سەقەڕ ئەبو فەخر یەكێكە لە پێشەنگانی ئەو بیرمەندە عەرەبانەی ماوەیەكە بە بەردەوامی لە بەرامبەر ئەم دۆخە لوغزاوییەی وڵاتانی عارەبی تێیكەوتووە لە مشتومڕدایە، كە تێیدا نە ڕژێمەكانی پێشووی حوكمڕان لەو وڵاتانەدا و نە ئەوانەی ئێستاش كە بە هەڵبژاردن هاتوونەتە سەر حوكم ناتوانن وەڵامی داخوازی و داواكارییە ڕوو لە زیادبووەكانی هاووڵاتیان بدەنەوە، وادیارە لەهەمبەریەك وەستانی لایەنگرانی پاراستنی نۆرم و بەها چەقبەستووەكان؛ لە بەرامبەر ئەو لایەنگرانەی پشتگیریی ڕاستەقینە لە گۆڕینی بارودۆخ و شێوازی بەڕێوەبردنی حوكم دەكەن، بیرمەندانێكی وەك ئەم و سەلیم بەرەكات و هاشم ساڵح و كەسایەتی دیكەی ڕۆشنبیریی عەرەب و كورد و نەتەوەكانی دیكەی ناوچەكەی هان داوە كە لە ناو ئەم فەوزاو تەشەنەسەندن و هەڵایسانی گڕی تەنگژە لە دوای تەنگژەی كۆمەڵگەكانیانەوە، لە ڕێگەی فیكرەوە بیر لە داڕشتنەوەی بەرنامەو تەبەنا كردنی پرۆسەی گەشەسەندنی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی بكەنەوەو سەر لە نوێ بە فیكرێكی گەشەسەندووی سیاسیانەی هاوچەرخەوە وەرچەرخانەكان بخوێننەوە، لە گفتوگۆیەكیدا لەگەڵ گۆڤارەكەمان سەقەڕ ئەبو فەخر بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

شۆڕش هەنگاونانە بۆ پێشەوە نەك گەڕانەوە بۆ دواوە
*خوێندنەوەی جەنابتان بۆ بەهاری عەرەبی چییە؟
- بەهەرحاڵ ئەم بەهارە عەرەبییە،كە ماوەیەكی زۆر چاوەڕوانی بووین، هەروەها بیرمەندو شۆڕشگێڕو خەباتگێڕان بە ئاواتەوەی بوون، هەمووشمان چاوەڕوانی ئەوە بووین لە ستەم و دواكەوتوویی عەرەبی رزگارمان بێت، هیوامان بەوە بوو بزووتنەوەیەكی شۆڕشگێڕی سەرهەڵبدات و سەركردایەتی گەلان بكات لەناوچەی عەرەبی و دیموكراسی وئازادی و پێشكەوتن وپەرەسەندنیان بۆ فەراهەم بكات، بەڵام كاتێ شۆڕشەكانی عەرەبی سەریانهەڵدا،كە دەتوانین بڵێین لە زستانی 2011 بوو،مزگێنی ئەوەمان پێدرا كە بەڕاستی ئەوەبوو كە چاوەڕوانمان دەكرد، بەڵام بە داخەوە،وا دیارە هێزگەلێك هەن توانای ئەوەیان هەیە ئەم جووڵانەوە عەرەبییە بە لاڕێدا ببەن، ئێمە لە شۆڕش دەگەین،كە بریتییە لە هەنگاونان بۆ پێشەوە نەك گەڕانەوە بۆ دواوە،بە واتای ئەوەی كە چاوەڕوانی بەهاری عەرەبیمان دەكرد كەچی ئێستا لە زستانی ئیسلامیداین، لە تونس و لیبیا و میسر ئێستاش لە سوریا، ناشزانین بارودۆخەكە لە ناوچەكانی دیكەی عەرەبی بە كوێ دەگات؟ لە راستیدا جۆرێك لە گومانمان لا دروست بووە دەربارەی ئەو هێزە تازانەی كە ئایا بۆ كوێمان دەبەن، هەروەها بۆم دەركەوتووە كە زۆربەی ئەو هێزە ئیسلامییانە تا ئێستاش بە زمانی سەد ساڵ لەمەوبەر قسە دەكەن، هەندێكیان دەیانەوێت سیستەمێك دامەزرێنن تەنیا لەسەر بناغەی قورئان و سوننە و هیچی دیكە، هەندێكی دیكەش لە واتای هاونیشمانی بوون و یەكسانی ناگەن.
