ئافرەتان لە پاش هەوڵێكی زۆر و خەباتێكی بەردەوام لە وڵاتانی پێشكەوتووی جیهاندا توانییان تا راددەیەكی بەرچاو مافەكانیان مسۆگەر بكەن و تەنانەت لە دروستكردنی سیاسەتیشدا بەشداری بكەن، لە كوردستانیش بەشداریی ئافرەت لە كاری سیاسی و ئەندامەتییان لە ئاستەكانی باڵای حزبیدا گەشەی كردووە، تەنانەت لە كوردستانی باشووردا بەشداریی ئافرتان لە دەسەڵاتەكانی یاسادانان و جێبەجێكردندا پەرەی سەندووە و گۆڕانێكی نەوعی بەدی دەكرێت، ئەوەش لە حاڵێكدایە كە هاوكێشە سیاسییەكان پاڵ بە باشووری كوردستانەوە دەنێت، هەتا بەرەو دامەزرانی دەوڵەتی سەربەخۆ هەنگاوی خێراتر هەڵبگرێ، هاوكات دەوڵەتداری لە ئاستی جیهانیدا بەبێ بەشداری ئافرەت روخسارێكی جوانی نییە و لە ژێر پرسیاردا دەبێت، بۆیە چاودێرانی سیاسی بە پێویستی دەزانن لە كوردستان زیاتر بنەماكانی دیموكراسی پەیڕەو بكرێ و رێگە بۆ ئافرەتانیش بكەنەوە بۆ ئەوەی پتر لە پرسە سیاسییەكان دەربكەون. بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان لەو بارەیەوە راوسەرنجی خۆیان دەخەنەڕوو.

سەرەتا د. سەپان مەغدید، مامۆستای زانكۆ لە بەشی راگەیاندن، هێما بۆ ئەوە دەكات كە «تێڕوانینێكی كۆنەپەرستانەی دژ بە ئافرەت، لە وڵاتانی دواكەوتووی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیە، كە لەسەر بنەمای راسیزم و رق و قین دروست بووە و سنوور بۆ كار و چالاكییەكانی ئافرەت دادەنێت و ئافرەت وەك مرۆڤێكی لاواز و بێتوانا پیشان دەدات. ئەو تێڕوانینە خراپ و نادروستە تا پێش سەد ساڵ لە ئەوروپا باسی لێوەدەكرا، بەڵام دیسان بەو شێوە ئاشكرا و روونە كۆمەڵیان بەسەر دوو بەرەدا دابەش نەدەكرد و گومانیان لە سەركردایەتیكردن و وڵات بەڕێوەبردنی شاژنەكانی خۆیان نەدەكرد.» گوتیشی: «تا پێش چەند ساڵێك، زانایان لەو بڕوایەدا بوون، خاڵی لاوازی ئافرەت لە زانست ماتماتیكە، بەڵام ئەوەش بەشێوەی زانستی سەلمێندرا، كە لەو بوارەش هیچ جیاوازییەك لە نێوان ئافرەت و پیاو نییە، بۆیە ئەوەی بە پیاو دەكرێ، بێگومان بە ئافرەتیش دەكرێ. ئەگەر پیاوێك بتوانێ حزبێك بەڕێوە ببات، بێگومان ژنێكیش دەتوانی حزبێك بەڕێوە ببات. كۆمەڵێك ژن، لەوانە: مارگرێت تاتچەر، ئەنگێلا مێركڵ، هیلاری كلینتۆن لە سی ساڵی رابردوو زۆر بە سەركەوتوویی سێ وڵاتی زۆر گەورەی وەك: (بەریتانیا، ئەڵمانیا، ئەمریكا)یان بەڕێوە بردووە.»

ئەو كەسایەتییە ئەكادیمییە جەخت لەوە دەكاتەوە كە «ئەگەر ئافرەتی كورد تا ئێستا ئەركی سەركردایەتی حزب و حكومەتی پێنەسپێردرابێت، هیچ خەتا لەوان نییە، كە ئەوان توانای بەڕێوەبردنی حزب و حكومەتیان نییە، بەڵكو ئێمە لە كۆمەڵگەیەكی دواكەوتوو دەژین و رێگا بە ژن نادرێ بێتە پێشەوە و تواناكانی پیشان بدات، هەتا بیسەلمێنێت، ئەگەر كارەكانی لە پیاو باشتر بەڕێوە نەبات، خراپتر بەڕێوەی نابات.»

