دوای ئەوەی حزب و لایەنە سیاسییەكانی باشووری كوردستان، لە بڕیارێكی مێژووییدا رۆژی ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆییان دەستنیشان كرد، لە ئێستادا هەموو پێكهاتەكانی كوردستان لە كەشێكی ئازاد و چارەنووسسازدا خۆیان بۆ چوونە بەردەم سندوقەكانی دەنگدان ئامادە دەكەن، بۆ ئەوەی ببن بە خاوەن دەوڵەت و شوناسی خۆیان لە بندەستی و كۆیلەیەتی و ستەمدیدەیی بۆ سەربەستی و سەرفرازی بگۆڕن، ئافرەتانی كوردستانیش بە ئایین و نەتەوەی جیاوازەوە، وەك مێژووی درەوشاوەی رابردوویان، جارێكی دی شان بە شانی پیاوان لەم گشتپرسییەدا بەشداری دەكەن، بۆ ئەوەی سەروەریی خۆیان و وڵاتیان مسۆگەر بكەن. لێرەشدا ئافرەتانی نیشتمانپەروەر راوبۆچوونی خۆیان لە بارەی ریفراندۆمی سەربەخۆیی بۆ گۆڤاری گوڵان دەخەنەڕوو.


«ئەو زوڵمەی لە كورد كراوە، ئەوەندە گەورەیە وای كردووە حەق بە خۆمان بدەین كە بۆ بەدەستهێنانی خەونە لەمێژینەكەمان هەنگاوی بەپەلە هەڵبگرین. سەرۆكی كوردستان بەڕێز مسعود بارزانی ئەو ئەركە مێژووییەی خستووەتە سەرشانی خۆی كە كورد ببێتە خاوەن دەوڵەت و پێویستە هەموو هاونیشتمانییەك پشتیوانی لێ بكات.» ئەوە دەستپێكی قسەكانی سەیران صالح میران ئەندامی دەستەی كارگێڕی لە كۆمەڵەی كارسازی خانمانی كوردستان، ئەو خاتوونە هێما بۆ مێژووی رابردوو دەكات و دەڵێت: «كاتی خۆی سەرۆكی میسر (حوسنی موبارەك) لە كۆنگرەی ئیسلامی كە دوای رووخانی رژێمی سەدام ساز كرا و زۆربەی وڵاتە عەرەبییەكان تێیدا بەشدار بوون، باسی ئەنفالكردنی كوردی كردو گوتی: (سەدام حوسێن پێش رووخانی منی بۆ عێراق بانگهێشت كرد، دواتر لە كاتی سەردانەكەم داوای كرد پیاسەیەك بكەین. منی بردە سەر پارچە عەردێك و راوەستا و بە قوەت پێی خۆی لە عەرد چەقاند و گوتی: تعرف شنو تحت رجلك؟ واتە دەزانی چی لە ژێر پێتدایە؟ منیش پێم گوت: نعم تراب رمل، (بەڵێ، خۆڵ). ئینجا سەدام پێكەنی و گوتی: یا حسنی تحت رجلك ثمانیة الاف كوردی. واتە هەشت هەزار كورد لە ژێر پێتە! موبارەك گوتی: واقم وڕماو قسەم نەكرد!!


واتە لە بەرامبەر گەورەترین تاوانی نامرۆڤانە بێدەنگ بوو. زۆر لە سەرۆكەكانی جیهان لە بەرامبەر تاوانەكانی سەدام و بەعس لە دژی كورد بێدەنگ بوون. بەڵام ئەمڕۆ هاوكێشەكە گۆڕاوە و هەموو جیهان پشتیوانیی كورد دەكەن. هەموومان باش دەزانین، بوون بە خاوەن دەوڵەت كارێكی ئاسان نییە، دەبێ بۆ بەدەستهێنانی سەرو ماڵمان بەخت بكەین. كەواتە با ئەم دەرفەتە مێژووییە لەدەست نەدەین و رۆحی شەهیدان و قوربانییەكانی كورد شاد بكەین و بە بەڵێ دەنگ بە سەربەخۆیی كوردستان بدەین كە هەزاران قوربانیمان بۆ ئەم مەبەستە نەتەوەییمان داوە.