* ئێستا بەهاری عەرەبی زۆر ناوی لێنراوە،بەڵام بەوە لێكدەدرێتەوە كە بەهاری ئیسلامی بوو زیاتر لەوەی كە بەهاری عەرەبی بێت، بەواتای خۆڕاگریی ئیسلامییەكان بووە هۆی دابەزینی لیبرالی و عەلمانییەكان.
- راستە، بە بەهاری عەرەبی ناو دەبرێت، بە مانای ئەوەی چەند بژاردەیەكی عەلمانی و لیبرالی و پێشكەوتنخواز لە جیهانی عەرەبیدا ئەوانە هەر وەك بژاردە مانەوەو نەیانتوانی بخزێنە ناو كۆمەڵگەی عەرەبییەوە، ئایین بوو بە تاكە پاڵنەرو خواستی كۆمەڵە مرۆییەكان و تەنیا مامۆستای مزگەوت وەك رۆشنبیر بەرچاو دەكەوت، هەروەكو گرامشی لەسەردەمی پێشوو باسی كردووە، واتا هەر ئەو رۆشنبیری بە خەڵك بەخشیوەو پرۆسەی هاوسەرگیریی و تەڵاقی بۆ ئەنجامداون و سەرەخۆشیان لێدەكات لە كاتی مردنداو نوێژ لەسەر مردووەكانیان دەكات، بەڵام ڕۆشنبیری سەردەم جا چ چەپ یان عەلمانی یان لیبرالی بێت، هیچ توێژێكی كۆمەڵایەتی نییە بیرۆكەكە هەڵبگرێت، بەو مانایەی كە كاتێك كۆمەڵگەی عەرەبی دەستی بە جووڵانەوە كرد، بینیمان كە هێزە میللیەكان ئەوان زیاتر توانییان شەقام بجووڵێنن، هەروەكو لە میسر ئەمەمان بینی.
* تێبینی ئەوەمان كرد لەو دەوڵەتانەی بەهاری عەرەبییان تێدا روودا، تەنیا لاوان بوون كە خۆپیشاندان و راپەڕینەكانیان گەیاندە لووتكە، بەڵام دەرئەنجام ئیسلامییەكان لە هەڵبژاردنەكان و خوولەكانی پەرلەماندا سەركەوتن، ئایا ئەوانە تەنیا راپەڕینی لاوان بوون؟
- بەڵێ ڕاستە، لاوان پێشەنگ بوون، ئەوان سەركردایەتیی راپەڕینیان كرد، بەڵام ئەوان بەرەكەیان نەچنی، هەروەك لە سوریا سەرنج دەدەین، كێ بوون ئەوانەی راپەڕینی میللیان بەرپاكرد، لاوانی چینی مامناوەند، واتا ئەو لاوە خوێندەوارانەی كە چی دیكە نەیاندەتوانی بەرگەی حوكمی زۆرداری رژێم بگرن، ئەو رژێمەی كە ئازادیی تەواوی دەستەبەر نەكردبوو، بڕوای بە پێشكەوتنی كۆمەڵایەتی نییە، ئەو لاوانە بوون لە رێی فەیس بووك و ئەنتەرنێتەوە هانی گەنجانیان دەدا بۆ راپەڕین، بەڵام هەروەكو هەمیشە دەڵێین، كۆمەڵگە و پێشەنگەكەی جودان، پێشەنگ دەست بە ڕاپەرین دەكات دواتر هێزی میللی دادەبەزێت و دیمەنەكە كەمێك جیاواز دەبێت،دەبینین ئەمڕۆ لە سوریا شۆڕشی رەوا شێوازەكەی گۆڕا بە جۆرێك، بوو بە ململانێی چەكداری لە نێوان رژێم و سوپای نیشتمانیی ئازاد، بەڵام لە لیبیا كێ بارودۆخەكەی یەكلایی كردەوە؟پەیمانی ئەتلەسی نەك هێزە مرۆییەكان بە هەموو پێكهاتەكانیانەوە، لە هەڵبژاردنیشدا ئیسلامییەكان سەركەوتن یان ئەوانەی بە لیبرالی ناوزەدكراون، من بە لیبرال ناویان نابەم، ئەوانە سەر بە ئەمریكان.
