حەیات مەجید ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لەسەر لیستی پارتی دیموكراتی كوردستان، لەم دیمانەیەدا لەگەڵ گۆڤاری گوڵان تیشكدەخاتەسەر كار و چالاكییەكانی لیژنەی ئافرەتانی پەرلەمانی كوردستان لە بواری دەستەبەركردنی مافی ئافرەتان و ئاماژە بەوە دەكات كە رێژەی ئافرەت لە نێو پلەباڵاكانی حكوومیدا زۆر كەمەو لە ئاست تواناكانی ئافرەتان نییە، ئەوەش دووپات دەكاتەوە كە ئەگەر لە سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسیی حزبەكاندا رێژەی ئافرەت زۆر بێت، دەتوانن لە بەشداربوونی حكومەتیشدا رێژیان زۆر بێت، چەند پێشنیارێكیش بۆ زیاتر خزمەتكردنی ئافرەتانی كوردستان دەخاتەڕوو.

* وێڕای هەوڵەكانی حكومەت و رێكخراوەكانی پاراستنی مافی ئافرەت دیاردەی بەشوودانی پێشوەخت و بەشوودانی كچانی منداڵ زیاتر بووە، وەكو لیژنەی ئافرەتان بۆ نەهێشتن، یان كەمكردنەوەی ئەو دیاردەیە چیتان كردووە؟
- بەداخەوە هێشتا رێژەی بەشوودانی كچانی خوار تەمەن 18 ساڵ زۆرە، ئەویش هەندێكیان بە ئارەزووی خۆیان شوو دەكەن، هەندێكی دیكەشیان بەزۆرەملێ بەشوو دەدرێن، بەڵام بەشێوەیەكی گشتی و زانستی عەقڵی كچ و كوڕ لە دوای تەمەنی 18ساڵ بەرەو كامڵبوون دەڕوات و ئەوكات دەتوانن بڕیاری باشتر بۆ ژیانی هاوبەش و داهاتوویان بدەن. هەڵبەتە رێگری لە هاوسەرگیری پێشوەخت بابەتێك نییە كە تەنیا پەیوەندی بە پەرلەمانەوە هەبێت، بەڵكو پەیوەندی بە هەموو لایەنەكانەوە هەیە بۆ نموونە حكومەت و میدیاكان و رێكخراوەكانی حكوومی و ناحكوومی و...هتد) كە دەبێت كاری لەسەر بكەن. لە پەرلەمان یاسا هەیە كە تایبەتە بەوەی كچ لە چ تەمەنێك هاوسەرگیری بكات. چونكە لە تەمەنی خوار 18ساڵی تووشی كۆمەڵێك كێشەی تەندروستی و تەنانەت كۆمەڵایەتی دەبێتەوە، ئەمەش پرسێكە پەیوەندی بە تەواوی كۆمەڵگەوە هەیە، دەبێت بەتایبەت راگەیاندنەكان و سۆشیال میدیاكان كاری لەسەر بكەن و بڵێن: نا بۆ هاوسەرگیری لە خوار تەمەنی 18ساڵی و هوشیاری خێزانەكان لەو بوارەدا پەرە پێبدەن.

* تاچەند توانیوتانە لە نێوان رێكخراوەكان و وەزارەتی پەروەردە و بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژییەكان هەماهەنگییەك دروست بكەن؟
- دروستكردنی هەماهەنگی لە نێوان رێكخراوەكان و وەزارەتی پەروەردە و ناوەندەكانی نەهێشتنی توندوتیژییەكان كاری پەرلەمان نییە، ئەوە كاری تۆڕێكی رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنییە و كۆمەڵێك بابەتی گرینگ هەن كە پێویستە بە جددی كاریان لە سەر بكرێت، پەرلەمانیش دەتوانێت هاوكار و پاڵپشتیان بێت، چونكە پەرلەمان ناتوانێت ببێتە پردێك لە نێوانیان، ئەوە كاری NGO كانە كە ئەمانە بە یەكەوە ببەستێتەوە .
