چارەسەركردنی كێشەو گرفتەكانی بەردەم پرۆسەی پەروەردەو پەرەپێدانی ئەم بوارە لەگرنگترین ئەركە سەرەكیەكانی وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی كوردستانە، لە ژینگەیەكدا كەزیاتر لە ملیۆن و نیوێك قوتابی و 96 هەزار مامۆستاو 5760 قوتابخانە هەیە، قسەكردن لەسەر ئەم بابەتەو بایەخدان بە قوتابی و میكانیزمی بەڕێوەچوونی پرۆسەی خوێندن و بەرزكردنەوەی توانای مامۆستایان و چارەسەركردنی كێشەكانی كەمی بینایەو گرفتی میلاكات و چۆنیەتی چارەسەركردنی كێشەی قوتابیە ئاوارەكانی ناوچە سنوورییەكانی كوردستان و تەرحیلكردنی ژمارەیەك خێزان لەهەرسێ پارێزگای موسڵ و دیالەو كەركوكەوە بەرەو ناوچەكانی سەر بە هەرێمی كوردستان و چەند بابەتێكی پێوەنداری ترمان بەو پرسانەوە ڕووبەڕووی بەڕێز(سەفین دزەیی) وەزیری پەروەردەی هەرێمی كوردستان كردەوە، ئەمەش پوختەی دیمانەكەی وەزیری پەروەردەیە كە لەگەڵ گۆڤاری (گوڵان) ئەنجامی داوە.

ڕێژەی نەخوێندەواری لەماوەی 10 ساڵدا لە 36% بۆ 15% كەمی كردووە كار بۆ ئەوە دەكەین ئەم ڕێژەیە بۆ كەمتر لە 10-8% داببەزێنین



* لەگەڵ دەستپێكردنی پرۆسەی پەروەردەو خوێندن كە ئەمساڵ هاوكات بوو بە تێكەڵبوونی پرۆسەكە لەگەڵ ئەزموونەكانی خولی دووەم، باس لە بوونی كێشەو گرفت كرایەوە، تەنانەت لەلایەن وەزارەتی پەروەردەشەوە تەئكید لەسەر بوونی ئەو گرفتانە كراوەتەوە، ئایا وەزارەتی پەروەردە پێش دەستپێكردنی قۆناغی نوێی خوێندن كاری بۆ چارەسەركردنی گرفتەكانی كەرتی پەروەردە كردبوو، بەتایبەتی كە ئەمساڵ كۆمەڵێك ڕێنمایی نوێتان دەركردووە؟
- سەرەتا بەپێویستی دەزانم بە گشتی سوپاسی میدیا لە كوردستان بكەم كە ڕۆڵێكی كاریگەریان بینیوەو زۆربەی جار بەوردی بابەتی ڕەخنەئامێز دەخەنە بەرچاومان، بەتایبەتی ئەو بابەتانەی كە پێویستە بەدواداچوونی بۆ بكەین.
هاوكات پیرۆزبایی سەرەتای ساڵی نوێی خوێندن لە قوتابی و خوێندكارەكان و مامۆستایانی بەڕێزی كوردستان دەكەم، بەو ئومێدەی لەمساڵدا بتوانین ئەو كۆسپ و گرفتانەی لەبەردەمماندایە، چارەسەری زانستی و گونجاوی بۆ بدۆزینەوە، ئەمەش پێویستی بە هەوڵ و تەقەللای هەموو لایەك هەیە.
لەبەرنامەی خوێندنی ئەمساڵدا بە جیا لە ساڵانی پێشوو توانیمان گشتاندن بۆ كۆمەڵێك ڕێنمایی تازە بكەین بەتایبەتی ئەوەی كە پارساڵ مەسەلەی كۆكردنەوەی نمرەكانی قۆناغەكانی 10و 11و 12كۆبكرێتەوە، ڕاگیرابوو ئەمساڵ بڕیاری لەسەر دراوە كە جێبەجێ بكرێت، لەلایەكی تریشەوە هەرئەمساڵ بۆ جاری یەكەمە ئەزموونەكانی وانەی نیشتمانی لە قۆناغی 9 وە جێبەجێ دەكرێت و هەوڵیش دەدرێت ساڵانی داهاتوو جێگیر بێت، هەوڵیش دەدەین بەشێوەیەك بێت لایەنی تەكنۆلۆژیا بخەینە ناوی بۆ پشكنینی دەفتەرەكان لەدوای تاقیكردنەوەكان. سەبارەت بە هێنانە پێشەوەی 5 ڕۆژی دەوام بۆ ئەوەبووە كە هەستمان كردووە ئەو پرۆگرامە چڕوپڕەی كە ئێستا هەیە كە بەشاهیدی هەموو پسپۆران پرۆگرامێكی دەوڵەمەندو سەركەوتووە، بەڵام لەگەڵ كەمی كاتی دەوام ناگونجێت، بۆیە هەوڵماندا ڕۆژەكانی دەوام زیاد بكەین، ئومێدو هەوڵیشمان بەو ئاڕاستەیەیە كە كاتژمێرەكانی دەوامیش زیاد بكرێت، هەربۆیە ئاگاداری بەڕێوەبەرەكانی پەروەردەكان كرایەوەو كۆبوونەوەشمان لەگەڵ كردون لە هەموو پارێزگاكان كە ئەو ئامادەییانەی كە دەزانن كێشەی نەبوونی بینایەو میلاكاتیان نییەو گونجاوە بكرێتە یەك دەوام، ئەمساڵ بكرێنە یەك دەوام. بەواتایەكی تر كاتی دەوامیان زیاد بكرێت ئەمەش تەنیا لە قۆناغی ئامادەیی، لەداهاتووشدا كار بۆ ئەوە دەكەین ژێرخانی پەروەردەیی و خولی شیاندن و ژمارەی باڵەخانەكانی قوتابخانەو پۆلەكان زیاد بكەین، واتا یەك دەوامی وردە وردە زیاد بكات و بگاتە ئاستی بنەڕەتییەكان واتا كاتی دەوام لەبەیانیان لەكاتژمێر 8 تا 2و نیو 3 ی دوانیوەڕۆ بێت، هەروەها دیزاینی بیناكانیشمان هەر لەسەر ئەو بنەمایە دەبێت كە لەگەڵ سیستەم و پڕۆگرامی خوێندندا بگونجێت.