* بۆچی بزووتنەوی عەلمانی زۆر لاواز بوو و نەیتوانی لەبەردەم ئیسلامییەكاندا بوەستێت؟ سەرنجی ئەوەش دەدەین كە لایەنە ئیسلامییەكان هاووڵاتیانیان پەراوێزخستووە، ئایا هەوڵدانێكە بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێكی ئیسلامی یان ئەم بابەتە شتی دیكە هەڵدەگرێت؟
- یەكەم شت، هەموو هێزەكانی پێشكەوتنخوازو عەلمانی و نەتەوەیی و دیموكراسی لە كۆمەڵگەی عەرەبی لاوازبوون، لەبەر هۆیەكی ئاسان،چونكە هیچ توێژێكی كۆمەڵایەتی نەبوو ئەم بیرۆكەیە هەڵگرێت، ببێتە بژاردەیەكی رۆشنگەر، یان لە رۆژئاوا خوێندبێتی و شارەزایی لە زانستەكانی ئەوێ و سیستمە ئیدارییەكانی هەبووبێت،بۆ نموونە وەك ئەلتەهتەهاوی و محەمەد عەبدۆ و ئەلئەفغانی و هی دیكە. زۆر لە بژاردەكانی عەرەبی و غەیرە عەرەبی ئاگایان لە پێشكەوتن و دواكەوتنی جیهان هەبوو، ئەو هێزانە رۆڵی رۆشنگەرییان لە پەروەردەو و زانكۆكان و رۆژنامەگەریدا هەبوو، رەوتی سیاسییان پێكهێنا،بەڵام دواتر لاواز بوون لە نێو ئەو كۆمەڵگەیەی كە سێكوچكەیەك كۆنترۆڵی كردووە، موڵكدارانی زەوی و پیاوانی ئایین و بازرگانەكان، خاوەن زەوییەكان هەمیشە هەوڵیانداوە جووتیاران وەك خۆیان بمێننەوە،پیاوانی ئایینیش فتوای وایان دەركردووە تا بارودۆخەكە وەك خۆی بمێنێتەوەو بە گوێی دەسەڵاتیان كردووە، بازرگانەكانیش پاشكۆی خاوەن زەوییەكان بوونە، ئەو سێكوچكەیە دەستیان بەسەر هەندێك شاری عەرەبیدا گرتووە وەكو حەلەب و دیمەشق و تا رادەیەكیش بەغدا و شارەكانی میسر، كۆمەڵگەی عەرەبیش پێشكەوتنی راستەقینەی بەخۆوە نەبینیوە، هیچ پرۆسەیەكی تازەگەری و پەرەسەندن لەئارادا نەبووە،راستە نوێخوازی هەبووە، تەلەفزیۆنمان بوێت بۆمان هاتووە، ئۆتۆمبێل یان كۆمپیوتەر، بەڵام نوێخوازی بەواتای بزووتنەوەیەكی فیكری و ئاوەدانكردنەوەو شێوازی كارگێڕی ئەوانەمان هێشتا پێنەگەیشتوون، تا دوێنێ گوێم لە هەندێك لە ئیسلامییەكان دەبوو دەیانگوت: نامانەوێ باسی بیرۆكەی كەمایەتییەكان بكەین لە كۆمەڵگەی عەرەبیدا، جا كەمایەتیی ئایین یان نەتەوەیی بن، ئەوان لەو بڕوایەدان كە ئیسلام هەمووان كۆدەكاتەوەو پێویست بە تایبەتمەندیی ناكات، بەڵام من پێیان دەڵێم «نەخێر» تایبەتمەندیی هەیە، نەتەوەی دیكە هەن كە ئێمە لەگەڵیاندا دەژین وەكو «كورد و ئەرمەن و توركمان» وێڕای كەمایەتییە ئایینییەكان، بۆیە ئێمە داوای هاووڵاتیبوونی یەكسانی دەكەین، چونكە هەموومان یەكسانین لە نیشمانی بووندا، بەڵام هەندێك هەن مافی ئەوەیان هەیە كلتوورو ناسنامەی خۆیان هەبێت، ئەوانە بە تەواوی ئەم خاڵە ڕەتدەكەنەوە، تەواو وەكو بیرۆكەی نەتەوەیی كۆن، لە كاتێكدا ئێستا لە بیری پێشكەوتندا، نەتەوەیی پێشكەوتنخوازی دیموكراسی، دان بە مافی هاووڵاتیبوونی یەكسان و كەمایەتییەكاندا دەنێت،بە ڕای من گەڕاوینەتەوە بۆ ململانێی ئاسایی، كاتێ ململانێ لە ئارادابوو لە نێوان نەتەوەخوازان و ئیسلامی و كۆمۆنیستەكان،ئێستاش گەڕاینەوە بۆ ململانێی نێوان – بابڵێین پێشكەوتنخوازان و نێوان ئیسلامییە تازەكان، كە دەیانەوێ هەندێك چەمكمان بەسەردا بسەپێنن بە بیانووی زۆرینەو گوایە ئەوان نوێنەرایەتیی میللەت دەكەن و بە هەڵبژاردن ئەو زۆرینەیان بەدەست هێناوە.
