ئافرەت هەموو ئەركێكی گشتی و تایبەت، كار، بەڕێوەبردن، پەروەردەو تەنانەت پاراستنی خاك جێبەجێ دەكات، ئافرەت مرۆڤە، پلە یەكە، یەكسانە، هەر كردەیەكی توندوتیژی بەرامبەر ئافرەت پێشێلكردنی بنەماكانی مافی مرۆڤ و بەەا مۆراڵییەكانە، هیچ پاساوێك رەوایەتی بە پیاو نادات توندوتیژی بەرامبەر ئافرەت بنوێنێت، دەبێت پەیوەندی نێوان ئافرەت و پیاو پەیوەندیەكی هاوبەش و تەواوكاری بێ و پێكەوە بڕیارە هاوبەشەكان سەبارەت بە ژیانی خۆیان بدەن. ئافرەت و پیاو هەر كامیان دەبێت بە هزر و دونیابینی و ئەدای خۆیانەوە لە بنیادنان و گەشەپێدانی پایەكانی كۆمەڵگەدا بەشدار بن. بۆیە پرسیارەكە ئەوەیە چۆن دەتوانین بەەاكانی مرۆڤایەتی و یەكسانیی ژن و پیاو لە كۆمەڵگەی خۆماندا بچەسپێنین؟ بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان وەڵامی ئەو پرسیارە دەدەنەوە.

سەرەتا تانیا جەمال، سەرۆكی پەیمانگای ناوین بۆ پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و چالاكی مافی مرۆڤ، هێما بۆ ئەوە دەكات كە «چەسپاندنی بەەاكانی مرۆڤایەتی و یەكسانی لە هەر كۆمەڵگەیەكدا پێویستی بە پرۆسەیەكی دوور و درێژ هەیە، نموونەش لە مێژووی مرۆڤایەتیدا زۆرە كە وڵاتە پێشكەوتووەكان پێیدا تێپەڕیون و هەرگیز بە شەو و رۆژێك بەو شارستانیەتە نەگەیشتوون، بۆ ئەم مەبەستەش پێویستە حكومەت و میدیاكان بەرنامەو پلانی تۆكمەو ستراتیژیان هەبێت، بۆ دەستەبەركردنی كۆمەڵگەیەكی پێشكەوتوو كە تاكەكانی رێز لە مافەكانی مرۆڤ بگرن و یەكسانی و دادپەروەری تێدا بەدی بێت. بەڵام بەدیهێنان و چەسپاندنی ئەو چەمكانە لە كۆمەڵگەی خۆماندا زۆر زەحمەتە، چونكە لە بنەڕەتدا كۆمەڵگەی ئێمە كۆمەڵگەیەكی تەندروست نییە، حكومەتیش بەرنامەو كاری جددی و زۆر بەرچاوی بۆ ئەم مەبەستە نەبووە.» هاوكات دەڵێت: «كۆمەڵگەی خۆمان بە پێچەوانەی مێژووی كۆنی پڕ بووە لە ناعەدالەتی و نایەكسانی و پەراویزخستنی تێكڕای بەەا گرنگەكانی مرۆڤایەتی، بۆیە رۆژانە قوربانییانی توندوتیژی دەبینین. ئەو هەموو توندوتیژییە نیشانەی ئەوەن كە كۆمەڵگەیەكی تەندروستمان نییە، نیشانەی ئەوەیە كە بێ بەرنامەین و تەنیا لە سەر حیسابی قوربانییان قسەی گەورەو دروشمی بریقەدارمان هەبووە. خاڵی دەستپێكردن بۆ بنبڕكردنی توندوتیژی و چەسپاندنی یەكسانی، گۆڕینی رەوشەكەیە و ئەركی جددییش دەكەوێتە سەرشانی وەزارەتی پەروەردە كە گرنگیی تەواو بە كارامەییەكانی ژیان بدات، واتە وەزارەتی پەروەردە پێویستە لە بنەما و سەرەتای پرۆسەی فێركاری لە باخچەی ساوایانەوە تا كۆتا قۆناخی زانكۆ بەرنامەی هەبێت بۆ ئەوەی تاك فێر بكرێت رێز لە ژیانی خۆی و خەڵكیش بگرێت، فێر بكرێن كە هێز لە رێزگرتندایە، نەك كوشتن و تۆقاندن بەكارەێنانی توندوتیژی.»
