د.ڕۆژ نووری شاوەیس جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراقی فیدرال بۆ گوڵان: سەرۆك بارزانی و سەرۆك تاڵەبانی بە هاوكاری یەك و بە تێگەیشتن لە یەكتر هەنگاو دەهاوێژن بۆ چارەسەركردنی كێشەكان
د.رۆژ نووری شاوەیس بێجگە لەوەی جێگری سەرۆك وەزیرانی حكومەتی فیدرالی عێراقە، لە هەمانكاتدا لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقیشدا نوێنەری بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان و هەروەها چاودێری كردنی جێبەجێكردنی خاڵەكانی ناو رێككەوتننامەی هەولێر، كە حكومەتی ئێستای عێراق بەرهەمی ئەو رێككەوتنەیە، لەم بارودۆخەدا كە هەتا ئێستا زۆرێك لە خاڵەكانی ئەو رێككەوتنە جێبەجێ نەكراون بەوانەی پەیوەندییان بە عێراق و هەرێمی كوردستانیشەوە هەیە، بەپێویستمان زانی تاوتوێی ئەم پرسانە لەگەڵ بەڕێز د.رۆژ نووری شاوەیس بكەین، بەسوپاسەوە بەڕێزی پێشوازی لەگوڵان كرد و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی داینەوە.كلیلی چارەسەری كێشەكانی ئێستای عێراق بە دەستی تەحالوفی نیشتمانییە ئەگەر نەیەوێت گرفتەكان چارەسەر بن، ئەوا لایەنەكانی دیكە ناچاردەبن رێگاچارەی دیكە بدۆزنەوە گوڵان: پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا تا ئێستاش هیچ ئومێدی گەشبینی لێ ناكرێت، بە مەبەستی چارەسەركردنی كێشەكان، ناو بە ناو باس لە هەندێك هەوڵ دەكرێت، بەڵام چاودێرانی سیاسی پێیانوایە كێشەكان لەوە گەورەترن و وا بە سانایی ئومێدی چارەسەركردنیان لێ ناكرێت، بەڕێزتان وەك نوێنەری سەرۆك بارزانی لەم پرۆسەیەدا ئایا چۆن تەماشای كێشەكان دەكەن و هەوڵەكان بۆ چارەسەركردنیان لە چ ئاستێكدا دەبیننەوە؟
د.ڕۆژ نووری شاوەیس: ئەگەر بڵێین كێشە نییە، بەم قسەیە بە ڕێگەیەكی نادروست تێدەپەڕین، چونكە كێشەكان كەم نین و گەورەن، لەسەرەتای دروستكردنی حكومەتی فیدرالی كە جارێكی دیكە مالیكی بۆ سەرۆكایەتی ئەو حكومەتە راسپێردرایەوە، هەوڵێكی زۆر درا تا هەموو ئەو هێزو لایەنانە پێكەوە كۆكرانەوەو لەلایەن هەموو لایەكەوە بە شێوەیەكی گونجاو رێككەوتن لەسەر بنەمایەكی مەقبول كرا تا ئەم حكومەتە لەسەر شێوازی شەراكەتی نیشتمانی پێكبێت، ئەنجومەنی نوێنەران و سەرۆكایەتی كۆمار بەو شێوەیە بێت و، هەروەها كاروباری ئاییندەیی عێراقیش دەستنیشان كران و، بەوەی كاروبارەكان چین و پێویستە چی تێدا ئەنجام بدرێت، ئەم خاڵانە هەمووی پێوەندی بە خاڵە گشتییەكانی پێكهاتنی حكومەتی عێراقەوە هەبوو بەو حیسابەی حكومەتی عێراق نوێنەری هەموو گەلی عێراقە بە هەموو