كاڵێ فەقێ وسو ئەندامی مەكتەبی دیراسات و ئەكادیمیای پارتی سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «لەبەر ئەوەی سیستەمی سیاسی و حوكمڕانیی لەعێراق بە درێژایی مێژوو بەتایبەتی لە چەند ساڵی رابردوو سەركەوتوو نەبووەو بەردەوام بە شێوازی جیاجیا كوردستانییان چەوساندۆتەوە، سەرەڕای ئەوەی سەركردایەتیی كورد دوای لەناوچوونی رژێمی بەعس هەوڵی زۆری دا عێراقێكی ئارام و دیموكرات بۆ هەمووان بوونی هەبێت، بەڵام حكومەتی مەركەزی بەردەوام و بەشێوازی جۆراوجۆر خەڵكی كوردستانیان ئەزیەت داوە، بۆیە پێویستە جوگرافیای عێراق بگۆڕدرێت و كورد خۆی لێ جیا بكاتەوە.» هەر لەو بارەیەوە گوتی: «ئەركی ئێمە وەك تاكێكی هۆشیار لەو كۆمەڵگەیە ئەوەیە كە كاربكەین بۆ ئامادەباشیی تەواو بەرەو ریفراندۆم، چونكە ریفراندۆم مافێكی نەتەوەیی و یاساییەو هەنگاونانە بەرەو رۆشنبوونی چارەنووسی نەتەوەیی، ئەوەش شتێكە داهاتووی گەل و خاكمانی پێوە گرێ دراوە، لەبەر ئەوەی ریفراندۆم شێوازێكی دیكەیە لە شێوازەكانی بەشداریكردنی هاووڵاتیان لە دروستكردنی بڕیاری سیاسیدا و بە یەكێك لە رێگاكانی دیموكراسیی راستەوخۆ دادەنرێت و دەرفەت بۆ هاووڵاتیان دەڕەخسێنێت كە لە پرسێكی چارەنووسسازدا بڕیاری خۆیان بدەن، ئەركی ئێمەش ئەوەیە كە هەوڵی زیاتر بدەین بۆ هۆشیاركردنەوە و بەرچاوڕوونیی زیاتری خەڵك لە سەر گرنگی و بایەخی ئەو پرۆسەیە، ئەگەر ریفراندۆم بە دەنگێكی بەرچاوی (بەڵێ) بیباتەوە، ئەوە بەهێزترین كارتی سیاسییە كە سەرۆكی كوردستان دەتوانێ لە پێناو بەدیهاتنی ئاواتی لەمێژینەی كوردستانییان كە بوونی كیانێكی سەربەخۆیە، لە ناوەندە جیهانییە بڕیاردەرەكان بیخاتەڕوو.» گوتیشی: «ئەگەر تا دوێنێ خەباتی شاخ و شار بۆ رزگاربوون لە چاوسانەوە و ئازار و ئاوارەیی و نەهامەتی بوو، ئەوا ئەمڕۆ دەبێ خەباتی مەدەنییانەمان برەو پێبدەین لە پێناو دروستبوونی دوڵەتی كوردستاندا كە ئاواتی هەر كوردێكی دڵسۆز و تێگەیشتووە لە مێژووی پڕ قوربانیی گەلێ كورد، دەبێت دنیاش تێبگەیەنین كە ئێمە ئاشتیخوازو دیموكراسیخوازین و رۆژانە پێشمەرگە قارەمانەكانمان بۆ بەدیهێنانی ئاشتی و ئارامیی جیهانی لە شەڕی رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر قوربانی دەدەن.»

ئەو هەڵسووڕاوە ساسییە رایوایە «ئافرەتانی كورد پێویستە بۆ سەرخستنی پرۆسەی ریفراندۆم شۆڕشێكی سپی و جەماوەری بكەن و نیشانی بدەن وەك هەمیشە ئافرەتان بەشدارییەكی راستەوخۆ و راستەقینە دەكەن بۆ لەدایكبوونی دەوڵەتی كوردی.» گوتیشی: «دەبێ ئێمەی ژنان بۆ سەركەوتنی ریفراندۆمی سەربەخۆیی بیسەلمێنین كە پشتیوان و یارمەتیدەر و هاوكاری هەنگاوەكانی سەركردایەتیی كوردستانین بۆ بەختەوەری و رزگاری یەكجاری.»


