ئەگەر بۆ مێژووی دووری كورد لە عێراقدا نەگەڕێینەوەو تەنیا ئاوڕێك لە حكومەتی بەناو عێراقی فیدڕاڵی بدەینەوە، دەبینین مەزهەبگەرایی و پشتگوێخستنی شەراكەتی راستەقینە و پێشێلكردنی دەستوور و پەیڕەوكردنی غەدر و فشار لە سەر هەرێمی كوردستانی سەربەناوەند، وایكرد دەرگای دیالۆگ دابخرێت و سەرۆكی كوردستان بە پشتیوانی لایەنە سیاسییەكان و گەلەكەی بڕیاری ئەنجامدانی سەربەخۆیی بۆ جیابوونەوە لەو عێراقە بدات، كە قوتی خەڵكی سڤیلی بڕیوە و هەموو كارتەكانی فشاری لە دژی دەستكەوتەكانی كورد بەكار هێناوە. كارنامەی عێراق و پلاتفۆرمی كوردستان وایكردووە ئێستا كورد لە جیهاندا بە ئاشتیخواز و دوژمن شكێن و دژی تیرۆر و توندڕۆیی و بە كەناری ئارام بۆ پێكەوەژیان و فرەنەتەوەیی و فرەئایینی ناسراوە، عەرەبی عێراقیش (بە سوننە و شیعەوە) بە توندڕۆیی و مەزهەبگەرایی و تیرۆریست پەروەریی ناوبانگیان دەركردووە. بۆیە هەر ئەو زلهێزانەی كە بە زۆرەملێ بەشێكی كوردستانیان بە عێراقەوە لكاند، ئێستا لەبەردەم جیابوونەوەیدا بەربەستی گەورە دروست ناكەن. بۆیە بە هەموو پێوەرەكان و لە سەرووی هەموویانەوە ئیرادەی سەرۆك و گەلی كوردستان بونیادنانی دەوڵەتی سەربەخۆ زۆر نزیكە و ئافرەتانیش لەو ئەركە مێژووییەدا پشكی شێریان بەر دەكەوێت. لەم راپۆرتەشدا چەند خاتوونی چالاكی سیاسی رای خۆیان بۆ گوڵان دەخەنەڕوو.

سەرەتا د. ئەشواق جاف ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران عێراق، خۆشحاڵیی خۆی بۆ سەركەوتنی ئەنجامدانی پرۆسەی ریفراندۆم دەردەبڕێت و جەخت لەوە دەكاتەوە كە «سەركردایەتی كورد لە ئێستادا لە بەرامبەر هەڕەشەكانی عێراق لە حالەتی بەهێزیدایە، نەك لە لاوازی، لەگەڵ ئەوەشدا داوا لە بەغدا دەكات كە ئەو مەلەفانەی كێشەی لەسەرە، لە رێگەی گفتوگۆ چارەسەر بكەن، بەڵام بەغدا دەڵێ گفتوگۆ ناكەم. « گوتیشی: «بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەكان كە حكومەتی ناوەند گفتوگۆت لەگەڵ نەكات، ئەوە دەبێتە دەستپێكی هەنگاوێكی خێراتر بۆ راگەیاندنی دەوڵەت، لە ئێستاشدا ئێمە مەوقفمان زۆر بەهێزە، ئەویش بە حوكمی ئەوەی بەپێی دەستووری عێراق و یاسای نێودەوڵەتی لە دیاریكردنی مافی چارەنووسمان ئازادین، بۆیە ئێمە لە هیچ هەڕەشەیكی بەغدا ناترسین و زمانی هەڕەشەش بەكار ناهێنین، ئەگەر ئەوان بیانەوێ بەپێی دەستوور و یاسا گفتوگۆیان لەگەڵ دەكەین، هەرگیز جارێكی دیكە بە هەڕەشەكانی ئەوان لە هەوڵەكانمان سارد نابنەوە، ئەوان دەیانەوێ كورد لە سەربەخۆ بوون و جودابوونەوە پاشگەز ببێتەوە، ئەوەش لەلایەن گەل و سەركردایەتیی كورد كارێكی ئاسان نییە و هیچ هێزێك لە سەرووی ئیرادەی گەل نییە، چونكە ئیرادەی گەل بوو دەنگی (بەڵێ)ی بەسەر (نەخێر)دا زاڵ كرد. بێگومان ئافرەتان شانبەشانی پیاوان لە بونیادنانی دەوڵەتی سەربەخۆدا بەشداری دەكەن و هیچ هێزێكیش لە سەرووی ئیرادەی گەلەوە نابینن».