پێكهاتەكانیەوە، هەربۆیە پێویست بوو حكومەت هەموو خاڵەكانی ئەو رێككەوتنە جێبەجێ بكات بە هەندێك خاڵی تایبەتیشەوە كە پێوەندی بە هەرێمی كوردستانەوە هەبووە، ئەو خاڵانەش بەرچاو بوون و وەك ئەركێك خرانە سەر شانی حكومەتی عێراق كە ڕەچاویان بكات و خاڵەكانی جێبەجێ بكات، بەڵام سەرەنجام پاش ئەم هەموو وەختە، دەبینین زۆر لەو خاڵانە چ بە نیسبەت عێراق و چ بە نیسبەت هەرێمی كوردستان زۆری جێبەجێ نەكراون، بۆیە هەتا كاتی زیاتر تێپەڕێت و كێشەكان بە چارەسەرنەكراوی بمێننەوە، ئەوا بارودۆخەكان زیاتر ئاڵۆزتر دەبن، پەلوپۆی تازەی لێ دەبێتەوەو چارەسەرەكان قورستر دەبن، بەڵام ئەمەش مانای ئەوە نییە كە هەوڵ نەدرێت ئەو بارودۆخە چارەسەرنەكرێت، چونكە تا هەڵبژاردنێكی تر جگە لە دیالۆگ هیچ ڕێگەی ترت لەبەردەمدا نییە یان چارەسەر دۆزینەوەیەك بەدی ناكرێت لە چوارچێوەی دەستووردا نەبێت، ئەو ڕێگایانەی لە پێشمانن هەموویان ڕێگەی سیاسی و ئاشتیخوازانەن، دەبێ ئەو ڕێگایانە بگرینەبەر كە لە چوارچێوەی دەستووردان و خۆمان پێی قایلین و خۆمان دەنگمان بۆ داون و چەسپاندومانە، سەركردایەتی سیاسی كورد هەرگیز ڕۆژێك لە ڕۆژان نەیوتووە رێكەوتن ناكەین یان نابێت و ڕێگەچارە نییە، هەمیشە دیالۆگی ئاشتیخوازانەی بە ڕێگەچارەی دروستی ئەو گرفتانە زانیوە، بە ئامڕازی جێبەجێ كردنی چارەسەرەكانی زانیوە، بە پێی ڕاوبۆچوونی من ئێستا لەم بارودۆخەدا جگە لەوەی وەزعەكە ئاڵۆزكاوە، كێشەكان ڕۆژ لە دوای ڕۆژ قورستر دەبن و بابەتی نەمانی متمانەش هاتۆتە پێشەوە، نەمانی متمانەش لە حەقیقەتدا كاریگەری گەورەی لەسەر هەموو پرۆسێسەكە هەیە، بۆیە بە تێڕوانینی من ئەگەر لایەنی بنچینەیی كە ئێستا لە عێراقدا دەسەڵاتی بە دەستەوەیەو ڕایەڵە هەرە بەهێزەكانی عێراقی گرتوەتە دەست، ئەگەرئەو لایەنە كە تەحالوفی وەتەنییە بیەوێت بەردەوام بێت لەسەر كاری هاوبەش و هاریكار بێت لەگەڵ هێزەكانی تردا، پێویستە ئەو خۆی چەند هەنگاوێكی ئاشكرا بەرەو پێشەوە بنێت، ئەو هەنگاوانە بە شێوەیەك بنێت كە متمانە دروست بكەنەوە، ئەو كاتە زەمینە دروست دەبێت بۆ ئەوەی دیالۆگێكی ئاسان بێتە كایەوە، تا هێزەكان لە دەوری یەكتر بە متمانەوە كۆببەنەوەو ئەو كێشانەی ماون، لەگەڵ یەكتر تاووتوێی بكەن و باسی بكەن، لەو بڕوایەشدام كلیلی چارەسەر بە دەستی هێزەكانی تر نییە، بەڵكو بە دەستی تەحالوفی نیشتمانییە، ئەو ئەگەر نەیەوێت گرفتەكان چارەسەر بن، ئەوا ڕێگە خۆش دەبێت بۆ هێزەكانی تر ڕێگەچارەی تر بهێننە پێشەوە تا لە چوارچێوەی دەستووردا دیاری بكرێت چۆن گۆڕانكاری دێتە كایەوە.