رۆژنامەنوس هەلز عەلی سەلیم، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «هیچ كات میللەتی كورد بێهیز نەبووەو بە بەردەوامی لە دژی ستەم و داگیركاری خاكەكەی خەباتی كردووە و ئەنجامدانی ریفراندۆمیش درێژەی هەكان خەباتە.» گوتیشی: «ساڵی 2003 حكومەتی بەعس بە یەكجاری لەعێراقدا شكستی هێنا و رووخا، عێراق بەرەو قۆناغێكی نوێ چوو. ساڵی 2005 دەستووری عێراق لە پەرلەمان پەسندكرا، كە یەكێك لە باشترین دەستوورەكان بوو لەسەر ئاستێ نێودەوڵەتی، بەڵام بەداخەوە عێراقی نوێ ئەو عێراقە نەبوو كە خەڵك ئاواتی بۆ دەخواست، چونكە بووە عێراقێكی تائیفی و مەزهەبی و توندڕەو، كە تیرۆر تێیدا گەشەی كردو رەوشی هێمنی بەرەو خراپتر چوو. حكومەتی عێراق تائێستا (55) بەندی دەستووری پێشێل كردووە، لەوانە ماددەی 140 و نەدانی بودجەی و مووچەی كوردستان و...هتد، سەرەڕای ئەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەردەوام هەوڵیداوە بە ئاشتییانە ئەو كێشانە چارەسەر بكات، بەڵام عێراق ئامادە نەبوو لەگەڵ كورد رێكبكەوێت. ساڵێ 2014 تیرۆریستانی داعش لە ئەنجامی سیاسەتی هەڵە و شۆڤینییانەی حكومەتی شیعەی زۆرینەی عێراق، گەورەترین شاری سوننە (موسڵ)یان رادەستی تێروریستان كردو هاوكات هەوڵیان دا هێمنی و ئاسایشی كوردستان تێك بدەن، بەڵام سیاسەتی حەكیمانەی سەرۆك بارزانی وایكرد، هەموو جیهان هاتە سەرخەت و پشتیوانی پێشمەرگەیان كرد و لە ئەنجامی شەڕی دژی تیرۆر پێشمەرگە توانی گەورەترین دەستكەوتی مێژوویی تۆمار بكات و سنووری هەرێمی كوردستان بە خوێنی شەهیدان ئازاد بكەن. ئەمەش بووە رێخۆشكەر بۆ ئەوەی لەشكری فاشلی عێراق خۆی رێك بخاتەوەو موسڵ ئازاد بكەنەوە، هەر لەو ماوەی شەڕ و قەیرانەدا حكومەتی عێراق بودجە و مووچەی هەرێمی كوردستانی بڕی، بۆیە لە ساڵی 2017دا حزب و لایەنە سیاسییەكانی كوردستان لە سەر رێنمایی سەرۆك بارزانی بە ناچاری پەنایان بۆ بڕیاردان لە ئەنجامدانی ریفراندۆم برد بۆ جیابوونەوە لە عێراقی تائیفی و مەزهەبگەرا، كە هیچ بڕوایەكی بە پێكەوەژیان نییە.»


ئەو رۆژنامەنووسە هێما بۆ ئەوە دەكات كە «ریفراندۆم مافێكی شەرعی هەر میللەتێكە بۆ ئەوەی داوا بكات لە میللەتێكی تر جیا ببێتەوە، بەتایبەتی بۆ میللەتێكی وەك كورد، كە خاوەنی خاك و زمان و كەلتوور و مێژووی خۆیەتی و هەموو ئەو مەرجانەی بە دەوڵەت بوونی تێدایە، ئەوەش هیواو ئومێدی هەموو میللەتەن نەك لایەنەك، یان حزبێك، سەركەوتنی ئەو پرۆسەیەش لە ئەستۆی هەموو خەڵكی كوردستاندایە، بەتایبەتی پاش ئەو هەموو قوربانیدان و خۆڕاگرییە دەبێت بزانین زۆر پێویستە بە یەك رۆحیەتی نەتەوەیی و بە یەكڕیزی بەرەو سندوقی دەنگدان برۆین بۆ پاراستن و زامنكردنی داهاتووی خۆمان و نەوەی داهاتوومان دەنگ بە كوردستانی سەربەخۆ بدەین، تاكو شانازی بە دەستكەوتی نەتەوەییمان بكەین، دەوڵەتێكی سەربەخۆش گەورەترینی دەستكەوتە نەتەوەییەكانە.»