* سەرۆكی هەرێمی كوردستان پڕۆژەیەكی چاكسازی دەست پێكردووەو زۆربەی بوارەكانی لەخۆگرتووە، كەرتی پەروەردەش بەدەر نییە لەم چاكسازییە، ئایا چی كراوە بۆ گەڕاندنەوەی ئەو بینایانەی تایبەتن بە وەزارەتی پەروەردە؟
- بەدڵنیاییەوە ژمارەیەكی زۆر كەم لەو بینایانە لە هەولێر و سلێمانی ڕادەستی وەزارەت كراوەتەوە، بەڵام ئەو ژمارەیەی كە ئاماژەی پێ دەكرێت بەو زۆرییە نییە گەرچی گەر 10 بینایەش بێت هەر بۆ ئێمە زۆرە، خۆشتان دەزانن بارودۆخی كوردستان و ئاوارەبوونی خەڵك دۆخێكی وایان خستۆتەوە كە زیاتر لەنیوەی ئەو بینایانە لەلایەن خەڵكەوە بەتایبەتی لەدهۆك و سلێمانی بەكاری دەهێنن، پێویستە بەدیلێك بۆ ئەو خەڵكە بدۆزرێتەوە تاوەكو ئەم بینایانە ڕادەستی وەزارەت بكرێتەوە. ئەو بینایانەی لەسەرانسەری كوردستان لەلایەن حزب و ڕێكخراو و ئاوارەوە بەكاردەهێنرێن لە 90 بینایە تێپەڕ ناكات، لەم ژمارەیەشدا نیوەی زیاتری خەڵكی مەدەنی تێدا نیشتەجێ كراون.