لە ئەنجامی ئەو گوڕانكارییە بەرچاوانەی كە لە جیهاندا هاتوونەتە ئاراوە لە ژیر ناوی جیهانگیری و یەكسانیی رەگەزی و مافی مرۆڤ و بوونیان بە پاڵپشتێك بۆ رۆڵی ئافرەت و بەشدارییان شان بە شان شانی پیاو لە بواری سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و كارگێڕی و یاساییدا، وایكردووە ئافرەتان هاوتای پیاوان لە هەموو بوارەكاندا چالاكییان هەبێت، ئافرەتانی كوردیش مێژوویەكی پڕشنگداریان لە بەڕێوەبردن و سەركردایەتیكردندا هەیە و هاوشانی پیاوان خەباتیان كردووە و بە دەر لە ئەركی خزمەتكردنی ماڵ و منداڵ و بەڕێوەبردنی خێزان، رۆڵی بەرچاویان لە شۆڕشەكانی كوردستاندا بووە و هەردەم پشتیوانێكی بەهێزی پێشمەرگە قارەمانەكان بوون و تەنانەت دەستیان داوەتە چەك و لەگەڵ برا پێشمەرگەكانیان سەنگەریان لە دوژمنانی كورد گرتووە. جیا لەوانەش ئێستا لە ئاستی سەركردایەتی حزب و لایەنە سیاسییەكان مومارسەی دروستكردنی سیاسەت دەكەن .

هەر لەو بارەیەوە عەدالەت عەبدوڵڵا، كە هەڵگری بڕوانامەی ماستەرە لە بواری ماسمیدیا، وەك نووسەرێك هێما بۆ ئەوە دەكات كە «بۆ ئەوەی بوار هەبێ بۆ تێگەیشتنێكی بابەتی لەبارەی توانای ئافرەت بۆ سەركردایەتیكردن و كاری سیاسی، مەرجی پێشوەخت ئەوەیە، بیروباوەڕی كۆمەڵایەتیی كۆمەڵگە، لەسەر بنەمای سەیركردنی مرۆڤ وەك مرۆڤ بونیاد نرابێت. واتە كەلتوورێكی مۆدێڕن لە ئارادا بێت كە ئافرەت وەك (زەعیفە و ناقسولعەقڵ) نەبینێت و ئەم دیدە لەهۆش و رۆحی كۆمەڵگەدا نەچێنێت و نەیكاتە بەشێك لە سیستەمی كۆمەڵایەتی. ئامادەگیی ئەم مەرجە، هەلی ئەوە دەڕەخستبێت كە دەستپێشخەری و خۆسەلماندن بگێڕێتەوە بۆ ئافرەتان، لە رووی خێزانیشەوە، پێویستە دابەشكردنی تەقلیدییانەی كار كۆتایی بێت كە نێرینە وەك سەرچاوەی دابینكردنی ژیان و مێینە وەك بەخێوكەرو خزمەتكاری ماڵ و منداڵ پۆلێن دەكات و بەهۆی ئەمەشەوە رۆڵی سەركردایەتیكردن، هەر لە سەرەتاوە، واتە لەناو خێزانەوە، لە ژن دەستێنێتەوەو بواری هاوبەشی و بەشداریی پێ نادات لە بڕیارەكانی ئەو یەكە كۆمەڵایەتییە. ئەگەر ئەم دابەشكردن و جیاكاری و پۆلێنكارییە سوننەتیانە دەبێت جڵەو بكرێن كە ئافرەت دەكەنە پاشكۆ نەك خاوەن دەستپێشخەری، ئەوا لەهەموو كایەكانی تری چالاكیی كۆمەڵایەتیدا توانای دەركەوتنی دەبێت وەك سەركردە، لەناویشیاندا، سەركردەی سیاسی. گوتیشی: «لەكوردستاندا نموونەی دەركەوتنی ئافرەتان وەك سەركردەی بواری سیاسی هەن، ئەگەر رۆڵێكی باشتر لەپیاوانیشیان نەگێڕابێت ئەوا لانیكەم بەئەندازەی هەندێك لەوان هەڵەی سیاسی و لادانی كۆمەڵایەتی و گەندەڵی داراییان نەكردووە، بۆیە بە دڵنیاییەوە دەڵێم: ئافرەتی كورد توانای سەركردایەتیكردنی هەیە، بۆ ئەوەی سەركەوتوویش بێت، دەبێ پیاوانێكیان لە پشت و دەوروبەر بێت كە ژن وەك مرۆڤ و بوونەوەرێكی كامڵ سەیر بكەن و نێرسالارانە لە بایەخ و پێگەیان كەم نەكەنەوە.»