سامیە شێروانی، وەك چاودێرێكی سیاسی سەبارەت بە هەمان پرس سەرەتا هێما بۆ ئەوە دەكات كە «دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی كورد هاوكێشەیەكی نوێ بەرهەم دەهێنێت، كاتێك سات لەدوای سات لە ئەنجامدانی مێژووترین پرۆسەی هەستیار لەم قۆناغەی ئێستای كوردستان نزیك دەبینەوە، كۆمەڵێك رەهەندی سیاسی ئەوەمان پێدەڵێت كە ئێستا باشترین كاتە بۆ راگەیاندنی سەربەخۆیی، لەبەر ئەوەی چەند رووداوێكی تایبەتمەند ئەمڕۆ لەناوچەكەو بگرە لەجیهانیشدا روودەدات، كە ئێمە لە بەخاوەن دەوڵەتبوون نزیك دەكاتەوەو بەرەو سەربەخۆییمان دەبات». گوتیشی: «لەم كاتە هەستیارەدا كاتێك دروستبوونی دەوڵەتی كوردستان بۆتە ئەمری واقیع و نەیارانی كوردی زۆر بێزار كردووە، كەچی لەناوخۆدا كەسانێك گومان لەسەر بەدەوڵەتبوون دروست دەكەن و دەڵێن مێژوو خۆی دووبارە دەكاتەوە و ئەم دەوڵەتەش وەكو دەوڵەتەكانی كۆنی كوردی تەمەنی درێژ نابێت، بەڵام ئێمە بە شێوەیەكی زۆر زانستی وەڵامیان دەدەینەوەو فاكتەرەكانی سەربەخۆیی بۆ خوێنەران شیدەكەینەوە كە پایەی بەدەوڵەتبوونە. یەكێك لەو فاكتەرە گرنگانەی كە سەركەوتنمان پێدەبەخشێت لەكاتی راگەیاندنی دەوڵەتی كوردستاندا ئەوەیە كە پێكهاتەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرەو كاڵبوونەوە و پووكانەوە دەچێت، جەنگی ناوخۆیی و قەیرانە سیاسییەكان وڵاتانی ناوچەكەی شپرزە كردووە، هەڵوەشاندنەوەی ئەو دەوڵەتانەی كوردستانیان داگیركردووە، بۆتە ئەمری واقیع. خاڵێكی دی ئەوەیە كە هەرێمی كوردستان لەدوای ساڵی 1991 هەرێمێكی سەربەخۆی هەبووە كە یەكەم جارە لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە رێگەی هەڵبژاردنێكی سەربەخۆ و پاك و بێگەردەوە لە ساڵی 1992 یەكەم حكومەتی بیناد ناوە، ئەمە بێجگە لەوەی كە وەك دەگوترێت كوردستان دورگەیەكی ئارامە بۆ پێكەوە ژیان لە دەریایەكی پڕ لەجەنگ و ئاژاوە، ئەمەش وایكردووە كە هاوپەیمانانی نێودەوڵەتی بەڕوونی مامەڵەی لەگەڵ بكەن و بەگرنگییەوە لە پێگەكەی بڕوانن».

