بوڵەند ئارنچ جێگری سەرۆك وەزیرانی توركیا لەچەند دێڕێكدا بوڵەند ئارنچ یەكێكە لە سێ ئایدیۆلۆگەكەی AKP، لەناو پارتەكەی لەدوای رەجەب تەیب ئەردۆغان، كەسی هەرە كاریگەرە. ئەو بۆ ئەندام و كادیر و هەوادارانی AKP، هێزێكی زیاتر مەعنەویە. ئەو بەرپرس بێ یان نا، سەنگی خۆی هەبووەو دەبێت. كاتێ بۆ ئەنجامدانی ئەو دیمانەیە گەیشتینە شوێنی تایبەتی، ئەو لەناو كۆشكی سەرۆكایەتی وەزیرانی توركیا، بە زەردەخەنەیەكی ئاساییانە بە هەردوو زمانی كوردی و عەرەبی وتی (بەخێربێن). سەبارەت بە كەسایەتی ئەو سیاسەتمەدارە موحافیزە، هاووڵاتیانی توركیا زۆر مشت و مڕ دەكەن، قسەكانی ئەو گفتوگۆی بەرفراوانیان لێ دەكەوێتەوە. ژمارەی ئەو كەسانەی بوڵەند ئارنچ وەكو سەمبۆلی نوێ بوونەوەی كۆماری توركیا دەبینن، هێجگار زۆرە. بەڵام ژمارەی ركابەرەكانیشی كەم نییە. هەندێك پێیانوایە ئەو پیاوە سپیە و هەندێكی تر بە رەش لە قەڵەمی دەدەن. بەڵام ئەو پیاوە زیاتر فرە رەنگە، هۆكاری فرە رەنگیەكەشی لە روانگەیەكی سەردەمیانە سیاسەت بەرهەم دێنێ. لەمانە هەموویان گرنگتر بوڵەند ئارنچ پێیوایە ئەو زوڵم و چەوسانەوەیەی لە دژی كورد پەیڕەو كراوە، نموونەی لەمێژووی نوێی مرۆڤایەتی نییە. ئەوەی زیاتر سەرنجی راكێشاین، ئەو كارمەندانەبوون كە لای بوڵەند ئارنچ لەناو سەرۆكایەتی وەزیرانی توركیا كاردەكەن، بەشێكی زۆریان كوردبوون. زۆربەشیان دەرچووی كۆلێژی راگەیاندن بوون.بڵند ئارنچ كە ئێستا جێگری سەرۆك وەزیرانی توركیایە لە ساڵی 1948 لەدایك بووە و ساڵی 1970 بڕوانامەی یاسای لە زانكۆی ئەنكەرا وەرگرتووە و دوای ئەوە وەك پارێزەرێكی فریلانس لە شاری مەنسیا كاری پارێزەری كردووە و هەرلەو ساڵەشەوە تێكەڵاوی سیاسەت بووە و لەساڵی 1995 وەك ئەندامێكی پارتی رەفاهی ئیسلامی و نوێنەری شاری مانسیا بۆتە ئەندامی پەرلەمانی توركیا، دوای داخستنی پارتی رەفاهی توركی لەساڵی 1998، پێوەندی كردووە بە پارتی فەزیلەی توركی و لە ساڵی 1999 جارێكی دیكە وەك ئەندامێكی پارتی فەزیلە و نوێنەری شاری مانسیا بۆتەوە بە ئەندامی پەرلەمانی توركیا و لە ناو پەرلەمانیش بۆتە ئەندامی لیژنەی كاروباری دەرەوە،بەڵام دادگای دەستووری توركیا لە ساڵی 2001 پارتی فەزیلەشی داخست،بۆیە لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆگانی سەرۆك وەزیرانی ئێستای توركیا،پارتی داد و گەشەپێدانیان ( AKP) دامەزراند و لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2002 جارێكی دیكە وەك ئەندامی پارتی دادپەروەری و گەشەپێدان و نوێنەری شاری مەنسیا بۆتەوە ئەندام پەرلەمان و هەڵبژێراوە بۆ سەرۆكی پەرلەمانی توركیا و لەساڵی 2009 شەوە لەگەڵ جەمیل چەچیك بۆتە جێگری سەرۆك وەزیرانی توركیا و ئێستا لە كاری خۆی بەردەوامە.

گوڵان: هێشتا 10 ساڵ بەسەر دامەزراندنی AKP، تێپەڕ نەبووە. سەرەڕای ئەو مێژووە كورتەش دەستكەوتەكان زۆر زۆرە. نهێنی ئەو سەركەوتنە خێرایەی AKP چییە؟

