ماوەی دووهەفتەیە كابینەكەی د.عیبادی متمانەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی پێبەخشراوە، بەڵام هێشتا وەزیرە كوردەكان دەستبەكارنەبوون و سوێندی یاساییان نەخواردووە، ئەم حكومەتە تازەیە لەسەرەتاوە پشتگیرییەكی زۆری لەسەر ئاستی ناوخۆ و نێودەوڵەتی لێكراوە، هەروەها هەموو بەو ئومێدەن كە حكومەتی نوێ بتوانێت لەم بارودۆخە ئاڵۆزەدا دەروازەیەك بۆ شەراكەتی راستەقینە لە حوكمڕانی و چارەسەری كێشەكان بكاتەوە، لایەنی كوردستانیش ماوەی سێ مانگی داناوە بۆ ئەوەی ئەدای حكومەتی عێراق هەڵبسەنگێنێت بۆ چۆنیەتی چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا، ئەوكات كورد بڕیار دەدات كە لەو حكومەتەدا درێژە بە كارەكانی بدات، یان هەڵوێستێكی دیكە وەردەگرێت.بۆ قسەكردن لەسەر رەوشی عێراق بەگشتی و پەیوەندی نێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا بەتایبەتی، ئەم دیمانە تایبەتەمان لەگەڵ ئارام شێخ محەمەد جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئەنجامداو بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* لە ئێستادا بارودۆخی عێراق چۆن دەبینین و تاچەند حكومەتی نوێی عێراق دەتوانێت لەم دۆخە سیاسییەدا گۆڕانكاری دروست بكات؟
- لە دوای هاتنی هێزە چەكدارەكانی داعش و دەستبەسەراگرتنی هەندێ پارێزگای عێراق لە لایەن ئەو گرووپە تیرۆریستییەوە، بارودۆخەكە بە تەواوەتی نائارام بووە، بەتایبەتی كۆنتڕۆڵكردنی پارێزگایەكی گەورەی وەك موسڵ و تكریت و بەشێكی زۆری ناوچەكانی رومادی و دیالە و هەندێ شوێنی نزیك بە بەغدا، ئەمانە بۆ خۆیان كاریگەری گەورەیان دروست كردووە لە رووی مەیدانی و لەسەر زەمینی واقیع كە ئەمەش دەرهاوێشتەی دۆخێكی سیاسی قەیرانگرتووی ناو عێراق بووە، بەهۆی كێشەی قووڵی حوكمڕانی و نەبوونی شەراكەتێكی راستەقینە لە سیستمی حوكمڕانیدا و شكستی تێكڕای سیستمەكە لە رووی ئابووری و ئەمنی و لەم دواییانەشدا لە رووی سەربازییەوە، هەروەها بە هۆی جێبەجێنەكردنی تەواوی ماددەكانی دەستوور و هەبوونی كێشەیەكی قوڵی درێژخایەن لە نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی بەغدا، دواتریش بڕینی بەشە بودجەی هەرێمی كوردستانی بەسەردا هات، هەموو ئەمانە بارودۆخی عێراقیان نائارام كردووە، ئەگەرچی پەرلەمان دانیشتنی خۆی كردووەو دەستەی سەرۆكایەتی خۆی هەڵبژاردووە و حكومەت پێكهێنراوە و وەزارەتەكان تا رادەیەك دابەشكراون، بەڵام هێشتا ئەم حكومەتە دەستی نەكردووە بە كارەكانی خۆی، تا بزانرێت لە رووی مەیدانییەوە ئایا لە توانایدایە زاڵ بێت بەسەر هەموو ئەم گیروگرفتە سیاسیانەی كە پێشووتر هەبوون و ئێستا رووبەڕوویان بۆتەوە؟ ئایا دەتوانێت جارێكی تر لە رووی ئەمنی و سەربازییەوە كۆنتڕۆڵی ئەمنی و سەربازی عێراق بكات؟ ئایا بەڕاستی حكومەتێكی شەراكەتی راستەقینە لە عێراقدا پێكدەهێنرێت، تا هەموو پێكهاتەكان هەست بە بوونی بەشداریی خۆیان بكەن لەناویدا؟ هەموو ئەمانە پرسیارن و لە ئایندەدا دەردەكەوێت كە تا چەند حكومەتێكی شەراكەتی راستەقینەمان دەبێت.