چالاكی مافناس كەژاڵ هۆرمزیار، سەرەتا جەخت لەوە دەكاتەوە كە «بەپێی لێكۆڵینەوە و توێژینەوەكان ئافرەت تواناو بەهرەیەكی باشی هەیە لە سەركردایەتی و هەندێك لە توێژینەوەكان سەلماندوویانە:
* ئافرەتی سەركردە ٢٥٪ داهێنانی زیاترە لە پیاوی سەركردە.
* ئافرەت بە پێچەوانەی پیاو دەتوانێت لەیەك كات چەند كارێكی دژوار ئانجام بدات.
* پیاوی سەركردە دەتوانێ رێكخستنی پەیوەندییەكانی ناو دامەزراوەكەی بەڕێوەببات، بەڵام ئافرەتی سەركردە توانای رێكخستنی پەیوەندییەكانی ناوەوە و دەرەوەی دامەزراوەكەی هەیە.
* ئافرەتی سەركردە زیاتر كار لە سەر وردەكاریەكان دەكات.» گوتیشی: «كۆمەڵگە و پەروەردەی خێزانی رۆڵێكی باڵای هەیە بۆ دروستكردنی ئافرەتی سەركردە و بەخشینی متمانە بە ئافرەت. لەهەمان كات خول و راهێنان لە بواری سەركردایەتی دەتوانێ لە هەموو بوارەكان ئاسانكاری بۆ ئافرەت بكات. هەروەها پاڵپشتیی راگەیاندن بۆ ئەم بابەتە كاریگەرییەكی بەرچاوی هەیە.»

ئیراد منوچر سان ئەحمەد، سەرپەرشتیاری پەروەردەییە لە پارێزگای هەڵەبجە و ئەویش ئاماژە بەوە دەكات كە «نەهێشتنی جیاوازی جێندەری بەتایبەتی لە بواری سەركردایەتیكردندا یەكێكە لەو دۆزانەی كەلە ئاستی نێودەوڵەتیدا كاری لەسەر دەكرێـت، ئەویش لە روانگەی زۆرێك لە راپۆرتە نێودەوڵەتییەكان كە پشتیوانی لە رۆلی سەركردایەتیكردن لەلایەن ئافرەتانەوە دەكەن.» نموونەش بەوە دەهێنێتەوە كە «ئەو خێزانانەی لەلایەن ژنە بەڕیوە دەبرێن، بەتایبەتی ئەو خێزانانەی كە تەنیا دایك چاودێر و سەرپەرشتی بووە، زۆر سەركەوتوو بوون، ئەمەش نموونەیەكە بۆ بە پشت بەستن بە لێهاتوویی ئافرەت بۆ كاری بەڕێوەبردن و تەنانەت بۆ كاری سیاسی و سەركردایەتیكردنیش، بەڵام بەداخەوە كە دێتە بواری سیاسەت و هاوبەشی كردن و بوونی دەسەڵات، ژنان پەراوێز دەخرێن.» گوتیشی: «بۆ ئەوەی لە مانای سەركردایەتیكردن تێبگەین، دەبێت بزانین كە سەركردایەتیكردن بریتیە لە ئیلهام بەخشین و نوینەرایەتیكردن و هاوبەشیكردن و پەیوەندیكردن، هەروەها سەركردە دەبێت كاریگەر بێت و زانیاری زۆری لا بێت و تونای بەردوام فێربوون و گۆڕانكاری هەبێت. لەگەڵ ئەوەشدا، بوون بە سەركردە بۆ ژن كێشەی زۆری هەیە و رووبەڕووی بەرەنگاریی سەخت دەبنەوە كە هەندی جار لەلایەن خودی ژنانەوە دروست دەكرێت.»