ئەوان ئێستا بانگەشەی ئەوە دەكەن كە بە دیموكراسیەت هاتوونەتە سەر حوكم، واتا بەهەڵبژاردن، لەراستیدا،بە دیموكراسیەت نەك بەهەڵبژاردن، لە زۆربەی شارە ستەمكارەكاندا هەڵبژاردنی بێگەرد ئەنجامدرا، ئێمە میكانیزمەكانی هەڵبژاردن دەزانین، چۆن دەنگدەر دێتە سەر سندوقی دەنگدان، دیموكراسیەت بەر لەوەی هەڵبژاردن بێت بریتییە لە سیستەمێكی سیاسی كە پشت بە جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان دەبەستێت، نەك هەموو دەسەڵاتەكان بكەوێتە دەستی شێخ یان خەلیفە، ئەو جیاكردنەوەیەی دەسەڵاتەكان كە دان بە مافی رادەربڕین و بیروباوەڕدا دەنێت، پێویستە ئەمانە هەموویان لەدیموكراسیەتدا هەبن، هەڵبژاردنیش بەندێكە لە دیموكراسیەت،دووەم: دیموكراسیەت هەروەها بەر لەوەی ببێتە سیستەمێكی سیاسی بریتییە لە گرێبەستێكی كۆمەڵایەتی لەنێوان پێكهاتەكانی نیشتماندا، ئەوانە ئەگەر گرێبەستێكی كۆمەڵایەتی مۆربكەن خۆی لە دەستوورێكی سەردەمیانەدا دەبینێتەوە،ئەو كاتە دەتوانین بڵێین ئێمە بەرەو دیموكراسیەت هەنگاودەنێین، بۆ بنیادنانی سیستەمێكی دیموكراسی كە دان بە هەموواندا بنێت.
*كەواتە لاوازیی رۆشنبیریی و كۆمەڵایەتی لەلایەن رەوتە ئیسلامییەكانەوە قۆسترایەوە، ئەمەش بەهۆی بوونی سیستەمە دیكتاتۆریەكانە لە كۆمەڵگە عەرەبییەكاندا بۆچی؟ مەبەست لەم قۆستنەوەیە چییە؟
- ئەم كارە بۆماوەییە،زۆر كۆنە، هەتا بەر لە پەیدابوونی سیستەمە ستەمكارەكان، واتا كۆنەكانیش ستەمكار بوونە،ئەگەر سەیری رۆشنبیریی هەر هاووڵاتییەك بكەین دەبینین سەرچاوەكەی تەقلیدییە، بریتییە لە وتارەكانی هەینی و مەلا و شێخ و سەربردەو بەسەرهاتی ناوعەشیرەت و كۆمەڵگە، جاران ژیانی تاكەكانی كۆمەڵگە بە مەلاو پیاوانی ئایینەوە پەیوەست بوو، لە هاوسەرگیری و تەڵاق و جەنازەكەی و هەمووكارەكانییەوە، ئەوقافیش دەستگەیەكی فراوانە لە بەرژەوەندی كە خەڵكێكی زۆری بۆ خۆی راكێشاوە،ئەوقاف و دەزگا خێرخوازییەكان و نەخۆشخانەو تەنانەت مەڵبەندەكانی فێركردنیش هەر لەژێر كۆنترۆڵی مەلاو پیاوانی ئایینیدا بوون،ئەم تۆڕانە تا ئێستاش هەر هەن، هەروەها هەندێك لە سەركردە سیاسییەكان لە دادوەریی كۆمەڵایەتی ناگەن، تەنیا زەكات و چاكەكردن نەبێت،دەیانەوێت كێشە ئابووری وكۆمەڵایەتییەكانی وڵات بە زیادكردنی زەكات و دابەشكردنی خێر بۆ هەژارو نەداران چارەسەر بكەن، بێنە بەرچاوت ئەو كێشە سەختەی ئابووری لەم سەردەمەدا بە چەند وشەیەكی سادەی لەم شێوەیە چارەسەر بكرێت، بژاردەیەكی تازە دواتر سەری هەڵدا،بەڵام ئەوانە نەیانتوانی شۆڕبنەوە بۆ ناو ژیانی خەڵكی گوندو ئاواییە دوورەدەستەكان، بۆیە، دەبینین پیاوانی ئایین و رەوت و حزبە ئایینییەكان وەكو ئیخوان موسلمین و حزبی تەحریر و كۆمەڵەی سۆفیگەر وسەلەفییەكان كە لەنێو كۆمەڵگەدا هەبوون، توانیان جەماوەرێكی زۆر بۆ خۆیان پەلكێش بكەن.