* تا چ ڕاددەیەك توانیوتانە ڕووبەڕووی دەستخستنە ناو كاروباری خوێندن بكەن كە لەلایەن حزبە سیاسییەكانەوە بەرامبەر پرۆسەی خوێندن و كاروباری قوتابخانەكان دەكرێت؟
- پێویستە سەرەتا تێبینی یان تەفسیر بۆ دەستێوەردانی حزبی بكەین، پێكهاتەی ئەم حكومەتە پێكهاتەیەكی حزبییە، واتا سەرۆكی حكومەت بێت یان جێگری سەرۆكی حكومەت بێت، ئەندامانی كابینەكە بن، ئەمانە تا ڕاددەیەك ئەندامی سەركردایەتی حزبەكانن و ئەوانەی تر سەرۆك و جێگری سەرۆكی حكومەت ئەندامی مەكتەبی سیاسی حزبن. لێرەدا شتێكی گرنگ هەیە لیستی كوردستانی كە هەڵمەتی هەڵبژاردنی دەكرد، كۆمەڵێك پرۆگرامی هەبوو، ئەو پرۆگرامەش ڕەنگدانەوەی لایەنە سیاسییەكان بوو، كە پرۆگرامی سیاسییان بوو، كاتێك كە بێینە سەرحوكم ئەو پرۆگرامە جێبەجێ دەكەن، هەر وەزارەتێكی پێوەندار بەرپرسەو پاپەندە بە جێبەجێكردنی ئەو پرۆگرامە سیاسییەی كە لەكاتی هەڵبژاردنەكە پێشكەشی بە هاووڵاتیان كردبوو، ئەمە بە مانای ئەوە نایەت كە حزب دەستێوەردانی هەبێت، حزب ئەو پرۆگرامە خزمەتگوزارییانە پێشكەش بە هاووڵاتیان دەكات و وەزیرەكان و دامودەزگاكانی ژێرەوە لە جێبەجێكردنیان بەرپرسن. ئەگەر مەبەست لێرەدا ئەوە بێت كە هانی قوتابی بدرێت دوور لە پرۆسەی پەروەردەو فێركردن بجووڵێتەوە، هەر لایەنێكی سیاسی ئەمە بكات قابیلی قبووڵ كردن نییە.
ئێمە وەكو وەزارەتی پەروەردە، هەمیشە وتوومانە وەزارەتی پەروەردە، وەزارەتێكی هەستیارەو بناغەی كۆمەڵگەی ئێستاو داهاتوومان دروست دەكات، بەشی زۆری قوتابیانمان لە خواروو تەمەنی 18 ساڵییەوەن بۆیە پێویستە دووربن لە هەموو جۆرە دەستێوەردانێك، لەكاتی دەوام نابێت هیچ جۆرە كردارو چالاكییەكی سیاسی چ لەلایەن قوتابیان یا مامۆستایان و فەرمانبەران ئەنجام بدرێت، بەڵام دوای دەوام قوتابیان دەتوانن لە ڕێگەی ڕێكخراوەكانی پیشەیی مومارەسەی چالاكیی خۆیان بكەن و مامۆستا بەڕێزەكان و فەرمانبەرانیش دەتوانن لەدوای دەوامەوە لە دامودەزگاكانی حزبییەوە مومارەسەی ئینتیمای خۆیان بكەن.
دایكان و باوكان، منداڵە خۆشەویستەكانیان وەكو ئەمانەت تەسلیم بە پەروەردە كردووەو دەبێت مامۆستاو فەرمانبەران و ئێمە لەئاست ئەو ئەمانەتەدا بین و بیانپارێزین و ئاڕاستەی پەروەردەو فێركردنیان بكەین.

* لە ناوچە دابڕێنراوەكان كێشەو گرفتی گەورە هەیە، بۆ نموونە لەشارێكی وەكو باشیك قوتابی لەژێر قادرمە دەخوێنێت و قرتاسیەشیان لەلایەن حكومەتی ناوەندییەوە بۆ ناهێنرێت؟ ئایا وەكو وەزارەتی پەروەردە بۆ بواری بینایەو میلاكات چیتان بۆ ئەم ناوچانە كردووەو بەرنامەتان چییە بۆ دابینكردنی پێداویستیەكانیان؟
- لە ڕاستیدا ساڵی 2003 كە گۆڕانكاری لەعێراقدا كرا، وەزارەتی پەروەردە یەكێك بوو لەو وەزارەتانەی كە بەهانای ئەو ناوچانەوە چوو، هەوڵی جددیش دراوە كەموكورتیەكان لەو ناوچانە چارەسەر بكرێت، بەخۆشحاڵیشەوە خەڵكی ئەو ناوچانە باوەشیان بۆ خوێندنی كوردی كردەوەو خۆیان بەكورد دادەنێن و خوێندنی كوردی بەباشتر دەزانن لە خوێندنی عەرەبی، بەڵام لە هەمان كاتدا واقیعێك هەیە، ئەو ناوچانە لە ڕووی ئیدارییەوە لەسەر هەرێم نین، واتا هەرێمی كوردستان ئەو هەموو هاوكارییەی پێشكەشكردووە، بەڵام گرفتی ئیداریمان هەر ماوە، بۆ نموونە باسی پەڕاوگەت كرد لە هەرێمی كوردستان دابەشكردنی پەڕاوگە لە هیچ قوتابخانەیەكی كوردستاندا نییە، جاران یونسێف دابەشی دەكرد، كە بڕیاری 986 هەبوو، لەبەشەكانی تری عێراق بارودۆخەكە جیاوازەو ناوچە دابڕاوەكانیش لەلایەن ئیدارەی پارێزگاكانی موسڵ و كەركوك و دیالەوە بێبەش دەكرێن، بەچەندین شێوەو ڕێگەی جیاجیا ئەم ناوچانە بەسەركراونەتەوەو هاوكاری كراون بۆ نموونە ڕێكخراوی دەزگای خێرخوازی بارزانی ساڵانە كۆمەڵێك پەڕاوگە و پێداویستی بەسەر قوتابیانی ئەو ناوچانە دابەش دەكەن، زۆرجاریش بەڕێوبەرایەتی گشتی پەروەردەی دهۆك، ناوچە دابڕاوەكانی سنووری پارێزگای موسڵ بەسەر دەكەنەوە. سەبارەت بە میلاكات كە بە ڕێژەی دانیشتووان دادەنرێت و لە كوردستانیشدا دەتوانرێت بەشێك لەو میلاكاتە چارەسەر بكات، هاوكات بەهۆی تەعریبەوە كێشەی دامەزراندنی میلاكاتمان بۆ قوتابخانە كوردییەكان هەیە كە زۆربەی دەرچووانی ناوچەكە بەزمانی عەرەبی خوێندویانە.
لەسەر ئاستی باڵای حكومەتیش كۆمەڵێك پێشنیارمان بەرزكردۆتەوە كە خۆشبەختانە ئەمساڵ بودجەیەكی تایبەت لەپەرلەمان بۆ ناوچە دابڕێنراوەكان پەسەندكراوە بەشێك لەو بودجەیە دەدرێت بە وەزارەتی پەروەردە بۆ پێشكەشكردنی هەندێك هاوكاری. سەبارەت بە بینایەش ساڵی ڕابردوو لە هەڵمەتی نیشتمانی 6 باڵەخانەمان لەو ناوچە دابڕاوانە خستۆتە بواری جێبەجێكردنەوە.