ماجد خەلیل مامۆستای زانكۆ و سەرۆكی بەشی مێژوو لە كۆلێژی پەروەردەی زانستە مرۆڤایەتییەكانی زانكۆی سلێمانی، رایوایە «بەھای مرۆڤایەتی لە كۆمەڵی كوردەواریدا دارای ریشەیەكی رەونەقدارو لەمێژینەیە، كەلتووری ئایینە دێرینەكانی كورد و ئایینی ئیسلام نەریتێكیان ھێناوەتە بەرھەم كە كۆمەڵ ھەمیشە رایەڵەیەكی پتەو پێكەوەی بەستووەو مرۆڤبوون تێیدا رەچاو كراوە، ئەوە سیاسەت و بندەستیی نەتەوەی كوردە كە ئەم بەھا مرۆڤانەیەی كوشتووە. ئەوان بە فەرھەنگی نامۆ، بە دروستكردنی ناكۆكی، بە زیندوو راگرتنی رایەڵەی پیاوسالاری و دەرەبەگایەتی، بە بووژانەوەی دەماری خێڵ و ناوچەگەریەتی مرۆڤێكی توندوتیژو بێ ھەستیان لەبەرامبەر سروشتی رەسەنی كورد ھێناوەتە بەرھەم.» هاوكات جەخت لەوە دەكاتەوە كە «لە كۆمەڵگەی كوردیدا ژن پێگەیەكی سەلارانەی ھەبووە، ئەوەی وایكردووە بندەست بێ، عەقڵی كۆیلەی پیاوە كە بە خراپی مامەڵەی لەگەڵ كردووە، ئەگینا ژن دارایی ئابووری و بڕیارو جوانی و جەوامێری خۆی بووە.» لە وەڵامی ئەو پرسیارەشدا كە چۆن دەتوانین بەەاكانی مرۆڤایەتی و یەكسانیی ژن و پیاو لە كۆمەڵگەی خۆماندا بچەسپێنین؟ دەڵێت: «لە ئێستادا چەسپاندنی ئەم یەكسانییەو ئەم بەھا مرۆڤانەیە پێویستی بە ھێنانەوەی كەلتووری رەسەن و فەرھەنگی خاوێنی كوردیە، پێویستە بیری بناژۆیی و خەونی خێڵەكی و دنیای داشۆراو لە بەھای خۆرئاوا لەسەر لابەین، ئەویش بە مراندنی میدیای نامۆ و ھەژموونی سەلەفییەت و ھێزی مۆدێرنەی رۆحكوژی خۆرئاوا دەبێ. ژن و پیاو دەبێ وەك یەك بن لە مرۆڤبووندا، ئەمە بە پەروەردە دەكرێ، پەروەردەیەك سەرچاوەكەی داماڵدرابێ لە پەروەردەی ئەوان و دەبێ پەروەردەی خۆمانە بێ.»