گوڵان: لەو كاتەدا كە هەوڵەكان چڕ دەبنەوە تا كێشەكان بە پێی رێككەوتننامەی هەولێر چارەسەر بكرێن، حكومەتی عێراق باس لە پڕچەككردنی سوپا دەكات بەو چەكانەی كە تایبەتمەندییان بۆ ناوچە شاخاوییەكان هەیە، ئەمەش مەترسی لای شەقامی كوردی دروست كردووەو، بە تایبەتیش چەك كڕین لە ڕووسیا بەبێ زەماناتی نێودەوڵەتی لەسەر چۆنیەتی بەكارهێنانیان، ئایا چ مەترسییەكی لێ دەكەوێتەوە بۆ كوردستان؟د.ڕۆژ نووری شاوەیس: وای لێ دەڕوانم كە ئێمە وەك كورد حەقمانە نیگەران بین كە دەبیستین چەك دەكڕدرێت و سوپا و هێزەكان توانایان زیاتر دەكرێت، چونكە بە درێژایی مێژووی دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقی ئەزموونی تفت و تاڵمان هەیە، بە تایبەتی لە بارودۆخێكی وەك ئەمڕۆدا كە گرفتەكان چارەسەر ناكرێن، بەڵكو زیاتر لەسەر یەكتر كەڵەكە دەبن و دەمێننەوە، مەترسییەكان زیاتر دەبن، ئەگینا ئەگەر لە دۆخی سروشتیدا بێت هەموو وڵاتێك مەرجە لەسەری سوپای نیشتیمانی بە تواناو تەكنیكی پێشكەوتووی هەبێت تا سەقامگیری تێدا بچەسپێت سوپا بەهێز بكرێت تا بتوانێت بە ئەركەكانی هەستێت، بەو مەرجەی شەراكەت و هاوكاری ڕاستەقینە بوونی هەبێت و كارەكان بە ڕاستەڕێی خۆیدا بڕۆن ئەو وەختە پرۆسەی بەهێزكردنی پۆلیس و سوپاو هێزەكانی تری پاراستنی وڵاتەكە لە بەرژەوەندی هەموو خەڵكی ئەو وڵاتەدا دەكەوێتەوەو بۆ هەموو لایەنەكان باشە، بەس ئەمڕۆ ئەو مەترسییە هەیە كە ئەم پڕچەككردنە لە بەرژەوەندی یەك لایەندایە، بۆیە بۆ بابەتێكی وا هەستیار ئەمڕۆ پێویستە دیالۆگ و ڕاوێژكردن هەبێت لە نێوان حكومەتی فیدراڵی و حكومەتی هەرێم و باقی پارێزگاكان، واتە جۆرە تەوافوقێكی نیشتمانی دروست بێت لەسەر بەهێزكردنی هەموو هێزەكانی نیشتمانی عێراق.گوڵان: پاش هاتنەوەی بەڕێز مام جەلال سەرۆك كۆماری عێراق، ئەو دەنگۆیانە دروست بوون كە دوو هەڵوێستی جیاواز لە یەكتر لە نێوان سەرۆك بارزانی و سەرۆك مام جەلال هەیە، ئایا شتێكی وا بوونی هەیە؟ د.ڕۆژ نووری شاوەیس: ئەوە ڕاست نییە، چونكە هەردوو بەڕێزان بە هاوكاری كردنی یەكترو بە تێگەیشتن لە یەكترەوە هەنگاو دەهاوێژن، بۆ پاراستنی بەرژەوەندی گەلی كوردستان و بەرژەوەندییە هاوبەش و دیموكراتیەكانی سەرجەم گەل و وڵاتی عێراق.