سوندوس حوسێن بەرپرسی ئەنجومەنی پارێزگای هەڵەبجەی یەكێتی ئافرەتانی كوردستان، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «كارنامەی ریفراندۆم جوانترین ئاوێنەی دیموكراسییە بۆ سەرجەم گەلانی جیهان، كە بڕیارێكی یەكلاكەرەوە بدەن بۆ بەدەستهێنانی شوناسنامە و پراكتیزەی دیموكراسییانەی مافەكانیان.» گوتیشی: «ئێمەی كوردیش وەك هەموو گەلانی جیهان بە مافی رەوای خۆمانی دەزانین كە لەسەر چارەنووسی خۆمان بڕیاری یەكلاكەرەوە بدەین و هەوڵی بونیادنان و بەدەستهێنانەوەی مافە زەوتكراوەكانمان بدەین. ئەوەی جێگای شانازیمانە لە مێژووی پڕ سەروەریی میللەتەكەمان ئەوەیە كە هەرگیز چاوی پاوانخوازی و داگیركەرانەمان نەبووە بۆ هیچ خاك و نەتەوە و ئایینزایەك، هەمیشە كورد بە رۆحیەتی پێكەوەژیان و دۆستایەتی رازی بووەو لەگەڵ ئەوەشدا سەدان ساڵە ژیانی قورسی ژێردەستەیی بێگانەو قوربانیدانی نەتەوەیی هەڵگرتووە، هاوكات تێكۆشاوە بۆ گەڕاندنەوەی خاك و ئاو و مافە نەتەوایەتییەكانی وەك كورد، بەڵام بەپێچەوانەوە هەمیشە دوژمنانی كورد لە بۆسەدا بوون بۆ كوردو چەندین جار مێژووی خوێناوییان تۆمار كردوە و لە هەموو هەلێك گەڕاون بۆ قڕكردنی كوردو خاپووركردنی كوردستان و بەردەوام بە تورك و فارس و عەرەبەوە هەوڵی سڕینەوەی ئەم نەتەوە خێرلەخۆ نەدیوەیان داوە.

سوندوس حوسێن لە درێژەی ئاخافتنەكەیدا دەڵێت: «ئێستا دەرفەتێكی زێڕین بۆ كورد هەیەو لەم كاتەی كە وەرچەرخان و گۆڕانكارییەكان روودەدەن لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ناكرێت و نابێت كورد ئەم دەرفەتە لەدەست بدات كە لەئارادایە، چونكە لەدەستدانی بە مانای قبووڵكردنی سەدان ساڵ ژێردەستی و كۆیلەیەتی میللەتی كوردەو جارێكی تر نابێت مێژووی رووخانی دەوڵەتی شێخ مەحموودی نەمر و پێشەوا قازی محەممەد دووبارە بكەینەوە، دەبێت دوژمنان دڵنیا بكەینەوە كە كورد پەندی لە هەڵەكانی رابردووی وەرگرتووە، بۆیە منیش وەك ئافرەتێك شانازی بە بڕیاری بوێرانەی پێشمەرگە و سەرۆكی نەتەوەییمان جەنابی سەرۆك بارزانی دەكەم بۆ سەربەخۆیی كوردستان و بە خوێن و ماڵ و منداڵەوە ئامادەم بۆ پاڵپشتی لە بڕیارە مێژووییەو هاندەرێكی سەرسەخت دەبم بۆ پشتیوانی لەبەدیهاتنی ئەو ئامانجەی كە بەرهەمی خوێنی هەزاران پێشمەرگەی قارەمان و كوردی ئەنفالكراو و كیمیابارانكراو و جینۆسایدكراوە. لە كۆتاییدا داواكارم لەسەرجەم ئافرەتانی كوردستان لە 25/9/2017وەك هێمایەك بۆ ئاماژەدان بە خوێنی شەهیدان بە كراسی سوورەوە بەرەو سندووقەكانی دەنگدان بە سەربەخۆیی بڕۆن و دەستی رۆڵەكانیان بگرن بۆ بەدیهێنانی خەونی لەمێژینەوەی نەتەوەییمان، بۆیە لە ئێستاو داهاتووشدا تەنیا دەبێت بڵێین، نەخێر بۆ ژێردەستەیی و كۆیلەیەتی بەڵێ بۆ سەربەخۆیی و سەربەستی.»