* بەڕای ئێوە، رووخانی ئەسەد چی لەنەخشەی ناوچەكە دەگۆڕێت؟
- دیارە سووریا دەوڵەتێكی زۆر گرنگە، هەموو جیهانی پێوەسەرقاڵ بووە،لەوانە رووسیا و چین هەتا وڵاتانی ئیقلیمیش وەكو توركیا و سعودیە و عیراق..تاد، وێرای ئەمریكا وئیسرائیل، ئەمەش بەڵگەیە بۆ پێگەی هەستیار ومەترسیی جوگرافیی سووریا، هەروەها ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە بەدرێژایی ساڵێك و دە مانگ هێشتا رژێمی سووریا نەڕووخاوە، وێرای شەڕو پێكدادانی بەردەوام، من پێم وایە سوریا دەگۆڕێت، كەی وچۆن نازانم، تا ئێستاش رژێمی سووریا خۆڕاگرە، بەڵام لەكۆتاییدا هەر دەبێت بگۆڕدرێت، ئەم گۆڕانە چ كاریگەری بۆ سەر ناوچەكە دەبێت؟ ئەمە بەگوێرەی ئاراستەكانی گۆڕانەكە دەبێت، ئەگەر رەوتە پێشكەوتنخوازو نەتەوەخواز و عەلمانی و دیموكراسییەكان توانیان پرەنسیبەكانی لیبرالییەت و مافەكانی مرۆڤ و مافی كۆمەڵە نەتەوەیی و كەمایەتییە ئایینییەكان بەجێ بێنن، ئەگەر گەلی سووریا توانی دەستوورێكی سەردەمیانە داڕێژێت كە پشت بەوپرەنسیبانە ببەستێت،ئەو من دڵنیام ئەو كاتە سەردەمێكی تازە لە ئازادی باڵ بەسەر ناوچەی عەرەبیدا دەكێشێت.
* مەبەست بۆ نموونە شەڕی سوننە- شیعەیە؟
- بەڵێ، ئەمە یاری نییە، بەڵكو پیلانێكەو دەیوروژێنن، ئێمە دەزانین لە لوبنان ئێستا ململانێیەكە لەنێوان سوننەو شیعەیە، لە ناوچەی عەرەبیدا پیلانێكی لەم شێوەیە هەیە، هەروەها لە سووریاش، سووریا وڵاتێكە چەندین تایەفەی تێدایە،ئەو وڵاتە 22 تایەفە لەخۆ دەگرێت، لە لوبنانیش 18، لە سووریا هەندێك تایەفە هەن كە لە لوبناندا نین لەوانە ئیسماعیلییەكان و یەزیدییەكان و ئەحمەدییەكان...تاد،هەروەها لە سووریا چەند نەتەوەیەك هەن وەكو كورد و توركمان و ئەرمەن، ئەوانە نەتەوەی دیارن و بوونیان هەیە،بۆیە پێویستە سووریای تازە لەسەر بنەمای هاووڵاتیبوونی یەكسان و دیموكراسییەت و پابەندبوون بە ڕێزگرتن لە مافەكانی مرۆڤ و مافی چارەنووس دابمەزرێت، بۆیە پێموایە ئەگەر ئەو رەوتە پێشكەوتنخوازە كە بەرژەوەندییەكانی سووریا ڕەچاودەكات جڵەوی دەسەڵاتی گرتەدەست، ئەوا من گەشبینم بەوەی كە سەركەوتوو دەبێت، بەڵام ئەگەر گرووپە ئیسلامییەكان هاتنەسەر حوكم و هەوڵیان دا جیاوازیی نێوان كەمایەتییەكان لەسووریا بپارێزێت، ئەوا بێگومان هانی هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆ دەدات، چونكە نە شیعەو نە دروز و نە مەسیحییەكان قبووڵ دەكەن بەحوكمی ئیسلامی یان بە شەریعەتی ئیسلامی حوكم بكرێن، لەگەڵ ڕێزم بۆ شەریعەتی ئیسلامی، بەڵام ئەوە بۆ كۆمەڵگەیەكی فرەتایەفی وئایینی ناگونجێت، بۆیە نازانم ئاییندەی سووریا بەكوێ دەگات.