بوڵەند ئارنچ: AKP، لە 14 ئابی2001 دامەزرا. واتە 9 ساڵ بەسەر دامەزراندنی تێپەڕیوە. لە رۆژی دامەزراندنیەوە تا ئەمڕۆ، هاووڵاتیان بە گەرمی پێشوازی لێدەكەن. لە هەڵبژاردنی كۆتاییەكانی ساڵی 2002 تەمەنی پارتیمان ساڵ و نیوێك بوو كە هێشتا پارتێكی زۆر گەنج بووین، زۆرترین دەنگمان بەدەست هێناو، بەتەنیا بووینە دەسەڵات. لەو 9 ساڵەی تەمەنماندا لە دوو هەڵبژاردنی پەرلەمانی سەركەوتوو بووین، هەروەها لەدوو هەڵبژاردنی بەڕێوەبەرایەتیە هەرێمیەكان و لە دوو راپرسی زۆرترین دەنگمان بەدەست هێناوەو لە پێش هەموو پارتە سیاسیەكانی تر بووین. پەیوەست بەو سەركەوتنانە سەرەتا سوپاس بۆ پشتگیری خودای گەورەو، هەروەها سوپاسی گەلەكەمان دەكەین كە لە پشتمان وەستاون و خۆمان بەقەرزاریان دەزانین. ئەمڕۆش ئەگەر چاوێك بە ئەنجامەكانی راپرسی 12 ئەیلوول دابخشێنین، دەگەینە ئەو ئەنجامەی كە لە هەڵبژاردنە پەرلەمانیەكەی ساڵی داهاتوو، زۆرترین دەنگ بەدەست دێنین و بەتەنیا بۆ جاری سێیەم دەسەڵات دەگرینەوە دەست. ئەمەش سەركەوتنێكی زۆر گەورەیە. AKP 9 ساڵە دامەزراوە، بەڵام من (بوڵەند ئارنچ) 34 ساڵە بەسیاسەتەوە خەریكم. لەناو سێ پارتی سیاسی بەرپرسیاریەتی گرنگم گرتۆتە ئەستۆ. لەناو پەرلەمان بەرپرسیاریەتی سەرۆكی فراكسیۆن و سەرۆكایەتی پەرلەمانم گرتەئەستۆ. بۆ ئەمەش كاتێك پشت بە رابردووی سیاسی خۆم دەبەستم، دەتوانم سەركەوتنەكانی AKP بەمجۆرە هەڵسەنگێنم.
یەكەمیان: ئەو پارتە خاوەن ناسنامەیەكی موحافەزەكارو دیموكراتیانەیە، خاوەن ناسنامەیەكە كە لەگەڵ ئارەزووەكانی گەلی توركیا دەگونجێت. واتە ئێمە وەكو AKP خۆمان لەبەرەی چەپ و راست نابینینەوە، بەڵكو خۆمان وەكو پارتێكی موحافەزكار و دیموكراتخواز دەناسێنین. كاتێك باس لە موحافەزەكاری دەكەین، بەو واتایەی كە خاوەنداریەتی لە بەها هاوبەشەكانی میللەت دەكەین. لەناو ئەو بەها هاوبەشانە، باوەڕی، ئەخلاق، كەلتوور، ئایین، زمان و مێژوو هەیە. ئێمە تا دوایی پەیوەستین بەو بەهایانەو خاوەنداریەتیان لێدەكەین. چونكە پەیوەستبوون یان رێزگرتن بەتەنیا لەو بەهایانە بەس نییە، پێویستە خاوەنداریەتیشیان لێبكەین. دووەمیان: دیموكراتیبوونە. دیموكراتی وەكو شێوازی هەرەباشی ژیان هەڵدەسەنگێنین، پێوانەو رێسا دیموكراتیەكان بۆ خۆمان وەكو نموونە دەبینین. واتە ئێمە لایەنگری دیموكراتین، بەڕێوەبردنی گەل خۆی بەخۆی، جێبەجێ كردنی داواكانی گەل، فاكتەری دووەمینی سەركەوتنمانە. پێموایە ناسنامەی موحافەزەكار و دیموكراتی، ناسنامەیەكە كە خەڵكی توركیا چاوەڕێیان دەكرد و خۆشیان دەوێت. بۆ ئەمەش هەموو كاتێك بۆ پشتگیری لەسەركەوتنی AKP دەكەن. هۆكارێكی تری سەركەوتنمان، لەوە بەرجەستە دەبێت كە گوێچكە و چاومان لەناو میللەتە. گوێ بۆ پێشنیارەكانیان دەگرین، داواكاریەكانیان جێبەجێ دەكەین. لەمە هەمووی گرنگتر، لەبەر ئەوەی سیاسەتێكی خزمەتگوزاریانە بەبنەما دەگرین و پێشكەش دەكەین، واتا ئەو پارتیە سیاسیانەی بەر لە AKP لەسەر دەسەڵات بوون، بەر لەوەی بیر لەشتێكی تر بكەنەوە زیاتر بیریان لە بەرژەوەندیی سیاسی خۆیان كردۆتەوە. ئێمە بەرژەوەندی میللەت بەبنەما دەگرین، ئەو خزمەتگوزاریانەی بەساڵانە فەرامۆش كراوە، جێبەجێی دەكەین. لەم روانگەیەشەوە بەتایبەتی لە بواری تەندروستی و پەروەردە خزمەتی نموونەییمان پێشكەش كردووە. هەروەها لە بوارەكانی وزە، گواستنەوەش خزمەتی باشمان داهێناوە. گەلی توركیا بەدرێژایی 87 ساڵەی تەمەنی كۆماری توركیا، باشترین و چۆنایەتی ترین خزمەتی لەسەردەمی دەسەڵاتداری AKP بینی. لەبەرامبەر ئەو گۆڕانكاریانەی لە ژیانی رۆژانە بەدەستی دێنن، گرنگی بە AKP دەدەن. لەمەش زیاتر دامەزرێنەرانی AKP لەناو خەڵك خۆشەویستن، واتە ئەوانە بە كەسی راستگۆ، داوێن پاك و وەكو كەسانێكی هەڵقوڵاوی ناو ئەوان هەژمار كرد. بۆ ئەمە دامەزرێنەرانی AKP تەنیا پارتیان دامەزراند، بەڵام میللەت خاوەنداریەتی لەهەموو شتەكان كرد. بەو تایبەتمەندیانەوە بەمڕۆ درێژە بەو ئاراستەیە دەدەین. بەو خزمەتەی ئاراستەی گەلەكەمانی دەكەین زۆر سەرفرازین و تا دواییش بە داواكاری و دواڕۆژی ئەو میللەتە پەیوەست دەبین. ئومێدەوارین چۆن تا دوێنی توركیا میللەتێكی گەورەبوو، ئەمڕۆش بەهەمان شێوە دەوڵەتێكی گەورەین و بە تێپەڕبوونی رۆژگاریش ئەمە بۆ هەموو جیهان ئاشكرا دەبێت.