* ئایا ئەو ناوچانەی ڕووبەڕووی بۆردومانی ئێران و توركیا بوونەتەوە یا تەرحیلكردنی كوردەكانی ناوچەی پارێزگای موسڵ و دیالە بەتایبەتی لەسەعدیەو جەلەولا چی كراوە بۆیان تاوەكو قوتابیەكانی ئەو خێزانانە تەواوی ئاسانكارییان بۆ بكرێت كە ئاوارەو دەربەدەربوون؟
- چەند ڕۆژێك پێش ئێستا سەردانی ناوچەی پشدەرم كرد، بەتایبەتی ئەو ناوچانەی خەڵكانێك گوندەكانی خۆیان چۆڵ كردووە، جگە لەزیانی مرۆیی و ماددی قوتابیان و خوێندكارانیش لە پرۆسەی خوێندن لەو ناوچانە دادەبڕێن، بۆ ئەمەش پێویستە چارەسەرێك بدۆزرێتەوە تاوەكو قوتابیەكان لە خوێندن دانەبڕێن، لەدوای سەردانی جەنابی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ ئەم ناوچانەی بۆردومان كراوە، بڕیاردرا كەمپێكی كاتی دروست بكرێت و قوتابخانەشی تێدا بێت و قوتابیەكانیش درێژە بەخوێندنیان بدەن، ئێستاش ئەم پرۆسەیە دەستی پێكردووە، گەرچی لەژێر چادردان، ڕێكخراوی یونیسێفیش بەڵێنیان داوە چادری گونجاوتر بۆ ئەم ناوچانە دابین بكەن و هاوكاربن بۆ ئەوەی قوتابییەكان درێژە بەخوێندنیان بدەن تا ئەو كاتەی كەمپەكە دروست دەكرێت.

* لەچارەسەركردنی گرفتی كەمی میلاكات بۆچی ڕەزامەندی نادرێت كە ئەو فەرمانبەرانەی داوای گواستنەوە دەكەن لە وەزارەتەكانی ترەوەو دەرچووی زانستە مرۆڤایەتیەكانی وەكو ئاداب و زمان و كارگێڕی و ئابووری. تاد ڕاژەكانیان بهێنرێنە سەر دیوانی وەزارەتی پەروەردە؟
- كاتێك سیستەم گۆڕدرا وا پێویستە ئاستی مامۆستایانیش لە ئاست ئەو سیستەمە نوێیەدا بێت، بڕیاری وەزارەتی پەروەردەش ئەوەیە لەمەودوا دەرچووانی كۆلێژەكان وەكو مامۆستا دابمەزرێن، بەپلەی یەكەم كۆلێژی پەروەردەو بنیات ئەولەویەتیان دەدرێتێ و ئومێدیش دەكەین ئەو دەرچووانەی پەیمانگای مامۆستایانن و دانەمەزراون، بتوانین لە دواڕۆژدا دایان بمەزرێنین، ئەمساڵ لەڕووی میلاكاتەوە 6000 پلە بۆ مامۆستایان و 1800 پلەش بۆ فەرمانبەران و خزمەتگوزاران دابین كراوە، سەبارەت بەڕاژەی گواستنەوەی فەرمانبەرانی حكومەت بۆ وەزارەتەكەمان هەیە، بەڵام بەپێی ئەو مەرج و ڕێنماییانەی كە دانراون، گرفتی ئێمە كەمی مامۆستایانە لەبوارەكانی وانە زانستیەكانی وەكو وانەكانی فیزیاو كیمیاو بیركاری و ئینگلیزی.
ئەمەش بۆ كەمی دەرچووانی ئەم بوارانە دەگەڕێتەوە، بۆ ئەمەش لەگەڵ خوێندنی باڵا دانوستاندنمان بەردەوامە تاوەكو هانی قوتابیان بدرێت ڕوو لەو بەشە زانستیانە بكەن كە پێویستمانە.