* لەو بڕوایەدانیت كە بەشار ئەسەد لە هەڵوێستێكی تەنگەتاودایە، كە نە دەتوانێت دەسەڵات جێبێڵێت، نە توانای بەرگری تەواوی هەیە،چونكە وڵاتانی عەرەبی و چەند دەوڵەتێكی بیانی تاوانبار دەكات بە تێوەگلان وخیانەت و پشتیوانی كردن لە ئۆپۆزسیۆن، ئەم دیمەنە چۆن دەخوێنیتەوە؟ ئایا هەڵدێت یان خۆی بەدەستەوەدەدات؟
- وا بزانم زۆر تەنگەتاو نەبووە، ئەو هەڵەی زۆری كرد، لە سەرەتادا ئەگەر پرسی بەراوێژكارانی دەوری خۆی بكردایەو هەندێ چاكسازیی خێرای ئەنجامبدایە و داخوازییەكانی خەڵكەكەی جێبەجێ بكردایە، ئەگەر ئەمانەی بكردایە رەنگە بیتوانیایە سوریا بەم دەردەنەبات، بەڵام حكومەتی سوریاو بەشار ئەسەد بەعەقڵیەتێكی هەڵە رەفتاریان كرد،بۆیە نە ئۆپۆزسیۆن ئامادەیە دانووستانی لەگەڵدا بكات نە ئەویش دەڵێت: ئەوەتا سەرهەڵدەگرم وبەجێی دێڵم، ململانێیەكە بەردەوامە، بمانەوێ و نەمانەوێ،دەبێت سوریا هەر بگۆڕێت، رێگەچارەیەك هەیە ئەویش ئەوەیە كە لە ساڵی 2014 ماوەی حوكمی سەرۆك ئەسەدكۆتایی دێت،ئەگەر ئەو ڕایبگەیەنێت كە خۆی بۆ جارێكی دیكە كاندید ناكاتەوە، ئێستا جۆرێك لە یەكلاكردنەوەی كاتی لە ئارادایە كە رێگەی پێدەدات بۆ ماوەیەكی دیاریكراو بمێنێتەوە، دواتر دەسەڵات ڕادەستی ئەو لایەنە بكات كە كۆمەڵەی دامەزراندن یان جێگری سەرۆك هەڵیدەبژێرێت،یان هەڵبژاردنێك بەچاودێریی نێودەوڵەتی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكێكی تازە ئەنجام بدرێت، ئەمانە تەنیا بیرۆكەن، بەڵام لە راستیدا ئەم بیرۆكانە سەرناگرن ئەگەر رێككەوتنێك نەیەتە ئاراوە لە نێوان پێكهاتەكانی گەلی سووریاوە، كە هەر نەتەوە یان پێكهاتەیەكی ئایینی ئازاد بێت لە بیروبۆچوونیدا، ئەگەر ئەم رێككەوتنە كرا هەتا ئەگەر كاتیش بێت، دەتوانین بڵێین كە سووریا بەرەو دەرچوون لەو تەنگژەیە هەنگاو دەنێت، ئەگەر نا ململانێی نێودەوڵەتی گەرمەو رەنگە ئەو شەڕەی لە سوریا كۆتایی دێت ئاڕاستەی پێوەندییەكانی نێودەوڵەتی دەست نیشان بكات.
*بەڕای ئێوە، بۆچی عیراق هەوڵی خۆپڕچەك كردن دەدات؟ ئایا ترسی هەیە بارودۆخی سوریا كاریگەریی لەسەر ئەویش هەبێت یان هەنگاوێكە بۆ بەهێزكردنی سوپا؟
- من ئەوە بەدوو دیودا دەخوێنمەوە، دیوی یەكەم عیراق داوای چەكی كردووە تاكو سوپاكەی بەهێز بكات وەك وڵاتێكی فراوان، كە بتوانێت بەرگری لە ئاساییشی خۆی بكات، ئەو ئاساییشەی كە ماوە ماوە درزی تێدەكەوێت، من لەو بڕوایەدام ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەهیچ شێوەیەك سوپای عیراقی پڕچەك نەكرد و مەشقێكی راستەقینەشی بەو سوپایە نەكرد، تەنیا بۆ ئەوەبوو كە سوپاكە بكاتە پۆلیس تاكو رێگاوبان و پردەكان بپارێزێت، كە ئەمەش ئەركی پۆلیسی مەدەنییە نەك سوپا، بۆیە دەبینین عیراق پەنای بردەبەر رووسیا كە ئەمەش بڕیارێكی مەترسیدارە، دیوەكەی دیكە حكومەتی عیراق هەرگیز دۆستی تەواوی رژێمی سووریا نەبووە،بەڵام كە دەزانێت چی لەناوچەكە روودەدات لە تەقاندنەوەی ململانێی نێوان سوننەو شیعە، هەست دەكات پێویستی بە چەكە بۆ خۆپاراستن، بۆ نموونە ئەگەر رەوتی سوننەی توندڕۆ لە سووریا دەسەڵاتی گرتەدەست ئەوكاتە ململانێی ئایینزایی لە عیراق بەرپادەكات،لە لوبنانیش بە هەمان شێوە،لەوێ هێزەكانی 14 ئادار چاوەڕوانی رووخانی رژێم دەكەن، ئەگەر ڕژێمی سووریا رووخا، تۆڵە لە حزبولڵا دەكەنەوە چونكە لایەنگری ئەسەد بووە، بەڵام حزبولڵا دەستەوەستان نابێت .