گوڵان: دەستەواژەی موحافەزەكار، لەگەڵ ئاراستەی ئەمڕۆی جیهان یەكناگرێتەوە. كاتێك AKP جەخت لەناسنامەی موحافەزەكاری خۆی دەكاتەوە، لەكام روانگەوە هەڵیدەسەنگێنێت؟

بوڵەند ئارنچ: لە پرسیارەكەی پێش ئەو پرسیارە هەڵوەستەم لەسەر كرد. ئێمە وەكو پارتە موحافەزكارەكانی ئەوروپا نین، بۆ نموونە پارتی پارێزگارانی بەریتانیا هەیە، لەهەموو روانگەیەكەوە وەكو ئەوان نین، لەسەرەتاوە بە دڵنیایی دەڵێم ئێمە ستاتۆ پارێز نین، بەڵكو لە بەرامبەر ستاتۆكۆ پارێزی ململانێ دەكەین. لەهەمان كات ئێمە لایەنگری گۆڕانكاری و وەچەرخان دەكەین. موحەفەزەكاری ئێمە لەو بەهایانە سەرچاوە دەگرێت كە گەل پێیانەوە پەیوەستە. واتە دوژمنداری نەكردن، بێ رێزی نەكردن لەبەرامبەر ئەو بەهایانە. وەكو پێش ئێستا ئەو بەهایانەم هەژمار كرد، لەناویاندا ئەخلاق و باوەڕیی هەیە كە نابێت نكۆڵیان لێ بكرێ. دیسان دەزگای خێزان بۆ ئێمە زۆر زۆر گرنگە، دەبێت بیپارێزین. لەوانەیە بۆ هەندێكی تر گرنگ نەبێت، هەندێك سیاسەتمەدار هەیە، گرنگی بەو دەزگایە نادەن كە وەكو كۆڵەكەی كۆمەڵگا وایە. بەڵام بۆ ئێمە خێزان گران بەهایەو رێزی لێ دەگرین. لەم روانگەیەوە لە پێكهاتەی میللەتی تورك موحافەزەكاری جێگای خۆی كردۆتەوە، لەناو گەلانی توركیا هەرچەندە جیاوازی لە رووی ئەتنیكیەوە هەبێت، بەڵام هەر هەموویان پەیوەستن بە خێزان و باوەڕی. ئێمە لەم روانگەیەوە موحافەزەكارین.


گوڵان: بێگومان هەندێك كەس ولایەن AKP وەكو «پارتی باڵادەست» یان «لۆژیكی باڵادەست» هەڵدەسەنگێنێت. ئەم هەڵسەنگاندنە دێتە واتای تاوانباركردنی پارتەكەتان بە دەستبەسەر داگرتنی دەوڵەت. ئەو بانگەشانە چۆن لێك دەدەنەوە؟

بوڵەند ئارنچ: ئەگەر نیاز لە دەستەواژەی «پارتی باڵادەست» ئەوەیە كە 9 ساڵە وەكو تاكە پارت لەسەر دەسەڵاتین، ئەوا مایەی نكۆڵیكردن نییە. بەڵام AKP لەناوخۆی حەز لەو سیفەتە ناكات و بەكاری ناهێنێت. 35 ساڵە بەسیاسەتەوە خەریكم. لەناو چەندین پارتی جێمگرتووە. بەڵام AKP بەو رێزەی لە میللەتی دەگرێت لەسەرووی هەموویانەوەیە. یەكەمین جارە میللەت پارتیەك و سەركردایەتیەك دەبینێ باوەشی بۆ بكاتەوە. میللەت بەو خزمەتەی AKP پێشكەشی دەكات زۆر دڵخۆشە. یاسا و هەلومەرجی هەڵبژاردن بۆ هەموو پارتەكان وەكو یەكە. لێرەدا ئەگەر زۆربەی میللەت دەنگی بۆ AKP داوە رێزی لێدەگرین. بۆ ئێمە هیچ حوكمێكی تایبەت نییە. هۆكاری سەركەوتنی ئێمە پەیوەستە بە راستگۆیی و خزمەتكردنی گەل.
بۆ CHP، MHP و BDP هەلومەرجی هەڵبژاردن چی بێت، بۆ AKP هەمان شتە. لەوە زیاتر دەتوانم وەكو ئەندامێكی پارتی دەسەڵات بڵێم، هەر پارتێك كاتێ لەسەر دەسەڵات بێ، شەكەت دەبێ و ئۆپۆزسیۆنیش لەمە هێز بەدەست دێنێ. ئەمە بۆ ئۆپۆزسیۆن دەبێتە زەمینەی یاریكردن. بەڵام ئۆپۆزسیۆنی توركیا ناتوانێ ئەمە بەكار بێنێ، چونكە AKP، پارتیەكی بەهێزە. واتە (پارتی باڵادەست) لەوە سەرچاوە ناگرێت، لەو كاتەی بە تاقی تەنیا لەسەر دەسەڵاتە هەوڵ دەدات پارتەكانی تر لەناو ببات یان لاوازیان بكات.