ئەو سەرپەرشتیارە پەروەردەییە ئاماژە بەوە دەكات كە «بە پێی رووپێوەكان كە ساڵانە ئەنجام دەدرێت، رێژەی ئافرەتان لەتەمەنی كار نیوەی دانیشتووانی جیهان لەخۆی دەگرێت، كەچی هێشتا نەتوانراوە ئەم ناهاوسەنگییەی ژن لە پێگەی دەسەڵاتدا بنبڕ بكرێت، كە تا ئەمڕۆ مشتومڕی زۆرە و كە هۆكارەی سەرەكیشی دەگەڕێتەوە بۆ نایەكسانیی جێندەری.» گوتیشی: «بە پێی لێكۆڵینەوەكان كە لەبارەی ژن و سەركردایەتیكردنیان كراوە، جیاوازییەكی زۆر سادە هەیە لە نێوان ژن و پیاوی سەركردە لە بواری داهێنان و تونادا، لەگەڵ ئەوەشدا زۆرێك لە پسپۆران ژن بە باشتر دادەنێن لە سەركردایەتیكردن، بەتایبەتی لە دڵسۆزی و رێكخستنی كاردا. سەرەڕای بوونی ئەو راستییەی كە بەشداریی ژن سنووردار كراوە لە بۆردە باڵاكانی راوێژكارییەكاندا، بە جۆرێك ئەم سنوورداركردنە سەرجەم كیشوەركان دەگرێتەوە، بە ئەوروپا و ئەمریكاشاوە. ئەگەر تێشكێك بخینە سەر مێژووی سەركردایەتیی ئافرەتی كورد، ئەو رۆڵەی ژن لەو بوارەدا بەرجەستە دەبێت و جێگەی شانازییە بۆ نەتەوەی كورد، كە (عادیلە خان) بە یەكەم ژنی سەركردە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دادەنرێت كە لەلایەن بریتانییەكانەوە نازناوی (شازادەی مەرد و ئازا)ی پێ بەخشرابوو.»


نووسەری سیاسی لوقمان بەرزنجی، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «بەرجەستەكردنی رۆڵی ئافرەتان لە سەركردایەتیكردنی كۆمەڵگە و بەشداریكرن لە بەرەوپێشەوە بردنی رەوڕەوەی ژیان لە بوارەكانی كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری و زانین و زانست و بەڕێوەبردنی كاروباری دەوڵەت، بەستراوە بەوەی كە تا چەند سیستمی حوكمداری بایەخ بە توێژی ئافرەتان دەدات. وەڵامی ئەو پرسیارە كە ئایا ئافرەت دەتوانێ سەركردایەتی كۆمەڵگە بكات؟ لێرە بە چەند پەڕەگرافێك تەواو نابێت، چونكە رۆڵی ئافرەت لە مێژوودا رۆڵێكی زۆر گەورە بووە، ئەمڕۆ لە دنیای سەردەمیش وەك ئاماژەم بۆ كرد بواردان بە تەقاندنەوەی بەهرە و تواناكانی ئافرەت بەستراوە بۆ جۆری حوكم و شەرع و دەسەڵات. بۆ نموونە لەو وڵاتانەی كە سیستمی عەلمانییەت پیادە دەكەن، واتە ئایینیان لە دەسەڵات جیا كردۆتەوە و زیاتر بایەخیان بە یاسا حەیاتییەكانی مرۆڤ و مافەكانی داوە، لەو سیستمەدا ئافرەتان لە لوتكەی دەسەڵاتدان و بگرە رۆلێ زۆر گەورە لە سەركردایەتیی حزب و ئیدارەدانی دەوڵەتدا دەبینن، نموونەی وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریكایە كە ئافرەتان لە ئاستی سەركردایەتی حزبی و دەوڵەتدا لە ئاستی زۆر بەرزدان، نموونەی (ئەنگیلا میركیل) سەرۆكی پارتی دیموكراتی مەسیحی و راوێژكاری ئەڵمانیا كە پلەكەی هاوتای سەرۆك وەزیرانە و لەبەر لێهاتوویی بۆ دوو خول لەسەر یەك هەڵبژێردراوە. حزبەكەی میركل بەنیازە بۆ جاری سێیەمیش كاندیدی بكاتەوە بۆ هەردوو سەركردایەتی حزب و دەوڵەت، هەروەها نموونەی دیكە (كاپرین ئاشتون)ـە كە بە ئافرەتێكی یەكجار بەهێز دەژمێردرێت كە سەرۆك و بڕیاردەری یەكێتی ئەوروپا بوو. ئیستا سێ ئافرەتی بەهێز كە سێ لە قورسترین وەزارەتەكانی وڵاتانی ئەڵمانیا و نەرویج و سوید بەڕێوە دەبەن، ئەویش وەزارەتی بەرگرییە، لە ئەمریكاش دەیان ئافرەتی لێهاتووی وەك كۆندا لیزا رایس و هیلاری كلینتۆن هەن. ئەوانە بەڵگەی ئەوەن كە ئەگەر ئافرەتان بواریان بۆ بڕەخسێ، دەتوانن سەركردایەتی و ئەركی زۆر قورس بگرنە ئەستۆ. لە كوردستانی خۆشمان بە شانازییەوە دەڵێم لەگەڵ ئەو هەموو كەمیی ئیمكانیات و بەربەستی نەریتی لەبەردەم سیاسەتی حوكمڕان لە كوردستان، ئەوەتا چەندین وەزیری ئافرەتمان بینی كە بە راستی لەو ماوەیەی لە پۆستی وەزارەتەكانیاندا بوون، رۆڵی زۆر چاكیان بینی لە راپەڕاندنی ئەركەكانی خۆیان، ئەگەر نموونەی دیپلۆماتیش وەربگرین، ئەوەتا خاتوو بەیان سامی عەبدولڕەحمان نوێنەرایەی حكومەتی هەرێم لە واشنگتن دەكات، هەڵبەتە نوێنەرایەتیكردن لە ولاتێكی وەك ئەمریكا پێویستی بە كەسێكی دیپلۆمات و سەركردەیەكی لێهاتوو هەیە، ئەو خەسڵەتانەشمان لەو خاتوونەدا بینی لە چوارچیوەی كارەكانی كە تائێستا زۆر سەركەوتوو بووە.»


لوقمان بەرزنجی رایوایە «هەرچەندە گلۆبالیزم بەرەوپێش بڕوات، رۆڵی ئافرەت بەرچاوترو گەشەدارتر دەبێت، چونكە ئامرازەكانی بەیەك گەیشتن و لەیەكتر حاڵی بوون و هەستكردن بە هێنانە پێشەوەی ئەو توێژە گرنگە، دەبێتە زەرورەتێك، ئیتر ناكرێت بەهیچ بڕوبیانوویەك رۆڵیان فەراموش بكرێت، بە بەڵگەی ئەوەی لەم ساڵانەی دوایی لە وڵاتانی كەنداو زۆر لە ئافرەتانی ئەو وڵاتانە پۆستی باڵایان لەدەوڵەت وەرگرت و لەدوای ئەوەش باری ئابووری لەو وڵاتانەدا گەشەی كرد، ئیتر بوونی ئافرەت لە میدانی سەركردایەتیكردن بوو بە پێویستییەك و نەدەكرا پشتگوێ بخرێن. هەرچەندە ئیستا وڵاتی عەرەبستانی سعودی لەسەرو بەندی ئەوەیە كەمێك بایەخ بەو لایەنە بدات، بەڵام تاكو ئێستا سیستمی دەسەڵات لەو باوەڕەدایە كە رۆلێ ئافرەت دەبێت سنووردار بكرێت، دیارە ئەوەش لە روانگەی دیدی تەسكی خۆیانەوە دێت، ئەگینا ئەوەتا ئافرەت نەوەك تەنیا لەسەر ئەرز، بەڵكو وا بەرەو ئاسمانیش رۆیشت، چەندین ئافرەت لە بنكە فەزاییەكانی ئەمریكا و رووسیا و ئەڵمانیا و ...هتد، كاردەكەن.»