* لە دوای پێكهێنانی كابینەی نوێ لە لای كۆی عێراقییەكان جۆرە ئومێدێك هەیە، بەڵام هێشتاكە لە لای كورد ئەو ئومێدە بوونی نییە، گەرچی بڕیاری خۆی لە بەشداریكردنی پێكهێنانی حكومەت داوە، بەڵام هێشتا وەزیرەكان دەست بەكارنەبوون، روانینت بۆ ئەم حاڵەتە چییە؟
- لەو بڕوایەدا نیم روانین لە ئومێد شتێك بێت ئێستا یەكلا بێتەوە، ئەوە دەمێنێتەوە بۆ داهاتوو، پێكهێنانی حكومەت مەسەلەیەكە ڕەنگە تا یەك دوو مانگیش بەردەوام بێت و شتێكی ئاساییە، بەڵام سەركەوتنی، یان شكستی دەمێنێتەوە بۆ ئایندە، لە ناوچەكانی تری عێراقیش ئومێدەكە بەو جۆرە نییە كە باسی دەكەن، ئێمە لە نزیكەوە پێوەندیمان لەگەڵ خەڵك هەیە و ئاگادارین، بۆ كوردستانیش بە هەمان شێوەیە، ئەو هەموو كێشە سیاسی و قەیرانە دارایی و ئابووری و سیاسی و ئەمنییانە تەنیا بە راگەیاندنی پێكهێنانی حكومەت كۆتاییان نایەت، بەڵكو لە دوای كەوتنەسەركاری حكومەت ئیشەكانی سەلمێنەری ئەوەن كە دەتوانێت كۆتایی بەم قەیرانانە بهێنێت یان نا، بۆ ئەم مەبەستە خەڵك چاوەڕێیە تا بزانێت ئەم حكومەت دەتوانێت شتێك بكات، یان نا.
* ئێستا جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی، واتە سەرۆكایەتی نوێنەرایەتی كورد لە ناو ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەكەیت، چ زانیارییەكی نوێتان لایە سەبارەت بە كێشەكانی نێوان هەرێمی كوردستان، ئایا هیچ پێشهاتێكی نوێ لە ئارادا هەیە؟
- هەرچی هەبووبێت لە رێی لیژنەی گفتوگۆوە باس كراوە، لیژنەی دانوستاندكاری سیاسیی كورد كە بە بڕیاری سەركردایەتی سیاسی لە هەولێرەوە نێردراون و هاتوونەتە بەغدا، ئەوان قسەیان لەگەڵ لایەنە شیعەكان كردووە، نەك ئێمە وەك پەرلەمان، هەر ئاگادارییەكمان وەرگرتبێت لەوانەوە پێمان گەیشتووە، ئاگاداری ئەوەین كە بڕیارە لیژنەیەك دروست بكرێت لە نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراقیدا بەسەرپەرشتی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و سەرۆكی حكومەتی بەغدا، بۆ ئەوەی لە بارەی كێشە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان هەردوولا گفتوگۆ بكرێت، بەڵام وەزیرەكانی ئێمە هێشتا دەوامیان نەكردووەو مەسەلەی وەزارەتەكان بە تەواوەتی یەكلایی نەكراونەتەوە، بەشێك لە رێككەوتنەكە دوای مەسەلەی پێكهێنانی حكومەت و دوای بەشداریكردنی ئێمە لە حكومەتدا وەك كورد گفتوگۆكردنە لەسەر چارەسەركردنی ئەو كێشە هەڵپەسێردراوانە، بەتایبەتیش لە ئێستادا مەسەلەی نەوت و بودجەیە، حكومەتی عێراق چارەسەری كێشەی نەوتی لەگەڵ هەرێم وەك یەكەمین كێشە داناوە، كوردیش چارەسەری كێشەی بودجەی وەك كێشەی یەكەم داناوە، ئیعترافكردن و مەسەلەی رێكخستنی هێزی پێشمەرگەش وەك بەشێك لە سیستمی بەرگری عێراقی وەك خاڵ باس كراوە، هەروەها گفتوگۆكردن لەسەر ئەو ماددانەی پێوەندییان هەیە بە كەركووك و ناوچە دابڕاوەكانەوە هەیە، ئەمانە كاتێك دەچنە بواری جێبەجێكردن كە وەزیرەكانی ئێمە لە بەغدا سوێند بخۆن و دەوام بكەن و ئینجا لیژنەی گفتوگۆكردن لەسەر ئەم بابەتانە پێكبهێنرێت، تا لە ماوەی سێ مانگدا هەموو كێشەكان یەكلابكرێنەوە، ئەمەش دەبێ گفتوگۆی جددی لە نێوان هەردوو لا لەسەر بكرێت بۆ ئەوەی چارەسەر بكرێت.