* سەبارەت بە پرۆگرامەكانی خوێندن كە جێی دەستخۆشیە لەچەند ساڵی ڕابردوودا گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، بەڵام كاتێك دێینە سەر بواری پراكتیكی دەبینین، ئەو سیستەمە پێشكەوتووەی لەوڵاتانی ئەوروپا وەرگیراوە لەبەر خراپی بینایەو قەرەباڵغی پۆلەكان ئاستەنگی زۆریان هاتۆتە بەردەم، هەروەها سەبارەت بە شێوازی هەڵسوكەوتی مامۆستاو قوتابی تێبینی ئەوە دەكرێت دیاردەی توندوتیژی لەلایەن خودی مامۆستاو هەندێكجار لەلایەن قوتابیشەوە بەردەوامی هەیە، ئایا هۆكارەكەی چییەو چۆن ڕێگە لەم دیاردە ناشارستانیە دەگرن؟
- كاتێك پرۆگرام دەگۆڕدرێت سیستەمیش دەگۆڕدرێت، بەڵام لێرەدا پەروەردەی تاك ڕۆڵی خۆی هەیە بۆ سەركەوتنی سیستەمەكە، پێویستیشە ڕەچاوی ئەو بارودۆخە بكەین كە كوردستان پێیدا تێپەڕبووەو كاریگەری لە سەر هەموو تاكێك هەیە لە ڕووی دەروونیەوە، ئەو توندوتیژییەی كە هەندێك جار وەك حاڵەت دەردەكەوێت كە لەلایەن قوتابی یا مامۆستاوە دەكەوێتەوە، بۆ ئەو ژینگەیە دەگەڕێتەوە كە جۆرێك لە توندوتیژی لە ناو تاكدا دروست كردووە، لەگەڵ ئەمەشدا بڕیارو یاسای وەزارەت بەهەموو شێوەیەك توندوتیژی قەدەغە كردووە، كە بەرامبەر قوتابی بكرێت. لەگەڵ بوونی هەر حاڵەتێكیش گەر لێرەو لەوێ ڕوویدا بێت، ئیجرائاتی پێویستمان وەرگرتووە.
هەندێكجار حاڵەتی توندوتیژی لەلایەن قوتابییەوە بەرامبەر مامۆستا كراوە گەرچی مامۆستاكە ڕەچاوی دواڕۆژی قوتابیەكەی كردووەو لە مافی خۆی خۆش بووە. پێویستە ئەو حاڵەتانەش كە لەنێوان مامۆستاو قوتابی ڕوودەدەن نەمێنێت و ڕێز و خۆشەویستی لەنێوانیاندا هەبێت، ئەمەش زامنی سەركەوتنی زیاتری پرۆسەكەیە لە ژینگەیەكدا كەزیاتر لە ملیۆن و نیوێك قوتابی و 96 هەزار مامۆستاو 5760 قوتابخانە هەیە، حاڵەتی توندوتیژی نەك لەكوردستان، بەڵكو لە وڵاتانی ئەوروپای پێشكەوتووشدا هەیە.

* پێت وانییە تا ئەمڕۆ لە قۆناغی سەرەتایی پرۆسەی خوێندن لای قوتابی خۆشەویست نییە، بەڕای بەڕێزت هۆكاری ئەمە چییە؟ ئایا بۆ ئەوە ناگەڕێتەوە كە وانەكانی (وەرزش و مۆسیقاو هونەر) بەپێی پێویست بایەخی پێ نەدراوە، تەنانەت زۆر قوتابخانە دەبینین شوێنی تایبەت و كەرەستەی پێویستی ئەم دوو وانەیەی تێدا نییە؟
- پێویستە هەوڵبدەین ژینگەی قوتابخانە لەلای قوتابی و خوێندكار خۆشەویست بكەین، چونكە لەو كاتە كەمەی قوتابی لەقوتابخانەیەو چەند بەشە وانەی تریش لەهەندێك قۆناغ زیادی كردووە وەكو مافی مرۆڤ و دیموكراسی زیادی كردووە، ئەمەش لەسەر حسابی بەشە وانەكانی تری وەرزش و هونەرو مۆسیقا بووە، بۆیە هەوڵدەدەین لەكاتێكدا كە كاتی دەوام زیادی كرد، ئەو وانانەش گرنگی زیاتری پێ بدرێت.