* نەتەوە یەكگرتووەكان رۆژێكی تایبەت كردووە بۆ كچان، ئێوە لە پەرلەمان بۆ باشتركردنی رەوشی كچان چ هەنگاوێكتان ناوەو چ بەرنامەیەكتان لەو بوارەدا هەیە؟
- هەڵبەتە ئەو رۆژانەی كە جیهانیین هەموو وڵاتانی جیهان دەگرێتەوە و وەك بۆنە بایەخی پێ دەدەن. لە كوردستان هێشتا رۆژی جیهانی كچ بایەخی پێ نەدراوە و تەنیا رۆژی جیهانی ئافرەتان هەیە كە ئەم رۆژە هەم و كچ و هەم ژن واتە ئافرەتان بەگشتی دەگرێتەوە و لە ساڵیادیدا بۆنە و ئاهەنگیشی بۆ دەگێڕن و هەندێك چالاكیش دەكرێت، بەڵام بە رای من ئەم رۆژانە نابێت تەنیا رۆژێك بن و وەك یادێك بێت و تەنیا لەم رۆژانەدا باسی ئافرەت و مافەكانی و كێشەكانی بەردەمی بكرێت، پێویستە بەردەوام هەوڵی دەستەبەركردنی مافەكانی ئافرەت بدرێت و دەكرێت ئێمە ئەم رۆژانە بكەینە وەبیرهێنانەوەیەك بۆ كار و خەباتی زیاتر و هەنگاونان بەرەو سەركەوتنی زیاتر .
* خۆسووتاندن وەك نەخۆشییەكی كوشندە رەگ و ریشەی لە زۆر كۆمەڵگەدا داكوتاوە و كوردستانیش لەم پەتایە بەدوور نەبووە، هۆكاری هەڵكشانی رێژەی خۆسووتاندن لە كۆمەڵگەی كوردی زیاتر بۆچی دەگەڕێتەوە؟
- خۆسووتاندن لەم ساڵانەی دواییدا لە كوردستان رووی لە زیادبوون كردووە، نەك لە كەمبوون، هۆكاری سەرەكیشی دەگەڕێتەوە بۆ ئەم بارودۆخە ئابوورییەی ئێستا كە هەرێمی كوردستان پێدا تێپەڕ دەبێت، چونكە قەیرانی دارایی كاریگەری راستەوخۆی لە سەر خێزان هەیە و كێشەی جۆراوجۆر و تەنانەت توندوتیژی لێدەكەوێتەوە، زۆرجاریش دەبیتە هۆی جیابوونەوە، یاخود خۆسووتاندن، یان خۆكوشتن، بەڵام بە رای من پێویستە ئافرەت خۆی خۆش بوێت، چونكە هەركەسێك خۆی خۆش بوێت، هەرگیز بیر لەوە ناكاتەوە ببێتە بكوژی خودی خۆی، جگە لەمەش ئەگەر مرۆڤ خۆی خۆش نەوێت، ناتوانێ منداڵەكانی، یان خانەوادەكەشی خۆش بوێت. بەداخەوە زۆرێك لە ئافرەتانی كۆمەڵگەی ئێمە تاكو ئێستا شارەزای مافەكانی خۆیان نین، بەتایبەتی لە رووی یاساییەوە كە بەشێكی زۆری ئافرەتان شارەزاییان لەبارەی مافە یاساییەكانی خۆیانەوە نییە، لە حاڵێكدا زۆر پێویستە هەر ئافرەتێك كە ئەلف و بێ لە یەك جیا بكاتەوە، لە رووی یاساییەوە شارەزای مافەكانی خۆی بێت.
* بۆچی هەوڵ نادەن یاساكانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی بكرێتە سیستەم لە قوتابخانەكان و وەك وانە بگوترێتەوە؟
- هەڵبەتە وانەی ماف هەیە لە قوتابخانەكان، بەڵام شتێكی ئەوتۆ نییە. جاران ئێمە وانەیەكمان هەبوو بە ناوی ماڵداری كە باسی لە ئەتەكێتی ماڵدانان دەكرد، زیاتر ئافرەتی بەرەو ژوورەوەی ناوماڵ دەبرد، نەك دەرەوە، بەڵام شتێكی باش بوو، چونكە ئافرەت تا لە ماڵەوە پاك و خاوێن نەبێت، ناتوانێ خێزانێكی بەختەوەر دروست بكات، بەڵام لە تەنیشت ئەمەشدا پێویستە وانەیەك هەبێت باس لە یاساكانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی بكات، بەتایبەت لە قوناغەكانی ناوەندی، چونكە قوتابی لەم قۆناغەدا هەست بە بوونی خۆی دەكات. هەروەها پێویستە هەموومان بە یەكەوە هەوڵ بدەین ئەمە ببێتە پڕۆگرام لە خوێندنگەكان، بەتایبەت رێكخراوەكانی NGO فشار لە سەر حكومەت دروست بكەن بۆ ئەوەی ئەمە پەسند بكرێت و پەرلەمانیش پاڵپشتیان دەبێت.