* لە چەند رۆژی رابردوودا سەلیم جبووری سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق مەسەلەی بە هەرێم كردنی ناوچە سوننەنشینەكانی ورووژاند، تێبینیتان لەسەر ئەم پرسە چییە؟
- پێشووتریش ئێمە وەك كورد هەر لە سەرەتای دروست بوونی عێراقەوە پێداگیریمان لەسەر ئەو لایەنە دیموكراتییانە كردۆتەوە بەتایبەتیش جێبەجێكردنی فیدراڵیەت، دواتریش بابەتی كۆنفیدراڵیەت كە هەر كورد باسی لێوە كردووە، باسیشمان لەوە كردووە ئەگەر لە حاڵەتێكدا باری ئەمنی و سەقامگیری عێراق ئاسایی نەبێتەوە، كورد مافی خۆیەتی تەنانەت لە راپرسییەكدا بڕیار لەسەر چارەنووسی خۆی بدات، بۆ مەسەلەی فیدراڵی پێشووتریش لەگەڵ ئێمە باسكراوە، تەنانەت لە لایەن هەندێ لایەنی شیعەشەوە، فیدراڵیەت لە دوو ئاستە، یەكەمیان وەك مەبدەئە دیموكراتییەكە، كورد لە دوای رووخانی رژێمەوە یەكەم لایەن بووە داوای جێبەجێكردنی كردووە، كەچی عەقڵییەتێكی ناشارەزا فیدڕاڵییەتی بە جوداخوازی لە عێراق زانیوە، بەڵام پاش ئەزموونێكی دوور و درێژ بەتایبەتی سوننە خۆیان گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە دژی فیدڕاڵییەت نەبن، پێشتر هەندێ لایەنی شیعی پشتگیرییان دەكرد و بەشێكی تری لایەنە شیعەكان پشتگیرییان نەدەكرد، ئێستا زەمینەیەكی گونجاو هەیە كە ئەم لایەنانە هیچ نەبێت سنوورێك لە نێوانیان بكێشرێت، بۆ ئەوەی جیاببنەوە لەیەكتری نەك لە عێراق، ئەمەش بۆ ئەوەی كە هەر یەكەیان ناوچەیەكی ئارام دروست بكەن و ژیان و حوكمڕانی خۆجێیی تێدا بكەن، وەك ئەوەی ئێمەی كورد كردوومانەو توانیومانە بە هەموو كەموكوڕییەكانەوە سەركەوتوو بین، ئاستەكەی تری پێوەندیدارە بەو دۆخە سیاسییەی ئێستا لە عێراقدا هەیە، چونكە ئەم جۆرە مۆدێلەی كە وڵاتێك لە یەك هەرێم و ناوەندێك پێكبێت، شتی وا لە دنیادا نەبووە، زیادبوونی هەرێمەكانی تر لە چوارچێوەی سیستمی فیدراڵی لە عێراقدا لە رووی دیموكراتی هەنگاوێكە بۆ بەرەوپێش چوون، ئەمە بژاردەیەكی باشە، ئەوەی دەمێنێتەوە مەسەلەی چۆنیەتی مامەڵەكردنە لەگەڵ بەغدا، ئەو كات بەغدا دەبێ ببێتە پایتەختی هەموو هەرێمە فیدراڵەكان لە حكومەتێكی ئیتیحادیدا، نەك تەنیا حكومەتی پێكهاتەیەك، یان نەتەوەیەك، یان مەزهەبێك.