ئەو چاودێرە سیاسییە جەخت لەوە دەكاتەوە كە «كاتێك چاودێرانی سیاسی و ئابووری باس لە باشووری كوردستان دەكەن، وەك دەوڵەتێكی سەركەوتوو دەیشوبهێنن، بۆیە ئێستا باشترین كاتە بۆ راگەیاندی دەوڵەتی كوردستان و سەرجەم فاكتەرەكان ئامادەن و ناشكرێت ئێمە چاوەڕوانی هەموو جیهان بكەین تا ئەوان رازی بن، ئەوكات ئێمە هەنگاوەكان بنێین». نموونەش بەوە دەهێنێتەوە كە «كاتێك ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، كە لە ساڵی ١٧٧٦دا سەربەخۆیی راگەیاند، لە لایەن دراوسێكانیەوە وەك دەوڵەت قبووڵ نەدەكراو سنوورەكانیشی ناڕوون بوون، بەڵام بە تێپەڕینی كات و سوودەورگرتن لە ئەزموونی وڵاتانی دیكە ئەمرۆ بەهێزترین دەوڵەتی جیهانە». هێمای بۆ ئەوەش كرد كە «ئەمڕۆ زۆربەی كونسوڵخانەی وڵاتانی عەرەبی و جیهانی لە شاری هەولێرن، لەكاتێكدا كەمترینیان لەشاری بەغدان، واتا ئەوان هەولێریان هەڵبژاردووە، سەڕەڕای ئەوەی هەرێمیش نوێنەرایەتی لە زۆربەی پایتەختەكانی جیهان هەیە، ئەمە بێجگە لەوەی كە سەركەوتنی هێزی پێشمەرگەی كوردستان وایكردووە كە هەنگاونانمان بەرەو دەوڵەت زۆر ئاسان بێت. لە دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستاندا جیاوازی رەگەزی مانای نییە و دەبێت پێكەوە وڵاتەكە بونیان بنێن».


چیمەن رەشید كارگێڕی لقی یەكی پارتی دیموكراتی كوردستانە لە دهۆك و سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «گرنگترین هەنگاو لەلایەن سەرۆكی كوردستان و پارتە سیاسییەكان هاتە هاوێشتن و بە بەڵێی گەلی كوردستان لەسەرجەم دنیادا ئەو بڕیارە پەسند كرا، ئیتر ئیرادەی سەربەخۆیی پاشگەزبوونەوەی بۆ نییەو پێویستە بە فەخر و شانازییەوە كار بۆ پاڵپشتیی سەركردایەتیی كورد بكەین و هەڵوێستی جددیمان لەسەر دروستبوونی دەوڵەت هەبێت، پاش ئەو هەموو ماندووبوونەی سەرۆك بارزانی و سەركردایەتیی كورد، ئەركی سەرشانی میللەتی كورد ئەوەیە ئارامیی خۆیان بپارێزن و دەبێت هەڵسوكەوتمان لەگەڵ دەوروبەر شارستانی بێت». گوتیشی: «هەنگاوەكانی پاش ریفراندۆم زۆر هەستیارە و پێویستە هەر هەنگاوێك كە دەیهاوێین بە وردی حیسابی بۆ بكەین، ئەویش چ لەلای سەركردایەتی سیاسی و ئەحزابی سیاسی و چ لەلایەن خەڵكی خۆڕاگری كوردستان، چونكە لە قۆناغێكی گرنگ دەرباز بووین و قۆناغی دوای ئەو گرنگتر و هەستیارترە بێگومان ئەمڕۆ دۆست و دوژمن حیسابێكی تر بۆ كوردستان دەكەن، ریفراندۆم بە سەركەوتوویی ئەنجامدرا، سەرەڕای دژایەتیكردنی زۆربەی وڵاتانی جیهان و هەڕەشەكانی عێراق و وڵاتانی دراوسێ، لەم هەلومەرجەدا یەكخستنی نێوماڵی كورد و یەكدەنگی و یەكڕەنگیی تێكڕای لایەن و پێكهاتەكانی كوردستان كلیلی سەركەوتنمانە، دەكرێ زۆر لە جاران زیاتر خۆڕاگر بین و بەو پەڕی بەرپرسیارێتیەوە مامەڵە لەگەڵ دەوروبەرمان بكەین و هەرگیز هەڕەشە و گوڕەشەی دوژمنانی سەربەخۆیی كورد لەو بڕیارەی كە داومانە پاشگەزمان نەكاتەوە، بەڵكو پێویستە بە گوڕ و تینی زیاترەوە خزمەت بە دۆز و نەتەوەكەمان بكەین، لەو بوارەشدا دەبێت ئافرەتان رۆڵی بەرچاویان هەبێت».