سۆزان عارف، سەرۆكی رێكخراوی تواناسازی ئافرەتانە و سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «كاتێك ئێمە كار لەسەر یەكسانكردنی بەەاكانی مرۆڤایەتی لەناو كۆمەڵگەدا دەكەین، هەروەها بۆ ئەوەی یەكسانیی ژن و پیاو بەتایبەتی لە كۆمەڵگەی خۆماندا بچەسپێنین، پێویستە هەنگاوەكانمان بە ئاراستەی بونیادنانی مرۆڤسالاری بێت، هەتا بتوانین كۆمەڵگەیەكی یەكسان و پڕ لە دادپەروەری دروست بكەین و مانای ئەو كۆمەڵگەیە لە مرۆڤسالاریدا كورت بكەینەوە، چونكە گرنگە لە كۆمەڵگەدا هەموو تاكەكان وەك یەك و وەك مرۆڤ مامەڵە لەگەڵ یەكتر بكەن و چیتر چەمكی باوكسالاری نەبێتە هۆیەك بۆ پەراوێزخستنی رەگەزی ئافرەت.» هەروەها ئاماژە بەوە دەكات كە «ئەوەی دەكرێت وەك گشت تاكەكان كاری لەسەر بكەین بۆ پێشخستنی هزری یەكسانیخوازی لەكۆمەڵگەدا، هەوڵدانە بۆ زیادكردن و پێشخستنی هۆشیاریی تاك لە كۆمەڵگە، ئەوەش وابەستەیە بە فەلسەفەی داڕشتنی مرۆڤسالاری.» گوتیشی: «دەبێت ئێمە كار لەسەر رزگاركردنی ئافرەتە لە كۆت و بەندە كۆمەڵایەتی و كەلتوورییەكان بكەین، چونكە ئافرەتان گیرۆدەی سیستەمێكی كەلتووری كۆمەڵایەتین كە كۆت و بەندی زۆری بۆ دروست كردوون، واتا دەبێت كار لەسەر گۆڕینی هزری رەگەزسالاری و پیاوسالاری بكەین، هەتا كۆمەڵگەیەكی مرۆڤسالار و یەكسانمان هەبێت. چونكە هەتا گۆڕانكاری لە هزری كۆمەڵایەتیدا نەكەین، ئەستەمە بتوانین كاری گرنگ بكەین و بەەاكانی مرۆڤایەتی و یەكسانیی ژن و پیاو لە كۆمەڵگەی خۆماندا بچەسپێنین.»
سەرۆكی رێكخراوی تواناسازی ئافرەتان رایوایە «دەبێت پێش هەموو شتێك كار لەسەر گۆڕینی دید و بیركردنەوەی تاك بكەین و بە یەكسانیی ژن و پیاو پابەندی بكەین، بەوەش گۆڕانكاری گەورە و ئەرێنی لە كۆمەڵگە و خێزاندا دروست دەبێت و لە هەموو توندوتیژییەك دوور دەكەوینەوە. هەروەها دەبێت هەڵمەتی هۆشیاركردنەوە لەگشت شوێنێك (بە شار و گوندەكانەوە) هەمیشەیی و بەردەوام بێت، لە رابردووشدا هەڵمەتەكانی هۆشیاری كاریگەری باشیان لەسەر گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی هەبووە، دەبێت ئەوە بۆ گشت تاكەكانی كۆمەڵگەی خۆمان بسەلمێنین كە لە زۆربەی وڵاتانی پێشكەوتووی جیەاندا ئافرەتان پێشەنگی بزووتنەوەی گۆڕانكاری و نوێبوونەوە بوون، ئافرەتانی كوردستانیش پێویستە لەو بوارەدا رۆڵی كاریگەریان هەبێت، بەتایبەتی كە بەشێكی گەورەی ئەركی پەروەردە لە ئەستۆی دایكانە، پەروەردەش پرۆسەیەكی گشتگیرە و دەبێت رێكخراوە حكوومی و ناحكوومییەكان و میدیاكان پرۆگرامی تۆكمەیان هەبێت بۆ هۆشیاركردنەوەی كۆمەڵگە و گەیاندنی پرسی ئافرەتان و شیكردنەوەی یاساكانی تایبەت بە مافی ئافرەتان، ئەمانە هەمووی پێكەوە كاریگەری زۆر باشیان لەسەر ژیان و هزری كۆمەڵگە دەبێت.»