* لە ماوەی رابردوو لیژنەیەك لەسەرجەم فراكسیۆنەكانی ناو ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق پێكهات بۆ پێداچوونەوەی پڕۆژەیاسای بودجە، ئایا ئێوە لە ئێستادا دەتوانن پڕۆژە یاسای 2014 تێپەڕێنن؟
- لە یەكەمین رۆژی دروستبوونی لیژنەی موازەنەوە كە یەكەمین جار حەیدەر عیبادی سەرپەرشتی دەكرد، پاشتر ئەو راسپێردرا بۆ پۆستی سەرۆك حكومەت و ئێستا بەڕێزێك لە لایەنی سەدرییەكان بەڕێوەی دەبات، ئێمە لەو لیژنەیدا نوێنەرمان هەیە و داواكارییەكانمان دەستووری و یاسایین، یەكەمیان ناردنی مووچەی چەندین مانگی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانە كە زیاد لە جارێك جەختمان لەسەر كردۆتەوە، هەموو پەرلەمانتارەكان بێ جیاوازی هی هەموو حزبەكان شەڕیان لەسەر ئەم مەسەلەیە كردووە، بەرەنگاری هەموو لایەنەكان بوونەتەوە، تەنانەت زۆر بە توندی رووبەڕووی وەزیری دارایی بوونەوە كاتێ هاتبووە پەرلەمان، هیچ پاساوێك و وەڵامێكی یاسایی و لۆژیكی پێ نەبوو كە بە چ بڕیارێك و بەپێی چ یاسایەك هەستاوە بە بڕینی بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان، ئەگەر عێراق نەبووایەو هەر وڵاتێكی تر بوایە، دەبوو لێپێچینەوەی یاسایی توند دەرهەق بەم كارەكتەرانە بكرایە، كە ئەم رەفتارە نامرۆڤانەیان ئەنجام داوە، بەڵام ئەو دەیوت: من خۆم لاداوە لەوەی ئەمە جێبەجێ بكەم و گرێدراوەتەوە بە مەسەلەی نەوتەوە، لە كاتێكدا ئەمە پێوەندیدارە بە مەسەلەی رێككەوتنی سیاسیی نێوان كوردو حكومەتی عێراقی، ئەمە یاسایی نییە، تا پەرلەمان چارەسەری بكات، بەڵام ئەوەی بەرپرسیارێتی لەسەر شان بێت، نابێت درێغی لەم مەسەلەیە بكات، هەر بۆنەیەك هاتبێتە پێشەوە لەسەر ئەم مەسەلەی مووچەی خەڵكی كوردستانە وردو درشتی بەشە بودجەی پێشمەرگە و بودجەی هەرێمی كوردستان شەڕمان لەسەر كردووە و بەردەوامیش دەبین لە پێناویدا و شەڕی بۆ دەكەین، بەڵام ئەمە بۆتە دۆزێكی سیاسی و پێویستی بە چارەسەری سیاسییە، لە سەرۆكایەتی پەرلەمانیش جەختم لەسەر ئەوە كردۆتەوە كە هیچ بەندێكی یاساییمان نییە رێ بەوە بدات بودجەی 2014و 2015 تێكەڵی یەكتر بكرێن.
* بڕیار وایە مەسەلەی لیژنەكانی ئەنجومەنی نوێنەران هەفتەی دادێت یەكلایی ببنەوە، ئەولەوییەتی كاری ئێوەو بەتایبەت ئەوەی پێوەندی بە كوردەوەیە لەم خولەدا چی دەبێت؟
- جارێ تەنیا ئەندامەكانمان دابەش كردووە، ئێمە لە ئیستیحقاقی خۆمان چاوپۆشی ناكەین، بەتایبەتی لیژنەكانی ئەلیف كە هەشت لیژنەیە و ئەوانەی بێ كە چواردە لیژنەیە، لە هەموو لیژنەكاندا ئەنداممان هەیە، ماوەتەوە سەر سەرۆكایەتی لیژنەكان، تا ئێستا یەكلا نەبوونەتەوە، چونكە ناكۆكی هەیەلە نێوانمان، ئەولەوییەتی ئێمە بۆ سێ بوارە، یەكەمیان بواری دەستوورییە سەبارەت بەو یاسا دەستوورییانەی لە خولی رابردوودا كاری لەسەر نەكراوەو پێویستە دەربچوێندرێن، بەتایبەت ئەو یاسایانەی پێوەندی بە رۆڵی چاودێریكردنی پەرلەمانەوە هەیە لەسەر حكومەت، بەشێكی تر پێوەندی بەو یاسایانەوە هەیە كە پێوەندیدارە بە ژیان و پێداویستییەكانی خەڵك.