* ئایا ڕێژەی نەخوێندەواری تاچەند لە هەرێمی كوردستان كەمی كردووەو بەرنامەتان لەمبوارەدا چییە بۆ كەمتركردنەوەی ڕێژەكە؟ ئایا ڕەوایە قوتابی تا پۆلی 6 ی بنەڕەتی لەسەر نمرەی وانەكان ڕاسیب بكرێت و تووشی باری دەروونی ناخۆش ببێتەوە؟
- ڕێژەی نەخوێندەواری بەپێی ئامارەكانی یونیسێف لەساڵی 2000 لەهەرێمی كوردستان لە 36% بووە، لەساڵی 2010 پاش تێپەڕبوونی 10 ساڵ و لەگەڵ كردنەوەی ناوەندەكانی نەهێشتنی نەخوێندەواری ڕێژەكە دابەزیوە بۆ لە 15%، پرۆگراممان ئەوەیە تا 2015 ئەم ڕێژەیە لە 50% دابەزێت واتا بكەوێتە ژێر لە 10-8%. سەبارەت بە ڕاسیب بوونی قوتابی لەسەرەتای قۆناغەكانی 1و2و3 ی بنەڕەتی بەدواداچوونمان بۆ كردووە، قۆناغی 1ی بنەڕەتی لە تاقیكردنەوەكان قوتابی ڕاسب ناكرێت تاوەكو تووشی بارودۆخێكی دەروونی خراپ نەبێت و قۆناغەكانی 2و 3 ئاسانكارییان بۆ دەكرێت بەمەرجێك لە وانەكانی بیركاری و زمانی كوردی دەرچوو بێت.

* لەو كۆنفرانسە پەروەردەییانەی كە پێشتر بەسترابوون نەتوانرا سیستەمی خوێندن جێگیر بكرێت بۆ نموونە وەكو جێگیركردنی سیستەمی عبور؟
- گۆڕانكاری لە قۆناغێك یا سیستەمێك كارێكی ئاسان نییە، ئەو سیستەمەی كە ئێستا لەكوردستان هەیە سیستەمی سویدی نییە، بەڵكو سوود لە ئەزموونی ئەوان و وڵاتانی دەوروبەریش وەرگیراوەو بارودۆخی كوردستانیش بەهەند وەرگیراوە، كاتێك لە 2007 كۆنفرانسێك ئەنجام دراو ئەو سیستەمە گۆڕانكاری بەسەردا هات و كرا بەیاسایەك ئێستا پەیڕەو دەكرێت، پێویستە ئەو ڕاستیە بزانین هەموو پرۆژەیەك كاتێك لە ڕووی پراكتیكییەوە جێبەجێ دەكرێت بێ گرفت و ئاستەنگ نابێت، ئێمە لە 2 ساڵی ڕابردوو هەستمان بەبوونی ئەو ئاستەنگانە كردووە، بۆیە هەندێك هەموار كردنەوەمان كردووە، واتا گۆڕانكاری یا هەمواركردنەوە لە ڕۆحیەتی سیستەمەكە ناگۆڕێت، ئێمە پابەندین بەو بڕیارەی لە كابینەی پێنچ دراوەو دەستخۆشیان لێ دەكەین بەڵام هەموار كردن بۆ باشتركردنی سیستەم شتێكی ڕەوایە كە ڕەچاوی بەرزكردنەوەی ئاستی زانست و بەرژەوەندی قوتابی و مامۆستاش بكرێت.


میلاكات و گواستنەوەی مامۆستایان
* ئایا وەزارەت داتابەیسی لەسەر دابەشبوونی ژمارەی مامۆستایان و پسپۆرایەتییەكانیان هەیە، گەر هەیە بۆچی جیاوازی لە ناوچەو شارەكان هەیە لەسەر مامۆستایانی وەكو بیركاری و زمان و فیزیاو كیمیاو. تاد؟
- بەدامەزراندنی میلاكاتی ئەمساڵەوە بۆ مامۆستا ڕێژەی مامۆستا بەرامبەر قوتابی یەك بە پازدەیە، ئەمە لە هیچ شوێنێكی دنیا نییە. ئەم ژمارەیەش لەشوێنێكەوە بۆ شوێنێكی ترو لە قوتابخانەیەك بۆ قوتابخانەیەكی تر میلاكات وەكو یەك نییە، بۆ نموونە هەندێك قوتابخانە میلاكاتی مامۆستای زۆرەو لە هەندێكیشدا بە پێچەوانەوە. لەسەرەتای دەستپێكردنەوەی خوێندن سەرپەرشتیارانی پەروەردە سەردانی قوتابخانەكان دەكەن و میلاكات ڕێك دەخەنەوە. گەرچی گواستنەوەی هەندێك مامۆستا كارێكی ئاسان نییە كە چەند ساڵێكی زۆرە لە قوتابخانەیەكدا وانە دەڵێتەوە، ئێمە بۆ ئەو قوتابخانانەی كە میلاكاتی زیادەیان هەیە میلاكاتی نوێیان بۆ دانامەزرێنین.