گوڵان: تا چەند هاوپەیمانی كوردستانی ئامادەیە سەرجەم كێشەكانی لەگەڵ عێراق بە دیالۆگی ئاشتییانە چارەسەر بكات، چ بنەماو پێشمەرجێك هاتونەتە ناو وتووێژەكانەوە؟د.ڕۆژ نووری شاوەیس: هاوپەیمانی كوردستانی هەمیشە ئامادەیەو هەمیشەش هەروا بووە كە بە ڕێگەی دیالۆگ و لە چوارچێوەی دەستووری عێراق چارەسەری كێشەكان بكات، ئێستاش ئامادەیە و ڕاو بۆچوونمان ئەوەیە بە بنەمایەكی ڕاستەقینەوە هەر ڕێگەیەكی دروست بۆ چارەسەری كێشەكان رێكەوتننامەی هەولێرە، ئەو خاڵانەی كە ماون لەو رێكەوتننامەیەداو تا ئێستا جێبەجێ نەكراون ئەوە زەمینەسازی بۆ دروست بوونەوەی متمانە دروست دەبێتەوە هەموو كێشەكان چارەسەر دەكرێن؟
گوڵان: تا چەند لایەنە عێراقیەكان بە تایبەتی لایەنی عێراقیەو سوننەكان هاودەنگن لەسەر ئەوەی كە پێویستە رێكەوتننامەی هەولێر جێبەجێ بكرێت؟
د.ڕۆژ نووری شاوەیس: تا ئێستا هەموو لایەك داوای ئەوە دەكەن، بەڵام كە تا ئێستا نەكراوە ئۆباڵی دەكەوێتە ئەستۆی و كوتلە گەورەكە كە تەحالوفی وەتەنییەو كلیلی چارەسەر بە دەستی ئەوە تا متمانە دروست بكاتەوە.گوڵان: ئایا ڕاستە كە رێكەوتنێكی پێشوەختە بوونی هەبێت لە نێوان هێزە سیاسییەكانی عێراقدا تا چارەسەری ئەو تەنگژانە بۆ دوای هەڵبژاردن دوا بخرێن؟
د.ڕۆژ نووری شاوەیس: بڕوا ناكەم شتی وا لە ئارادا هەبێت، ڕەنگە هەندێ هێز لە ڕوانینی خۆیەوە تەماشا بكات كە ئەو كێشانە چارە ناكرێن و گەیشتبێتنە ئەو قەناعەتەی كە تا دوای هەڵبژاردن چارەسەر زەحمەت بێت، بەڵام هاوپەیمانی كوردستانی نەگەیشتۆتە قەناعەتێكی لەو جۆرە، بەڵكو خەبات و كار دەكات بۆ ئەوەی ئەو خاڵانەی رێكەوتننامەی هەولێر جێبەجێ بكرێن، چونكە ئەو رێككەوتنامەیە پێشەكی لە بەرژەوەندی گەلی عێراقدایە و دواتر لە بەرژەوەندی گەلی كوردستان. گوڵان: گرنگترین ئەو كێشانەی لە نێوان هەرێم و بەغدان، ماددەی 140ـە، زۆر لایەن پێیانوایە دوای رێككەوتن لەسەر پرۆسەو ماددەی نەوت و غاز ماددەی 140 لە لایەن كوردەوە پشتگوێ خراوە، ئایا بەڕێزت چۆن سەیری ئەم پرسە دەكەیت؟ ـ د.ڕۆژ نووری شاوەیس: ماددەی 140 یەكێكە لە ئامانجە سەرەكییەكانی گەلی كوردستان بە هەموو حزب و لایەنە سیاسیەكانی كوردستانەوە، هیچ حزب و لایەنێك نییە لە هەرێمی كوردستان ئەو بابەتە بە بابەتێكی بنەڕەتی و گرنگ نەزانێت بۆ چەسپاندنی بەشێك لە مافە بنچینەیییەكانی گەلی كوردستان، بۆیە هەمیشە هەوڵی بۆ دراوە چ لایەنێك بە تەنیا یان بە هەوڵ و هیمەتی چەند لایەنێكیی ئیئتیلافی كوتلە كوردستانیەكان چ هاوپەیمانی كوردستانی، بۆیە گەلی كوردستان بە گشتی بە دوای چارەیەكی دادپەروەرانەی ئەو كێشەیە دەگەڕێت، كە كرۆكەكەی گەڕانەوەی ئەو ناوچە دابڕێنراوانەیە