* هەفتەی رابردوو د. عیبادی سەرۆك وەزیرانی نوێ باسی لەوە كرد كە ئەوان لە هەوڵدان كێشەكان لەگەڵ كورد چارەسەر بكەن، ئایا چۆن سەیری ئەم قسانەی سەرۆك وەزیرانی نوێ دەكەیت؟
- بەش بەحاڵی خۆم بڕوام زۆر بە قسە نییە، لە عێراقدا زۆر دەموچاومان تاقیكردۆتەوە، كێشەی ئێمە شەخسی و دەموچاوەكان نییە، ئەگەرچی ئەمجارە كۆمەڵێك كەسی باشیان تێدایە، تەنانەت دكتۆر حەیدەر عیبادی لە دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان پێكەوە بووین، وەك پێوەندی شەخسی كێشەیەكمان نییە، بەشێك لە وەزیرەكانیش ئەندام پەرلەمان بوون لەلای ئێمە، رۆژانە مامەڵەی شەخسیمان هەبووە پێكەوە، بەڵام ئەوە گرنگە كە ئەم كەسە باشانە كاتێك دەچێتە ناو ئەو وەزارەتەوە تا چەند پابەند دەبن بەو رێككەوتنانەی لەگەڵ ئێمە واژۆی دەكەن، تەنانەت لەگەڵ لایەنەكانی تریشدا هەروایە، ئەمە لەسەر بنەمای ململانێ بۆ بەرژەوەندی بەجێ دەمێنێت، راستە كەسەكان گرنگن، بەڵام لەوان گرنگتر هەیە كە بریتییە لە بەرنامەی حوكمڕانی و پابەندبوون بە جێبەجێكردنی بڕیار و بەڵێنەكان، كێشەی ئێمە گۆڕینی دەموچاوەكان نییە بە قەدەر ئەوەی كێشەكە لە میتۆدی بەڕێوەبردنی كارەكاندایە.
* مەسەلەی یەكڕیزی گەلی كورد لە بەغدا زۆر گرنگە، ئێستا هەست دەكرێت ئەو كۆدەنگیە هەیە، ئایا تاچەند ئەم كۆدەنگیە بۆ چارەسەری كێشەكان لەگەڵ بەغدا یارمەتیدەر دەبێت؟
- حەزدەكەم ئەوە روون بكەمەوە كە لێرە لە بەغدا شتێكە و لە هەرێمی كوردستان شتێكی ترە، بەڵام یەكڕیزی ئێمە لە هەرێمی كوردستان كاریگەری هەیە لەسەر یەكڕیزیمان لە بەغدا، بە پێچەوانەشەوە هەر راستە، چەندە ئێمە بتوانین لە هەرێمی كوردستان ماڵی خۆمان بەهێز و یەكدەنگ بكەین، ئەوەندە لە بەغدا بەهێز دەبین، ماڵ بەهێزكردن بە پتەوبوون و بە دیموكراتی بوون دەبێت، بە باشتركردنی سیستمی حوكمڕانی هەرێمی كوردستان دەبێت، بە زیادكردن و پارێزگاری كردنی ئەو دەسكەوتانە دەبێت لە هەرێمی كوردستان، بە بووژانەوەی كەرتی ئابووری دەبێت، بە بووژانەوەی بژێوی خەڵك دەبێت، بە قبوڵكردنی جیاوازی بیروڕای نێوخۆمان و هی پێكهاتەكانی تری ناو هەرێمی كوردستان دەبێت، چەند ئەم خاڵانە لە هەرێم بەهێز بن، ئەوەندە ئێمە لێرە بەهێزتر دەبین، لێرە تا ئێستا یەكڕیزییەكی زۆر باشمان هەیە، ئەمە هاوكارمان بووە و لە داواكارییەكانماندا یەكدەنگ و یەك هەڵوێست بووین، ئەمەش مایەی خۆشحاڵییە كە سەرۆكی فراكسیۆنەكان پێكەوە كۆبوونەوەی بەردەواممان هەیە، تا ئێستا سوودێكی باشمان لەم یەكهەڵوێستی و یەكڕیزییە بینیوە.