*هەندێك دەڵێن كە عیراق بوو بە دەوڵەتێكی شیعی و ڕۆڵی سوننەش كۆتایی هات، چونكە ئەوان زۆرینەن، ئێمە لە دەوڵەتێكی دیموكراتیدا دەژین هەر وەكو دەڵێین، ئایا پێت وایە كە عیراق هەر بەحكومەتێكی شیعییەوە بەردەوام لە حوكمدا دەمێنێتەوە؟
- من بە تەواوی و بەم شێوەیە سەیری مەسەلەكان ناكەم، پێم وانییە عیراق دەوڵەتێكی شیعی بێت، عیراق هەموو پێكهاتەكان لەخۆ دەگرێت لە شیعە و سوننە و كورد و توركمان و..تاد،بەڵام مۆركی رژێمی پێشووی عیراق، رژێمی سەدام حوسێن سوننی بوو، من دەزانم كە زۆربەی كادیرانی حزبی بەعس وفەرماندەكانی سوپای عیراق شیعە بوون، سوپای عیراق بۆ ماوەی 8 ساڵ شەڕی لەگەڵ ئێراندا كرد، هیچیان جیا نەبوونەوە دیارە وەلائیان بۆ دەزگاكانی رژێم هەبووە یان ترسیان لێی هەبووە، بەڕای من سەدام حوسێن نە سوننی بووەنە شیعە، بەڵكوستەمكار بوو،ئەوەی لەگەڵی بوایە لەگەڵی دەبوو، بە پێچەوانەوەش لەناوی دەبرد، پێشبینی ئەوەمان دەكرد دوای رووخانی سەدام حوسێن كۆمەڵگەیەكی عیراقی ئەوتۆ دێتەئاراوە لەسەر بنچینەی هاووڵاتیبوونی یەكسان بۆ هەمووان،نە سوننی و نە شیعی و نە كورد و نە توركمانی،بەڵكو هەموویان یەكسان دەبن، هەر تاكێك مافی ئەوەی هەیە ببێتە سەرۆك كۆمارو هەر گرووپێكیش دەتوانێت شانازی بەكلتووری خۆیەوە بكات، بەڵام بە داخەوە ئەوە نەهاتەدی.
* ڕۆڵی هەرێمی كوردستانی عیراق لەم ململانێیەی ناوچەكە چۆن دەبینیت؟ ئایا پێشبینی هیچ گۆڕانكارییەك دەكەیت تایبەت بەم هەرێمە؟
- لە مێژەوە ئێمە لەگەڵ مافی كورددا بووین و دژی ئەو ستەمە دەوەستاینەوە كە لە كورد دەكرا، ئیرانییەكان و عەرەب و تورك هەموویان غەدریان لە كورد كردووە، بەڵام دەمانگوت ئەم وڵاتەمان یەك نیشتمانە بۆ عەرەبە و بۆ كوردە بەیەكەوە، من لەگەڵ جیابوونەوە نیم، لەگەڵ ئەوەدام كە ئەم نیشتمانە بە یەكسانییەكی تەواو بۆ هەمووان بێت، بەڵام لە تایبەتمەندییەكان و لە گۆڕانكارییەكانیش دەگەم، ئێستا ئەگەر ناوچەكە گڕ بیگرێت ئەوا كەس لێی ڕزگار نابێت، چونكە ئاگرەكە تەشەنە دەكات، هەندێ جار كورد بە سوننە لەقەڵەم دەدرێت یان گوایە دژی توركە، هەرچەندە بۆ نموونە ئەگەر سوننەش بێت، ئەم هەموو ناكۆكی و بەگژیەكداهاتنە بوونی هەیە، بۆیە پێویستە كورد لە ناوچەكە ژیرو دانا بێت، تاكو خۆیان لە ئاگرەكە بپارێزن، من پێم وایە ئاییندەی كورد لەوەدایە كە لە یەك نیشتمان و لەگەڵ هەموو عیراقییەكاندا بمێننەوە، بەمەرجێك ئەم نیشتمانە تەواوی ماف و ئازادییەكانیان بەیەكسانی پێ ببەخشن و مافی ئەوەیان پێ بدرێت كەلتوور و زمان و ناسنامەی نەتەوەییان گەشە پێ بكەن، ئەمە لە كۆنفدرالی و دابەشبوون چاكترە، من لێرە، لە لوبنان ئەمەیان بەم شێوەیە دەبینم و هەندێك لە هاوڕێ كوردەكانیشم لەگەڵم كۆكن بەڵام زۆربەشیان نا.