* وەك دەزانن لە خولەكانی پێشوو رێژەی ئافرەت لە نێو حكومەت زۆرتر بوو، بەڵام لەم دوو خولەی دوایی رێژەی ئافرەت زۆر كەم بۆتەوە و تەنانەت لە نێو فەرمانگانیش ئافرەتان كەمتر پلەی باڵایان هەیە، لەو بارەیەوە چ پێشنیار و رێكارێك دەستنیشان دەكەن؟
- زۆر راستە، بەداخەوە رێژەی ئافرەت لە نێو پلەباڵاكاندا زۆر كەمەو لە ئاست ئەو توانایەی ئافرەتان نییە كە هەیانە. ئافرەتی كورد بە بەردەوامی هەر لە سەردەمی خەباتی شاخەوە تاكو ئێستا شان بە شانی پیاو كار و تێكۆشانی بووەو تا ئێستاش لەگەڵ دوژمنانی خاكەكەی دەجەنگێت، بەڵام دەستكەوتی زۆر كەم بووە. لە پەرلەماندا 30% رێژەی ئافرەت هەیە، ئەویش بە شێوەی كۆتایە و بۆتە یاسایەك و ناتوانن گۆڕانكاری لەمەدا بكەن. بەڵام لە نێو حكومەتدا هیچ شتێكی وامان نییە، كاریشمان لەسەر كرد و پڕۆژەیەكمان پێشكەشی حكومەت كرد كە چۆن لە نێو پەرلەمان 30%ی پەرلەمانتاران بەر ئافرەت كەوتووە، لە نێو حكومەتیش بە هەمان رێژە لە پلە و پۆستە بالاكان رێژەی ئافرەت هەبێت، چونكە ئافرەتی زۆر بەتوانامان هەیە كە بتوانن لە پلە باڵاكان رۆڵیان هەبێت. كۆمەڵگەی كوردی لە هەموو لایەنەكانەوە ئافرەتی پێگەیاندووە، ئافرەتانیش ئامادەن خزمەتی كۆمەڵگەی خۆیان بكەن، بەڵام ئایا حزبە سیاسییەكان تاچەند هاوكار بوون لەوەی ئافرەت لە نێو كۆمەڵگادا رۆڵی هەبێت؟ لە كابینەی هەشتەم كە ئێمە دەنگمان پێدا، تەنیا یەك ئافرەت پلەی وەزیری پێدرا، ئێمە وەك پەرلەمانتارەكان هەموومان فشارمان خستە سەر لە حزبەكانی خۆمان كرد، بۆ ئەوەی رێژەی ئافرەت هەبێت لە نێو حكومەتدا، كابینەكە كابینەیەكی بنكەفراوان بوو، زۆربەی حزبەكان تیایدا بەشدار بوون، خۆشبەختانە پارتی ئافرەتێكی دانا، ئەگەر حزبەكانی تریش كە ئەوانیش بەشداربوون لە حكومەتدا یەك ئافرەتیان دانابا، ئێستا لانیكەم پێنج ئافرەت لە حكومەتدا بەشدار دەبوون. لێرەدا پێویستە بپرسین بۆچی حزبەكانی تر ئافرەتیان دانەنا لە نێو حكومەت؟ بێگومان ئافرەتی زۆر بەتوانا هەیە لە نێو حزبەكان، بەڵام رێگەیان بۆ نەكراوەتەوە. لە هەموو كابینەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا تەنیا یەك ئافرەت سەرۆكی دیوانی وەزارەت بووە كە ئەم پۆستە زۆر گرینگە. من گومانم لە تواناتی ئافرەتی كورد نییە و ئافرەتی كورد توانای هەیە لە هەموو بوارێكی سیاسی و ئابووری و ئیداری كار بكات، بەڵام ئەمە دەگەڕێتەوە سەر ئەو شوێنانەی كە بڕیار لە سەر دانانی پلە باڵاكان دەدەن. ئەگەر لە سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسیی حزبەكان رێژەی ئافرەت زۆر بێت، ئەوا بێگومان دەتوانن لە بەشداربوونی حكومەتیشدا رێژیان زۆر بێت. هەروەها ئافرەتی سەركردە ئەو كاتەی كە بڕیار لەسەر پۆستە باڵاكان دەدرێت، لەوێ دەتوانێت بەرگری لە بوونی ئافرەت بكات .