گوڵان: لەگەڵ دامەزراندنی لەساڵی 2001، AKP لەو بۆشایە سیاسیە سوودی وەرگرت كە ئەو كات لەهەموو توركیا لە ئارادابوو. ئەگەر ئەو بۆشایە سیاسیە نەبوایە AKP وەكو ئەمڕۆ ئەوەندە بەهێز دەبوو؟ بۆ نموونە ئەگەر AKP لەم هەلومەرجە دامەزرابایە، زەمینەی فراوانبوون و بەهێزبوونی ئەوەندە هەبوو؟

بوڵەند ئارنچ: پرسیارێكی جوانە. چونكە كاتێك بەرەو ساڵی 2001 دەچووین لەتوركیا سیاسەت ئیفلاسی كردبوو. پارتە سیاسیەكان هیچ سەنگێكی ئەوتۆیان نەمابوو. كوالسیۆنی زۆر بێ هێز لە ئارادابوون. توركیا بە دوو قەیرانی گەورەی ئابووری تێپەڕ ببوو. خەڵك هاواری دەكرد: «كێ رزگارمان دەكات. كێ هاوكاریمان دەكات. پارتیەكی راستگۆ لەكوێیە. لە كوێنە ئەو سیاسەتمەدارانەی گەندەڵیان نەكردووە؟». AKP لە هەلومەرجێكی بەم شێوەیە دامەزرا. بۆ ئەمەش پرسیارەكە لەجێی خۆی دایە.
ئەگەر AKP لە هەلومەرجی ئەمڕۆ دروستكرابایە، ئایا تابلۆكە جیاوازتر دەبوو. بێگومان ئەمڕۆ چەندین پارتیی سیاسی هەیە كە تازە دامەزراون. ئایا ئەوان دەتوانن لە شوێنی AKP ئەم یاریە بكەن؟ وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارە زەحمەتە. چونكە AKP هەموو بۆشایەكانی پڕ كردۆتەوە. هیچ بۆشایەكی نەهێشتۆتەوە. بۆیە وا باشە كەس خۆی بۆ ئەمە خۆش نەكات.

گوڵان: لە حوزەیرانی داهاتوو، هەڵبژاردنی پەرلەمانی توركیا ئەنجام دەدرێت. ئایا پارتیتان رێژەی دەنگەكانی و هەمان هێزی جاران دەپارێزێت؟

بوڵەند ئارنچ: پێمانوایە دەتوانین رێژەی %47 كە لە هەڵبژاردنی تەمموزی ساڵی 2007 بە دەستمان هێنا بپارێزین. رێژەی دەنگەكانی راپرسی نابێتە پێوانە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی. چونكە لەناو راپرسی هۆكاری تر هەیە كە كاریگەری لەسەر رێژەی دەنگدەران دەبێت. لەهەمان كات ئەو راپرسیانەی ئەمڕۆ ئەنجام دەدرێن نیشانی دەدەن كە AKP لە %46 دەنگەكان بەدەست دێنێ. لەوە دڵنیاینە كە لە رێژەی %47 كەمتر بەدەست ناهێنین.


گوڵان: AKP لەساڵی 2007 رێژەیەكی زۆر دەنگی لەوشارانە بەدەستهێنا، كە زۆربەی دانیشتووانی كوردن. بەڵام لە هەڵبژاردنە هەرێمیەكانی ساڵی 2009 رێژەی دەنگەكانتان لە كورتی دا. لەهەڵبژاردنی داهاتوو بەتایبەتی لە شارە كوردیەكان چاوەڕێی رێژەیەكی چۆن دەكەن؟

بوڵەند ئارنچ: هەڵبژاردنی شارەوانی (هەرێمی) لەگەڵ هەڵبژاردنی پەرلەمانی جیاوازە. لە هەڵبژاردنی هەرێمی زیاتر كاندید گرنگی خۆی هەیە. بەڵام لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی رۆڵی پارتی گرنگترە. AKP چ لە هەڵبژاردنە پەرلەمانیەكان بێ، چ لە هەرێمیەكان بێ، رێژەی دەنگەكانی بەرز كردەوە. لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی ساڵی 2002 رێژەی دەنگەكانمان %35 بوو. بەڵام ئەم رێژەیە لە هەڵبژاردنی ساڵی 2007 گەیشتە %47. لە هەمان كات لە هەڵبژاردنە هەرێمیەكانی ساڵی 2004 رێژەی دەنگەكان %42 بوو. بەڵام ئەم رێژەیە لەساڵی 2009 گەیشتە %40. لە هەڵبژاردنە هەرێمیەكانی ساڵی 2009 لەدژی AKP، CHP و MHP بەیەكەوە كاریان كرد. سەرەڕای ئەو یەكیێتیەیان AKP توانی لە كۆی 16 شارەوانی گەورە 10 بەدەست بێنێت. هەروەها لە كۆی 57 شارەوانی پارێزگاكان 48 بەدەست هێنا. جگە لەمانە شارەوانی 470 شارۆچكە و 1400 شارەدێی بەدەستهێنا. ئەمڕۆ لە ئاستێكی بەهێز داینە. لە باشووری رۆژهەڵاتی ئەنادۆڵیش دوو پارتی پێشبڕكێ دەكەن. یەكێكیان AKP یە، ئەوەی تریان BDPیە. AKP رێژەی دەنگەكانی پاراستووەو بگرە زیاتریشی كردووە. بۆ BDP تابلۆكە جیاوازە. لەو شارانەی زۆربەی دانیشتووانەكانی كوردە، لەساڵی 2002 تا ئەمڕۆ رێژەی دەنگەكانمان كەمی نەكردووە.