* ئایا تاچەند سەرپەرشتیاری پسپۆری توانیوێتی میكانیزمێك بێت بۆ پەرەپێدانی تواناكان و ئاڕاستەكردنی خوێندن؟ لەكاتێكدا زۆر لەو سەرپەرشتیارە پەروەردەییانە هەیە تەنیا ڕۆڵی چاودێری و لێپرسینەوەیان هەیە؟
- ئێستا هەوڵی ئەوە دەدەین وەزارەتی پەروەردە سیستەمێكی گونجاو دابڕێژێت بۆ دابینكردنی سەرپەرشتیاران و دواتر كار و ئەركەكانی تازەیان دەستنیشان دەكرێت. لەساڵی ڕابردووەوە سیستەمی سەرپەرشتیاران گۆڕانكاری بەسەر هاتووەو ئێستا جێگیر بووە. سەرپەرشتیار پێویستە بەچەندین تاقیكردنەوەی زانیاری گشتی و پسپۆری و كۆمپیوتەرو زمان و چاوپێكەوتن و چاوخشاندنەوە بە مەلەفەكەیاندا تێپەڕ بێت، بەڵام هەر پێویستیان بەوە دەبێت خولی پەرەپێدانیان بۆ بكرێتەوە.

* كاتێك سەردانی بەڕێوەبەرایەتیەكانی پەروەردە دەكەیت قەرەباڵغی و ڕۆتینێكی زۆرت دێتە بەردەم، بەڕای بەڕێزت ئەمە بۆ گرفتی ئیداری لای بەڕێوەبەرەكان ناگەڕێتەوە؟
- ڕۆتینێكی كوشندە هەیە لەسەرجەم دامودەزگاكانی حكومیدا، بۆیە پێویستە تەكنۆلۆژیای نوێ بێتە ناو كار و مامەڵەكانی دامەزراوەكانی حكومەتەوە، ئەمە ڕاستیەكە پێویستی بە چارەسەركردنە، بۆیە پێویستە سیستەمێكی گونجاو بۆ هەموو دامەزراوەكانی حكومەت دابنرێت، وەزارەتی پەروەردە بەتەنیا ناتوانرێت سیستەمێكی تەكنۆلۆژیای پێشكەوتووی تێدا ئەنجام بدرێت، ئێستا بەجددی كار بۆ نەهێشتنی ئەو ڕۆتینە كوشندەیە دەكرێت، ئومێدەوارم هەنگاوەكان خێراتر بچن بەڕێوە.

* بۆچی تا ئێستا سیستەمی یەكپۆشی لە زۆربەی قوتابخانەكان پەیڕەو نەكراوە؟
- یەكپۆشی وەزارەت بۆ پەروەردەكانمان هێشتۆتەوە، هەموو پەروەردەیەك سەرپشكە لەوەی چی جلوبەرگ و مۆدیلێك و ڕەنگێك هەڵدەبژێرێت، لەمەشدا ڕەچاوی باری بژێوی خێزانەكان كراوە، بۆیە بەپێی ئیمكانیات و ناوچەكان دیزاین و شێوازی جلەكان و ڕەنگەكان، پەروەردەكان خۆیان جێبەجێی دەكەن.

* جوانترین هاندەری خوێندن لە وڵاتی ئێمەدا ئەوەبوو خوێندن بێ پارە بوو، ئایا كردنەوەی ئەو هەموو قوتابخانە ئەهلیانە بێ ڕەچاوكردنی مەرج و ڕێنماییەكان، خزمەت بەكێ دەكات؟
- كەرتی تایبەت شتێكی ئاساییەو لە هەموو وڵاتانی دنیادا پەیڕەودەكرێت، ئەمەش شتێكی نامۆ نییەو تەنانەت لەبەغداو لە هەولێر لە شەستەكانەوە هەبووە، بەڵام نابێت كەرتی تایبەت لەسەر حسابی كەرتی گشتی و ئاستی زانستی و پەروەردەیی بێت، یا هەستێكی وا دروست بكات كە تەنیا منداڵی خێزانی دەوڵەمەند دەچنە ئەو قوتابخانانە، بۆ ئەم مەبەستەش لە كابینەی پێنجەمدا بەڕێز نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەڵسا بەكردنەوەی قوتابخانەی هاوبەش. بۆ ساڵی داهاتوو لە چوار ناوچەی جیا چوار قوتابخانەی تری هاوبەش دەكرێتەوە لەسەر سیستەمی پرۆگرامی نێودەوڵەتی..