* بەڵام بە دڵنیاییەوە لێت دەپرسن كەزۆربەی گەلانی دنیا دەوڵەتی خۆیان هەیە، كەچی فەلەستین و كوردەكان نییانە، ئەگەر كوردەكانی عیراق و سووریا و توركیاو ئێران سەرژمێربكەین ژمارەیان لە 60 ملیۆن زیاترە، بۆچی فەلەستینی و كوردەكان دەوڵەتیان نەبێت؟
- یەكەم شت من بەناوەڕۆك و بە مێژوو دۆزی كورد لەگەڵ مەسەلەی فەلەستین جوودا دەكەمەوە، هەروەكو دەزانن مەسەلەی فەلەستین كەوتەژێر كاریگەری وهەژموونی ئیمپریالیزم و داگیركاران كە بە ناوچەكە نامۆ بوون، ململانێ و ناكۆكی نێوان ئێمەو زایۆنیزم یەكێكە لە ئامڕازەكانی ئیمپریالیزم و زایۆنیزم كە دەستی بەسەر وڵاتماندا گرت، گەلی فەلەستین بە بێ پشتیوانیی عەرەب و بەزاندنی ئیمپریالییەت لەم ناوچەیە سەركەوتن بەدەست ناهێنێت، بەڵام دۆزی كورد بریتییە لە ستەم و غەدری ئامۆزاكانیان لە ئێرانی و تورك و عەرەب، بە لۆژیكێكی ئاسان ئاساییە كە كورد مافی دەوڵەتی نەتەوەیی خۆیان هەبێت، من پشتگیری لەو قسەیە دەكەم،تەنانەت لەگەڵ جودابوونەوەشم، بەڵام من وای دەبینم هەتا ئەگەر دەوڵەتیشیان هەبێت مەرج نییە ئاییندەیان باشتربێت لەوەی كە لەگەڵ براكانیان لەیەك دەوڵەتدا بن. نموونەیەكتان بۆ دێنمەوە، جارێكیان لە كۆنگرەی ئیسلامی قسەم لەگەڵ حەسەن ئەلتورابی دەكرد، پێیم گوت: من پێم وایە جیابوونەوەی باشووریەكان رەوایە، خەڵكی باشوور ستەمی زۆریان لێكرا، رەنگە لەبەر ئەوە بووبێت كە مەسیحین یان هەژارن و لەرووی كۆمەڵایەتییەوە دواكەوتوون بە بەراورد لەگەڵ باكووردا، هەرچەندە ئەوانەی باكووریش زۆر پێشكەوتوونین بە واتای سەردەم، بەڵام ئەوان ستەمیان لێكرا تا جیابوونەوەیان بۆ خۆیان هەڵبژارد، ئەمەش سیستەمێكی دادپەروەرو و سەقامگیری بۆ نەهێنانە ئاراوە، وام پێ چاك بوو باشوور و باكوور لە تاكە دەوڵەتێكی دەوڵەمەند و دادپەروەر بمێننەوەو غەدریان لێ نەكرێت و یەكسانیی تەواو لە نێوان هەردوولادا بێتەئاراوە، بەڵام ئەمە مێژووە و مێژووی ململانێكانە، ئەمە مەكری مێژووە، ئاوا بیر دەكەینەوەو ئەنجامەكانیش بە رێگەیەكی دیكە دەردەكەوێت، من لەوبڕوایەدام كە كورد مافی چارەنووسیان هەیە لە دەوڵەتێكی نەتەوەییدا، بەڵام پێویستمان بەوەیە كە پەند لەواقیع وەربگرین، مەبەستم ئەوەیە لە سیاسەتدا جیاوازی هەیە لەنێوان خەون و شیاندا، خەون پرۆژەیە بەڵام سیاسەت هونەرێكی شیاوە و ناتوانین بەگژ ئەستەمدا بچین، ئەگەرنا ئەوا زۆر زەرەرمەند دەبینن، ئەمەیە تێڕوانینی من بەشێوەیەكی سادەو ساكار بەرامبەر بابەتێكی ئاوا زۆر ئاڵۆز.