گوڵان: لەناو AKP، كامە چەمكی بەڕێوەبەرایەتی باڵادەستە؟ ئەو پارتە چۆن بەڕێوەدەبرێت؟

بوڵەند ئارنچ: لەناو AKP، چەمكێكی بێ نموونەی بەڕێوەبەرایەتی هەیە. هەموو پارتە سیاسیەكانی توركیا پەیوەستن بە یاسای پارتە سیاسیەكان. لەم رووەوە پێكهاتەیەكی هەرەمی لە ئارادایە. وەكو لەناو پارتەكانی تر دا هەیە، هەمان شێوازی رێكخستن لەناو AKP دا هەیە. لەناو پارتی ئێمە دەزگای دادوەری هەیە. هەروەها لەناو AKP چوارچێوەیەكی بێ سنووری ئازادی هەیە. هەموو كەس دەتوانێت بە ئازادنە رەخنە بگرێت. دەتوانی بە ئاسانی لە هەموو ئاستەكان كەسێك بانگهێشتی لێپرسینەوە بكەیت. بەگوێرەی پەیڕەوی ناوخۆمان بە ئیمزای 20 كەس وەزیرێك لێكۆڵینەوەی لەگەڵ دەكرێت. ئەمە لەناو هیچ پارتێكی تردا نییە. لەناو AKP چەمكی فشار و تۆتالیتار نییە. بۆ چارەسەری كێشەكانی توركیا داوای بەڕێوەبەرایەتی هاوبەشمان كرد. بۆ هەموو كێشەكان گفتوگۆ دەكەین و بەیەكەوە بڕیار دەگرین و بەیەكەوەش هەوڵی جێبەجێكردنی دەدەین.


گوڵان: لەناو AKP كێنە ئەو كەسایەتیە بەكاریگەرانە. باس لەناوی رەجەب تەیب ئەردۆغان، عەبدولڵا گول و ئێوە دەكرێت. ئەو سێ كەسە وەكو ئایدیۆلۆگی ئەو پارتە بەناو دەكرێن؟

بوڵەند ئارنچ: كەسانێك لە توركیا هەیە ئەو ریزبەندییە دەكات. چونكە هەرسێكمان بەیەكەوە دەستمان بە سیاسەت كردووە. یەكتر باش دەناسین. بە گیان بەختانە سیاسەت دەكەین و خاوەنداریەتی لە توركیا دەكەین. پاشان خودای گەورە یەكێكمانی كردۆتە سەرۆك كۆمار، یەكێكیان سەرۆك وەزیرو، منیش بوومە سەرۆكی پەرلەمان. دیسان هەر كەسێك لە هەر كوێیەك ئەركێكی بكەوێتە سەر شان لە شوێنی خۆی بەجێی دەگەیەنێت. پێوەندیمان لەگەڵ هەموو هاوڕێكانمان زۆر زۆر باشە. لەناو پارتی وەكو برا گەورەو برا رێز لە یەكتر دەگرین. لەناو ئەو 9 ساڵەدا كێشەی گەورەی توركیامان چارەسەر كرد. لەسەرخۆ هەنگاومان نا. چونكە بەپێچەوانە نەمومكین بوو ئەو جوانیانە لەباوەش بگرین. چونكە لەسەرخۆیی مەرجی سەركەوتنە.


گوڵان: چەندین پارتی سیاسی توركیا رووبەڕووی قەیران دەبنەوە. سەرۆكەكانیان دەگۆڕن، لەپێناو مانەوە لەسەر كورسی ململانێ دەكەن. AKP چۆن روونەدانی ئەو قەیرانانە ئاستەنگ دەكات؟

بوڵەند ئارنچ: ئەو قەیرانانە لەناو پارتی ئێمە روونادەن، چونكە رێز و خۆشەویستی بۆ یەكتر باڵادەستە. جگە لەمە بەر لەخۆم بیر لەهاورێكەم دەكەمەوە، لەناو كەسایەتی ئەم پارتە پەنگی خواردۆتەوە. بۆ نموونە لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی كۆمار. بەڕێز ئەردۆغان عەبدولڵا گولی بەشایانی ئەو پۆستە دەزانی، بەڵام بەڕێز گول دەیوت نا ئەو پۆستە مافی تۆیە. لەناو پارتەكانی تر ئەمە نابێت. نهێنی سەركەوتنی ئێمە لێرەدایە.


گوڵان: حكومەتی AKP، چۆن بڕیاری دەستپێكردنی پڕۆسەی كرانەوەی دیموكراتی دا؟

بوڵەند ئارنچ: پڕۆسەی كرانەوەی دیموكراتی یان پڕۆسەی یەكێتی نیشتمانی، نزیكەی دوو ساڵی تەمەنی دەبێتەوە. لەمانگی ئایاری ساڵی 2009 حكومەتی AKP لەوبارەیەوە لەناوخۆی گفتوگۆی كرد. دواتر ئەم بابەتە گواسترایەوە ناو هۆڵی كۆبوونەوەی ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوەیی MGK. دوای گفتوگۆكردنی لەناو ئەو دەزگایە وەكو پڕۆسەی دەوڵەت بڕیاری لەسەر درا. چونكە پێویست بوو هەموو دەزگاكان پشتگیری لەو پڕۆسەیە بكەن.