بۆ سەر هەرێمی كوردستان، كە ئەویش چارەسەرێكی ئاشتیخوازانەیە بۆ بەشێكی گرنگ لەو كێشانەی لە عێراقدان، دەستووری عێراق چارەسەری دەستووری و ئاشتیخوازانەی بۆ داناوە بۆیە ڕۆیشتن لەسەر دەستوورەكەو سووربوون و جەختكردن لەسەر جێبەجێ كردنی ماددەكانی ئەو دەستوورە جەخت كردن و سوور بوونە لەسەر چارەسەری كێشەی ناوچە دابڕێنراوەكان بە كەركوكەوە. گوڵان: چارەسەركردنی كێشەی نەوت و گاز لەنێوان حكومەتی عێراق و حكومەتی هەرێمی كوردستان هەنگاوێكی گرنگ بوو، هەندێك پێیانوایە ئەم هەنگاوە دەبێتە كلیلی چارەسەركردنی كێشەكانی دیكەی نێوان هەولێر و بەغدا، ئایا تۆ كە لەنزیكەوە لەم پرۆسەیە بەشداری تاچەند بەم هەنگاوە گەشبینیت؟ د.ڕۆژ نووری شاوەیس: لە ناو كێشەكانی عێراقدا، نەوت و داهات دوو بابەتی بنچینەیین، بە تایبەتی نەوت كە داهاتی لێ دەكەوێتەوەو جگە لەوەی خێرو بەرەكەتیشە بۆ عێراق، بناغەی كێشەكانیشێتی، بۆیە چارەسەری كێشەی نەوت بە شێوەیەكی دیموكراتیانەو بە پێی ڕۆحیەتی دەستوور بۆ خۆی چارەسەركردنی زۆر لە كێشەكانی تری عێراقی بەدوادا دێت، بە كێشەكانی كوردستانیشەوە، هەتا ئەگەر راستەوخۆ چارەسەریشی نەكات ڕێگای چارەسەربوونی ئاسان دەكات، زەمینەش خۆش دەكات بۆ كێشەكانی تریش كە پێوەندییان بە نەوت و داهاتەوە هەیە، بۆیە پێش ئەوەی بڵێین ئەو رێكەوتننامەیەی كە لەم بوارە كرا، سەركەوتنێكی گەورە بوو، بۆ ئەو كەسانەی كە تێیدا كارا بوون و ئیشیان تێدا كردووە، شانازی بەوەشەوە دەكەم كە ئەو رێككەوتنە بەسەرپەرشتی من كراو لە بارەگای مندا كراوە، ئەم رێككەوتنە جارێ پێش هەموو شتێك بەرهەمی نەوتی كوردستان و عێراق دیاری دەكات و داهات زیاتر دەكات، ئەو كێشانەی دەربارەی نەوتن لە نێوان حكومەتی فیدراڵی و هەرێمی كوردستان چارەسەری دەكات، ئەگەرچی بە كاتییش بێت، چونكە چارەسەری كۆتایی ئەو كێشەیە لە ڕێگەی چەسپاندنی یاسایەكی گونجاوەوە دەكرێت، زیادكردنی هەناردەكردنی نەوت لە بەرژەوەندی هەموو گەلانی عێراقەو لە بەرژەوەندی گەلی كوردیشە، بەوەی لەو ڕێگەیەوە چارەسەرێك بۆ كێشەكانی بدۆزرێتەوە، هەروەها لە بەرژەوەندی سەقامگیری هەرێمایەتی ناوچەكەشە، لە بەرژەوەندی ئەو دەوڵەتانەشە كە ژیانی ئابوورییان لەسەر وزە وەستاوە، كەواتە لە بەرژەوەندی هەموو لایەكە كێشەی نەوت چارەسەر بكرێت، ئەگەر بەردەوام بووینایە لەسەر ئەم رێكەوتنەی هەولێرو خۆی پچەسپانایەو بەرەو پێشەوە بڕۆیشتینایە تا ئەو كاتەی دەگەیشتینە داڕشتنەوەی یاساكە، ئەو كاتە دەتوانین بڵێین بەردی بناغەی چارەسەركردنی زۆربەی كێشەكان بریتی بوون لەم رێكەوتننامەیە.گوڵان: بەشێك لە سەركردەكانی دەوڵەتی یاسا ئێستا هەڕەشەی پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە دەكەن، بەوەی ئەگەر نەگەیشتنە تەوافوقێكی سیاسی بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانەی ئێستا هەن، ئایا پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە بۆ ئێستای عێراق گونجاوە؟