* بۆچی لەو كۆبوونەوانەی نێوان حزبەكان كە باس لە ریفراندۆم دەكرێت هیچیان بوونی ئافرەتی تێدا بەدی ناكرێت؟
- سەربەخۆیی وڵات رەهەندێكی نیشتمانی و پرسێكی گشتگیرەو پەیوەندی بە وڵاتێكەوە هەیە، نەك تەنیا رەگەزێك، وڵاتیش تەنیا لە پیاو، یان تەنیا لە ئافرەت دروست نابێت، هەردووكیان بونیادیان ناوە و هەردووكیشیان دەبێت بڕیاری لەسەر بدەن. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئافرەت لە هەموو كۆمەڵگەیەكدا هەوێنی ئاشتی و ئازادی و پێكەوەژیان و گەشەی كۆمەڵایەتی بووە. رەنگە هەموو ئەو شارانەی لەجیهاندا دروست بوون، بەدەستی پیاو دروست بوون، بەڵام ژنیش لە بونیادنانیدا هاوبەش بووە. ژن هەوێنی ئاشتی و ئازادی بووە، قوربانیی یەكەمیش بووە لە هەموو شەڕەكاندا، لەئێستادا كە شەڕی داعش خەریكە كۆتایی پێدێت و بەرەو ریفراندۆم دەڕۆین، پێویستە ئافرەت لە لێژنەكانی تایبەت بە ریفراندۆم بوونی هەبێت، بەڵام 99% دڵنیام ئافرەت لە لێژنەكان بوونی نابێت. ئافرەتی ئێمە بڕوای بە توانای خۆی هەیە و دەتوانێت بەشداری لە دانوستانەكانی چارەنووسسازدا دەنگ و رەنگی هەبێت. سەركردایەتی حزبەكان لیژنەكانی دانوستاندن دروست دەكەن و پێویستە ئەوان بزانن بوونی ئافرەت لە هەموو لێژنەكان توانای زیاتریان پێدەبەخشێت .
* پەلاماردانی خاكی كورد لەلایەن تیرۆریستانی داعشەوە بەتایبەتی كارەساتی ئێزیدییەكان و رفاندنی ئافرەتان و بە سەبایا كردنیان برینی زۆر قووڵی دروست كردووە، بۆ ساڕێژكردنی ئەو برینە چیتان كردووە؟
- ئێمە وەك پەرلەمانی كوردستان ئەو كاتە بە بڕی 100 ملیۆن دینار هاوكاریمان كردن بۆ ئافرەت و منداڵانی ئێزیدی، ئەمە وەك هەنگاوی یەكەم بە ماندووبوونی هەموو پەرلەمانتارەكان بە بێ جیاوازی دابین كرا. دواتر بەناونیشانی «با هەموومان كار بكەین بۆ ئافرەتانی ئێزیدی» هەموو رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنیمان هێنا پەرلەمان و نووسراوێكمان پێشكەش بە پەرلەمان كرد كە تایبەت بوو بەو ئافرەتانەی كە لە دەستی داعش رزگاریان دەبێت، كۆبونەوەكە كراو بە سەركەوتوویی كار لەسەر نووسراوەكەش كرا. بەڵام لەم كاتەدا هەموو پڕۆژەكان وەستێندراون. هاوكات زۆر بەداخەوە ئافرەتانی قوربانی ببوونە خۆراكی راگەیاندنەكان، بەتایبەت هەندێك چیرۆك هەبوو، كە شیاوی ئەوە نەبوو لە نێو راگەیاندنەكان باس بكرێن، چونكە دەبوونە هۆكارێك بۆ بڵاوبوونەوەی خەمباری و بێ ئومێدی لە نێوكۆمەڵگەدا. لەو كاتەشدا نوێنەری هەموو راگەیاندنەكانمان هێنا پەرلەمان میساقێكی شەرەفی رۆژنامەوانیمان پێ ئیمزاكردن، خۆشبەختانە زۆرێك لە راگەیاندنەكان پابەند بوون بەم میساقەوە. هەروەها چوینە پەرلەمانی ئەڵمانیا و بەریتانیا لەوێ داوامان لێكردن ئەو ئافرەتانەی ئێزیدی كە دەنێردرێنە دەرەوەی وڵات هەموو ئاسانكارییەك بۆ چارەسەریان بكرێت.