گوڵان: تایبەتمەندییە سەرەكیەكانی دەستپێكردنی كرانەوەی دیموكراتی و كورد چین؟ ئایا لەو سیاسەتەی پەیڕەوتان كردووە، تایبەتمەندیەك هەیە كە جێبەجێكردنی نەمومكین بێ؟

بوڵەند ئارنچ: ئەو پڕۆسەیە سێ ستوونی سەرەكی هەیە. لە تیرۆر بێزار بووینە. خوێن دەڕێژێت و سەروەتی نیشتیمانیمان بە هەدەر دەدات. یەكەمینیان كۆتایی هێنانە بە تیرۆر. بێگومان تیرۆر لەناوەوەو لە دەرەوە چەكدار و ملیشیای چەكداری هەیە. ئۆجالان لە ئیمڕالی حوكمی بەسەر دەبات، قەندیل، مەخمور و باشووری رۆژهەڵات. واتە چەند فاكتەرێكی تری هەیە.توركیا تاكە وڵات نییە لە جیهان كە بەرەنگاری تیرۆر بۆتەوە. وڵاتەكانی تر دوای ململانێیەكی دەم درێژە لەم رووەوە سەركەوتنیان بەدەستهێنا. ئێمەش وەكو توركیا پێویستە لەو تیرۆرە رزگارمان بێت. ئەوەی دەیخوازین چیتر ئەو رێكخراوە هێڕشی چەكداری ئەنجام نەدات. دەستبەرداری چەك بن و بگەڕێنەوە سەر خاكی خۆیان. ئەگەر ناشگەڕێنەوە با بچنە شوێنێكی تر. بۆ ئامادەكردنی ئەو زەمینەیە كار دەكەین. چونكە بەر لەوەی AKP گەیشتبێتە ئەو ئەنجامە، سەرۆكی ئەركانی سوپا و فەرماندەی هێزە زەمینیەكان جەخت لەوە دەكەنەوە كە هیچی تر ئەو كێشەیە بەچەك چارەسەر ناكرێت. لەمەولا پێویستە لە بوارەكانی سیاسی، ئابووری و كلتووری هەندێك هەنگاوی تر بنێین. بێگومان تا ئەمڕۆ تیرۆرێك هەیە و بەرەنگاری دەبینەوە. بەڵام لەهەمان كات پێویستە لەسەر ئەو هۆكارانە هەڵوەستە بكرێت كە بوونەتە مایەی بەرهەم هێنانی تیرۆر. تیرۆر تەنیا ئەنجامێكە، كە چەندین هۆكار لە پشت بەرهەم هێنانی دەوەستێت. لەم روانگەیەشەوە بۆ یەكەمجار AKP لەو هۆكارانەی كۆڵیەوەو لەهەمان كات بۆ بنەبڕكردنی ئەو هۆكارانەی كار دەكات.
لەناو ئەو هۆكارانە، پاشكەوتنی ئابووری هەیە. هەرێمێكی هەژار، كە رێژەی بێكاری زۆر بەرزە گەیشتۆتە ئاستێك دەرچووانی زانكۆش كاریان نەبێت. كەواتە پێویستە زەمینەی پەیداكردنی نان بۆ هەموو كەس ئامادە بكرێت. مامەڵەی خراپ، ئەشكەنجە، تاوانی بكەر نادیار لەو هەرێمە بەردەوام مایەی سكاڵاكردن بووە. ئەوانە هەموویان لەدژی خەڵكی ئەو هەرێمە گیراونەتەبەر. ئێمە تازە بەتازە لە بكەری ئەو تاوانانە دەپێچینەوە. كاتێك هاوڵاتیەك دەڵێت ناسنامەی من ئەوەیە، یەكێكی تر قیت دەبێتەوە نەخێر دان بە ناسنامەی تۆ نانێین. قسە كردن بەزمانی كوردی قەدەخەكراوە. شەڕەفەدین ئالچی لەبەر ئەوەی جەختی لەسەر كوردبوونی كردبووەوە پەلكێشی زیندان كرا. من لەساڵی 1980 قەدەخەكاری سیاسیم بەسەر سەپێنرا. هەموو ئەمانەمان بینی، كە هیچ كاتێك روویانداوە. پیرەژنێكی 70 ساڵە كە توركی نازانێت، نەخۆش دەبێت و دەیگەینە خەستەخانە لەبەر ئەوەی بەكوردی قسە دەكات، پێی دەڵێن تۆ تاوانباری. ئەو زوڵمەی لە كورد كراوە لە هیچ گۆشەیەكی ئەم جیهانە نموونەی نەبووە. لە زیندانی دیاربەكر سووكایەتی و لێدان بەرامبەر زیندانیان پەیڕەوكراوە. ژمارەیەكی زۆر لەو كەسانە كە ئازادكران روویان كردە شاخەكان و وتی دەبێت سزای ئەو كەسانە بدەمەوە كە منیان ئەشكەنجە كردووە. بەدەیان هۆكاری تر هەیە كە بۆتە مایەی سەرهەڵدانی توندوتیژی. لەمەودوا هیچی تر كەس ئەشكەنجە نادرێت. رێژەی ئەشكەنجەدان گەیشتۆتە ئاستی سفر. لەمەولا مامەڵەی خراپ لەگەڵ كەس ناكرێت، لەمەودوا هەموو كەس بەئازادانە گوزارە لە ناسنامەی خۆی دەكات. دەتوانێ بڵی كوردم، فێری خوێندن بە زمانی خۆی ببێ. رادیۆ و تەلەفزیۆنی خۆی بكاتەوە. ئەوانە هەموویان بەر لە 30 ساڵ تاوانی هەرە گەورەبوون. مافە كەلتووریەكانیان بەدەست دێنن، دەتوانن بچنە كوێستانەكانیان. یەكتر لەباوەش گرتن ئاسایی دەبێت. دەربارەی ئەمانە و چەندین مەسەلەی تر بڕیارمان داوە. لەمەولا ئەو زوڵم و ئەشكەنجەی خەڵكی كورد بینیویەتی كۆتایی پێدێت. ئەوانە برای ئێمەنە، گەشە بە هەرێمەكەی ئەوان دەدەین. لە هەرێمەكە رێگاوبان و خەستەخانە دەكەینەوە. ئەوان بەخۆیان گوزارە لە ناسنامەی خۆیان دەكەن. بە رەنگە جیاوازەكانیان قسە دەكەن و پێدەكەنن. بەكەلتووری خۆیان ئارەزوویان لەچی بێ دەیكەن. بۆ ئەوەی ئەو كۆمەڵگایە ژیانێكی ئاسایی بباتە سەر هەموو مافەكانیان لە ناسنامەی ئەتنیی و باوەڕی جیاواز بۆ هەموو توێژ و گرووپەكان دەدرێتێ. جگە لەمە لە چیاكان كۆمەڵە خەڵكێك هەیە. كەسانێك هەیە كە هێڕشیان كردووە. بەوانە دەڵێین ئیتر لەمەولا هێرش نەكەن. چییان دەوێت، داوای مافە سیاسیەكانیان دەكەن، زەمینەی ئەوە دیارە. ئەگەر داوای گۆڕینی دەستوور دەكەن، ئەوە دەكرێت. تا ئاستێكی شیاو هەموو شتێك دەكەین. تەنیا با خۆیان لە توندوتیژی و چەك بەدوور بگرن. قەندیل چۆڵ دەكەن؟ ئەوا پێویستە ئەوانەی تا ئەمڕۆ توندوتیژیان پەیڕەو كردووە، تاوانیان ئەنجامداوە، لە دادگا تاوانەكانیان لەسەر بۆتە ماڵ نەگەڕێنەوە توركیا. بۆ كوێ دەچن با بچن. بەڵام ئەوانەی تەنیا پێوەندیان بەو رێكخراوە هەبووە ( PKK- ریپۆرتەر) چوونەتە دەرەوەی توركیا دەستیان بەخوێن سوور نەبووە با بفەرموون بگەڕێنەوە توركیا. بە ئەوانەی مەخموریش دەڵێم كە چەندین ساڵە لە خاكەكەتان دوور كەوتوونەتەوە. بگەڕێنەوە وڵاتەكەتان و سەر خاكەكەتان.
ئەمە پڕۆسەیەكە تا هەموو خراپەكاریەكان بنبڕ دەكات درێژی دەبێت.