د.ڕۆژ نووری شاوەیس: حكومەتی زۆرینە جارێ ئەو لایەنەی كە بیەوێت پێكی بهێنێت، دەبێت زۆرینەی هەبێت لە پەرلەمان، ئەو لایەنەی زۆرینە دەهێنێت، بۆی هەیە بە پێی یاساو دەستوور حكومەت دروست بكات، لێرەدا دوو پرسیار هەیە: یەكەمیان ئایا لایەنێك هەیە بتوانێت بە تەنیا زۆرینە بە دەست بهێنێت یان دوو لایەن هەن هاوپەیمانی دروست بكەن بۆ دروستكردنی حكومەت، بۆ نموونە ئەگەر هاوپەیمانی كوردستانی و تەحالوفی وەتەنی رێككەوتن، دەتوانن حكومەت دروست بكەن، یان عێراقیەو تەحالوفی وەتەنی رێك بكەون، دەتوانن حكومەت دروست بكەن، یان بڵێین هاوپەیمانی كوردستانی و عێراقیەو یەك دوو لایەنی ناو تەحالوفی وەتەنی، دەتوانن بەرەیەك بۆ دروست كردنی حكومەت پێكبهێنن، ئایا دەتوانین ئەوە بكەین، تا ئێستا نەخشەی سیاسی ئەوەی پیشان نەداوە، تا ئێستا ئەو بارودۆخ و بزاڤە سیاسییەی لە عێراقدایە ئەوەی بە ئاشكرا پیشان نەداوە كە لایەنێك یان دوو لایەن ئەوەندە رێك بن لە نێوان خۆیاندا كە بتوانن زەمینەیەك ساز بكەن بۆ دروستكردنی حكومەت، ئەمە یەكەمیان، دووەمیش لە حاڵەتێكدا ئەگەر شتێكی وا هاتە كایەوە، ئەگەر دوو لایەن یان لایەنێك زۆرینەی پێكهێنا لە پەرلەمان، ئایا دروست كردنی حكومەتی یەكلایەنە، تەنانەت دوو لایەنەش، چ سوودی هەیە، ئایا لە بەرژەوەندی عێراقە، ئەنجامەكەی چییە، بۆ وەڵامی ئەم دوو پرسیارە بە دڵنیایی دەتوانین بڵێین: جارێ ئەو حاڵەتە دروست نەبووە كە لایەنێك یان دوو لایەن بتوانن زۆرینەیان هەبێت لە پەرلەمان و هێندە سازو تەبا بن، دووەمیش دروستكردنی حكومەتی لەو شێوەیە نە لە بەرژەوەندی عێراقدایەو نە لە بەرژەوەندی پێكهاتەكانیدایە بە گشتی، واتە حكومەتێكی نوقسان دەبێت، بۆیە لە بنەڕەتدا كارەكە ڕاست نابێت و ئاسانیش نابێت، ئێمە لە هاوپەیمانێتی كوردستانیدا لەو بڕوایەداین ئەگەر گشت پێكهاتەكان پێكەوە شەریك نەبن، ئەوا عێراق لە لایەن یەك لایەنەوە و تەنانەت دوو لایەنیشەوە حوكم ناكرێت، لە حوكمڕانی عێراق ئەمە بۆ ماوەیەكی زۆر وا دەبێت تا دۆخی سیاسی سەقامگیر دەبێت و تا جێبەجێ كردنی دەستوور دەبێتە شتێكی بەدیهی و ئاسایی و تا دیموكراتیەت دەچێتە ناو ڕۆحی هەموو كەسێكی ئەم وڵاتەوە كە ئەمەش كاتی زۆری دەوێت، بۆیە بیركردنەوە لە دروست كردنی حكومەتێك بەو شێوەیەی ئەمڕۆ هەندێ لایەن دەیخەنە ڕوو یان هەندێ لە هۆیەكانی ڕاگەیاندن باسی لێوە دەكەن لە واقیعەوە دوورە. "