* بۆچی لەكاتی پاككردنەوەی هەندێك قوتابخانە كە بەقوتابی پاك دەكرێتەوە، ڕەچاوی دابینكردنی كەرەستەو دەستكێش و هۆكارەكانی پاكوخاوێنی و تەندروستی بۆ قوتابی ناكرێت؟
- پاككردنەوەی قوتابخانە لای قوتابی قەدەغەیە، ئێمە دژی هەڵمەتی گشتی پاككردنەوە نین هەروەكو لە وڵاتانی پێشكەوتووشدا پیادە دەكرێت، بەڵام نابێت بەشێوەی بەردەوام و ڕۆژانە بێت، پێویستە لەكاتی هەڵمەتەكەشدا ڕەچاوی سەلامەتی و تەندروستی و دابینكردنی پێداویستی و كەرەستەكانی پاككردنەوە كرابێت ئەوجا هەڵمەتی لەم شێوەیە ئەنجام بدرێت.

* مەسەلەی چاپكردنی پەرتووكی پرۆگرامەكانی خوێندن، دووبارە لە دەرەوەی وڵات ئەنجام دەدرێت، چەندینجار ئەمە بۆتە جێی گلەیی و ڕەخنەی چاپخانەكانمان؟
- چاپخانەكانی كوردستان ئەو گلەییە دەكەن و منیش گلەییم لە چاپخانەكانی خۆمان هەیە كە وا نیشانی دەدەن دەتوانن بە ملیۆنەها كتێب چاپ بكەن، كاتێك دەرفەتیان پێ دەدرێت لەو ئاستەدا نین. ئێستا بەشی زۆری ئەو كتێبانەی كە دراوە بە چاپخانەكانی خۆمان نەگەیشتۆتە كۆگاكان و تەنانەت لە ڕووی كوالێتیشەوە لاوازە، بڕوا بكە كتێبمان بۆ چاپكراوە پەڕەكانی جێگۆڕكێی پێ كراوە، چاپخانەكانی هەرێمی كوردستان لە ڕووی و كوالێتی و خێراییەوە كەموكورتییان هەیە. زۆر جاریش ئەو چاپخانانەی كە لەدەرەوە كتێبەكان چاپ دەكەن و دانەری پرۆگرامەكان و مافی چاپیش هەر بۆ ئەوانە، بەڵام ئێمە لەهەوڵی ئەوەداین كە ماوەی چاپكردنەكەیان تەواو بوو، مافی چاپەكەیان لێبكڕینەوەو ئەو كات سەرپشك دەبین كە چاپكردنەكە بدەینە چاپخانەكانی هەرێمی كوردستان یا دەرەوە.

* چ بەرنامەیەكتان بۆ باخچەكانی ساوایان لەبەردەستدایە بۆ پاڵپشتی و پشتگیریكردنی لەكاتێكدا لەشارەكانی كوردستان چەندین باخچەی ساوایان هەیە كە دوورە لە ڕێنمایی تەندروستی و سەلامەت و پاكوخاوێنیەوە؟
- باخچەی ساوایان زۆر پێویستە گەر بێتوو سەیری هەندێك ئامار بكەین ئەو منداڵانەی لە باخچەی ساوایان بوون ئاستی زانستی و متمانەبوون بەخۆیان زۆر زیاترە لەو منداڵانەی لەو باخچانە نەبوون، ئێمە هەوڵدەدەین ساڵانە باخچەی ساوایانی سەر بەوەزارەتی پەروەردە زیاتر بكەین و هانی كەرتی تایبەتیش دەدەین و پابەندیشیان دەكەین بە ڕێنمایی و ئەو مەرجانەی كە دانراون، هەر باخچەیەكی ساوایانی كەرتی تایبەت گەر بێتوو ڕێنماییەكان جێبەجێ نەكەن بۆ ساڵی دووەم مۆڵەتەكەی بۆ نوێ ناكەینەوە.
لەكۆتاییدا بەڕیز وەزیری پەروەردە ئاماژەی بە پرۆژەیەكی پەروەردەیی گرنگ دا كە تایبەتە بە كردنەوەی خوێندنی پیشەیی، پەرلەمانیش ڕەزامەندی لەسەر داوە ئەویش بۆ كردنەوەی سێ كۆمەڵگەی پیشەیی لەهەرسێ پارێزگاكەی كوردستان بەتێچوونی 60 ملیار دینار ئێستا لە قۆناغی دیزایندایە و هەرسێ بوارەكەی پیشەسازی و كشتوكاڵ و بازرگانی لە خۆ دەگرێت، پرۆگرامەكانیشیان پێداچوونەوەی لێدەكرێت و لەگەڵ ڕێكخراوە بیانییەكانیش لە گفتوگۆداین تا هاوكاریمان بكەن.