گوڵان: پێتانوایە ئەم پڕۆسەیە چەند درێژە دەكێشێت؟

بوڵەند ئارنچ: ئەگەر كارەكان بە ئاراستەی خۆیاندا بڕۆن لەناو یەك ساڵدا كۆتایی پێدێت. چەندین هەنگاوی وەكو كردنەوەی TRT6 و ئەنیستۆی كوردۆلۆژیمان هاویشتووە.


گوڵان: ئایا ئەو هەنگاوانەی نراون، بەسە بۆ چارەسەركردنی كێشەیەكی ئاڵۆزی بەم شێوەیە؟

بوڵەند ئارنچ: لە رابردوو هیچ هەنگاوێكی لەم جۆرە نەنراوە. لەم وڵاتە وەكو ناوی لێدەكەن باری نا ئاسایی گیراوەتەبەر. AKP ئەم بارەی هەڵوەشاندەوە. ئێمە دەوڵەتێكی یاسایین. ناچارین هەنگاوەكانمان بەشێوەیەك بنێین كە گونجاو بێ لەگەڵ دەستوور و یاسا.


گوڵان: ئێوە لەگەڵ سەرۆك وەزیر رەجەب تەیب ئەردۆغان قسەی باش و ئەرێنی دەكەن. بەڵام سەرۆك وەزیر ناو بەناو لێدوان دەدات دەبێتە هۆی بێزاری خەڵك. ئایا قسەی سەرۆك وەزیران «با كەس چاوەڕێی خوێندنی كوردی لە ئێمە نەكات» دژی بە سیاسەتی كرانەوە نییە؟

بوڵەند ئارنچ: بە گوێرەی دەستوور زمانی فەرمی توركیە. جگە لەمە زمانی خوێندنیش توركیە. بەتایبەتی كە دەستوور دەڵێت زمانی خوێندن توركیە، راستیەكە گۆڕانی بۆ نییە.
من سەردانی دیاربەكرم كرد. لەگەڵ 48 رێكخراوی كۆمەڵگای مەدەنی كۆبوومەوە. زمانی هەموویانم وەرگرت. یەكێكیشیان باسی خوێندنی بە زمانی كوردی نەكرد. لەو بارەیەوە بانگەشەكانی BDP سیاسیانەیە. پێموانییە خەڵكی كورد داوایەكی بەم شێوەیەی هەبێت. زۆربەی زۆری خەڵكی داوای ئارامی دەكات. داوای داننان بە ناسنامە و كۆتایی هاتن بە توندوتیژی دەكات.داوای خاوەنداریەتی كردن لە خاكیان و بوونە هاووڵاتی پلە یەك دەكەن.
پێویستە دەربارەی چۆن خوێندنی كورد دەست پێدەكات گفتوگۆ بكرێت. ئێمە لە كەناڵی TRT6 زەحمەتی لە دۆزینەوەی كەسانێك دەبینین كە بتوانن بە كوردییەكی پاراو قسەبكەن. دەربارەی زمانی دایك هەموو شتێكمان كرد، كۆرسی زمانمان كردەوە، لە زانكۆكان ئەنیستۆمان دامەزراند. رێگەمان بە كردنەوەی كەناڵی رادیۆ و تەلەفزیۆنی كوردی دا. دەتوانن پەخشی 24 سەعاتەی كوردی بكەن. هەواڵەكانیش بە زمانی كوردی پەخش دەكرێن. هیچ ئاستەنگێكمان بۆ ماف و شێوازە راستەكان دانەنا. ئەم هەنگاوانە لە داهاتووش درێژەیان دەبێت. چونكە ژیان مۆبیلیزەیەو داواكاریەكان گۆڕانیان بەسەر دێ. بەڵام پێویستە دەستوور لەبەرچاو بگرین.


گوڵان: دەربارەی كێشەی كەركووك، كورد، عەرەب و پێكهاتەكانی تر داوا لە توركیا دەكەن دەستپێشخەری بۆ دۆزینەوەی چارەسەری بكات. ئایا لەم روانگەیەوە توركیا خوازیارە رۆڵێك بگرێتە ئەستۆ؟

بوڵەند ئارنچ: ئێمە ناچارین بە یەكسانی تەماشای هەموو پێكهاتەكانی عێراق بكەین. لەهەمان كات لایەنگری یەكێتی خاكی عێراق دەكەین. باش دەزانین كە سامانی عێراق ماڵی عێراقیەكانە. خوازیارین ئەم وڵاتە پارچە نەبێت و لەیەك نەترازێت. چونكە لەسەر یەك جوگرافیا دەژین. خەڵكی عێراق دۆست و برا و خزمانە. كەركووك وەكو شارێكی عێراق بەناو دەكەین، ناخوازین بۆشایی دەسەڵات لە عێراق بێتەئاراوە. پەیوەست بەمەشەوە بەڕێز ئەحمەد داود ئۆغڵو وەزیری دەرەوە بەردەوام لەگەڵ هەرێم لە پێوەندیدایە. ئەگەر عێراقیەكان و حكومەتی ناوەندی داوامان لێبكات، بێ هیچ گومانێك بۆ چارەسەری رۆڵ دەگرینە ئەستۆ هەروەها دەستپێشخەری دەگرینە دەست. ئێمە بۆ وەدەستهێنانی مافی هەموو چەوساوەكان زۆر بە دڵخۆشی كاردەكەین. زۆر دڵگرانین بە خراپبوونی ژیانی هەموو عێراقیەكان. ئەگەر كورد بێ كورد، ئەگەر شیعە بێ شیعە، ئەگەر سوننە بێ سوننە و توركمان بێ توركمان پێویستە هەموویان مافی خۆیان بەدەست بێنن. توركیا بە بەردەوام چاودێری ئەو مەسەلەیە دەكات. وڵاتێكە كە توانا و هێزی خۆی بۆ چارەسەری تەرخان كردووە.


گوڵان: بەڕێز سەرۆكی هەرێمی كوردستان مسعود بارزانی بەردەوام جەخت لە چارەسەری كێشەی كورد بەشێوازی سیاسیانە دەكاتەوە. ئێوە هەڵوێستی ئەوان چۆن دەخوێننەوە؟

بوڵەند ئارنچ: مسعود بارزانی وەكو حاكمی هەرێمی كوردستان دیارە. پێوەندییەكانمان زۆر باشە. چەند وەزیرێكمان سەردانی هەولێریان كرد. هەروەها بەرپرسانی هەرێمیش سەردانی توركیایان كرد. لەم قۆناغەدا پێوەندییەكانمان لەگەڵ هەرێمی كوردستانی عێراق لە ئاستێكی باش دایە. ئەوانیش ناخوازن توندوتیژی لە هەرێمەكە هەبێت. حەز بەوە ناكەین بڵێن تەنیا لە لایەنی ئابووری و بازرگانی پێوەندییەكانمان پتەو دەبێت. بەڵكو دڵخۆشین بەوەی لەلایەنەكانی تریش پێوەندییەكانمان بەرەو پێش دەچن. دەربارەی كۆتایی هێنان بە توندوتیژی و دەستبەرداربوونی PKK لەچەك هەڵوێستی مسعود بارزانی و نێچیرڤان بارزانی زۆر بە راستگۆیانە دەنرخێنین. خوازیارین هەموو شتەكان بە دیالۆگ و دیپلۆماسی تێبپەڕێنین. هەرێمی كوردستان ئەمڕۆ راستیەكە. لەوێ بەڕێوەبەرایەتیەك هەیە. توركیا بەهاوبەشی كاركردنی لەگەڵ ئەو بەڕێوەبەرایەتیە دەتوانێت لە روانگەی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر ئەنجام بگرێت هەروەها بۆ ئەوەی كاریگەری خۆی لە هەرێمەكە زیاتر بكات. ئەمەش سیاسەتێكی ژیرانەیە.


گوڵان: تا ئێستا تۆ سەردانی هەرێمی كوردستانت نەكردووە. لەوانەیە هۆكارەكەی بۆ سروشتی كارەكەت بگەڕێتەوە. ئەگەر بانگهێشت بكرێی ئامادەی سەردانی ئەو هەرێمە بكەیت؟

بوڵەند ئارنچ: بێگومان سەردانی دەكەم. لەو هەرێمە چەندین زانكۆ و قوتابخانەی توركیش هەیە. هاوڕێكانم پێم دەڵێن هەولێر زۆر جوان و رازاوە بووە.