شەڕی داعش و داڵدەدانی نزیكەی دوو ملیۆن ئاوارەی شەڕ و دابەزینی نرخی نەوت و بڕینی بودجە و مووچە لە لایەن حكومەتی عێراقەوە، هەرێمی كوردستانی تووشی قەیرانێكی گەورەی ئابووری كردووە. ئەوەی بە تەواوی ئەو چینە بێدەرەتانەی نیگەران كردووە، ئەوەیە كە سیستمی پاشەكەوتكردنی مووچە ئەوانیش دەگرێتەوە. هاوكات خوازیارن لە رۆژی جیهانی كەمئەنداماندا مافەكانیان بدرێت و وەك هەر مرۆڤێكی ئاسایی لە كۆمەڵگە هەژمار بكرێن.


كۆمەڵەی گشتیی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان لە ساڵی ١٩٩٢ رۆژی ٣ی دیسەمبەری وەكو رۆژی جیهانی كەمئەندامان دیاری كرد و لە ئێستاشدا زیاتر لە یەك ملیارد كەس لە كۆی دانیشتووانی جیهان بەهۆی كێشەی سیستەمی دەروونی، مێشك و بەشێكی جەستەوە بە كەمئەندام هەژمار دەكرێن. لە هەرێمی كوردستانیش یاسای ماف و ئیمتیازاتی كەمئەندام و خاوەن پێداویستییە تایبەتەكان لە 31ی كانونی یەكەمی 2011 لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە پەسەندكرا، زۆربەی خاوەن پێداویستییە تایبەتەكانیش رایانوایە كە لە یاساكەدا چەند بڕگە و ماددەیەكی لە بەرژەوەندی ئەوان تێدا بووە، بەتایبەت لە پرسی زیادكردنی مووچە و دابینكردنی پێداویستی و چارەسەری تەندرووستییان، بەڵام گلەییشیان لەوە هەیە كە یاساكە جێبەجێ ناكرێت. سەرەڕای ئەوەش بەپێی ئامارەكان كۆی گشتی كەمئەندامان لە هەرێمی كوردستان 110337 كەسن و زۆرترین رێژەشی لە هەولێرە كە زیاتر لە 40 هەزار خاوەن پێداویستی تایبەت لەخۆ دەگرێ، 22496 كەسیشیان ئافرەتن.
«ئێمە بە پەرۆشەوە چاوەڕوانی زیاد كردنی مووچە و خەرجكردنی مووچەی بەخێوكەر بووین، كەچی كەمكردنەوەی مووچەشی هاتە سەر و نیگەرانییەكی زۆری بۆ دروستكردووین.» ئەوە قسەی (جوان جەمال) بوو. ئەو دایكی چوار منداڵە و تاكە داهاتیان مووچەی كەمئەندامێتی هاوسەرەكەیەتی و لە درێژەی قسەكانیدا دەڵێت: «لەبەر ئەوەی هاوسەرەكەم نەخۆشی دەروونی هەیە، ناتوانم لە ماڵەوە بەجێی بهێڵم و كارێك بكەم، منداڵەكانیشم هەر چواریان دەخوێنن، ئەگەر یارمەتی و قاپە شیوی دراوسێكان نەبووایە، لە مێژ بوو لە برسان مردبووین، لێرەوە داواكارم مافی كەمئەندامان بدرێت و چیدیكە كۆمەڵگە بە چاوی بە زەیی لێیان نەڕوانێت و چیتریش خێر و سەدەقەیان پێ نەكرێت».

رێبوار عەبدلعەزیز فەرمانبەر لە تۆڕی پاراستنی كۆمەڵایەتی، وەك هەر كەمئەندامێك لەرۆژی جیهانی خۆیدا ئاواتی گەیشتن بە مافەكانی خۆی هەیە و لەمبارەیەوە بۆ گوڵان گوتی: «دواكەوتنی مووچەكانمان كاریگەرییەكی زۆر خراپی لە سەر ژیانی رۆژانەمان كردووە، چونكە زۆرینەی كەمئەندامان خێزاندارن و ئەو مووچەیە تاكە داهات و قوتی رۆژانەی خێزانەكانیانە، بۆیە وەكو كەمئەندامێك داواكارم لە حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاوڕێك لە ژیان و گوزەرانی ئێمە بداتەوە و چارەسەرێك بۆ ئەو كێشەیە بدۆزێتەوە، ئێمە لەگەڵ ئەوەدا نین مووچەی هیچ ئەندامێك ببڕدرێت، وەكو ئەوەی ئێستا لە هەوڵی ئەوەدان مووچەی ئەوانەی رێژەی كەمئەندامییەكەیان 50% ببڕن و تەنیا ئەوانە مووچەكەنیان وەربگرن كە رێژەی كەمئەندامێتیان لە 55% بەرەو ژوورە، لەلایەكی دیكەوە پاشەكەوتكردنی مووچەكانمانەو تا سەر ئێسقان لە دژی ئەوەداین، لە كاتێكدا بە سەدان فەرمانبەری بن دیوار هەیە، سەدان كەس بە پلەی نەقیب و عەقید خانەنشین كراون، كە مووچەی هەر یەكێكیان بەشی مووچەی 10 كەمئەندام دەكات، لە كاتێكدا كۆمەڵە و رێكخراوەكان وەك نوێنەری راستەقینەی ئێمە بەردەوام لە هەوڵدان، بەڵام ئێمە پشتگوێ خراوین.»

هەر سەبارەت بەم پرسە سەركەوت نانەكەلی سەرۆكی كۆمەڵەی پەرەپێدان بە تواناكانی لاوانی كوردستان، هێما بۆ ئەوە دەكات كە ئەوانیش هاوشێوەی كۆمەڵە و رێكخراوە مافپارێزەكانی تایبەت بە خاوەن پێداویستییە تایبەتییەكان داكۆكی دەكەن لە لاوان و فوتابیانی خاوەن پێداویستی تایبەت، گوتیشی: «بەشداریمان لە چەندین كۆبونەوەی فراوان كردووە لەگەڵ جەنابی وەزیری كاروكاروباری كۆمەڵایەتی بە مەبەستی دانانی رێگەچارەیەك لەمەڕ دابینكردنی ئەو بڕە هاوكارییەی كە دەدرێتە كەمئەندامان و پێداگر بووین لەسەر ئەوەی بە هیج شێوەیەك هەوڵی كەمكردنەوەی نەدرێت، چونكە ئەو بڕە پارەیەی بە خاوەن پێداویستی تایبەت دەدرێت، هاوكارییە، نەك مووچە، لە كاتێكدا لە یاسای ژمارە 22ی پەرلەمانی كوردستان ساڵی 2011 ئاماژە بەوە كراوە كەوا كەمترین مووچە بە یاسا 250 تا 500 هەزار دینار بێت نەك 100 تا 150 هەزار دینار كە ئەوەش بە تەواوی نەدراوە، ئەوەشمان راگەیاندووە دەبێت پەلە بكرێ لە دابینكردنی ئەو بڕە هاوكارییە، چونكە كەمئەندامان هیچ داهاتێكیان بۆ بژێوی رۆژانەیان نییە، تەنانەت بێزاربوون لە بەڵێن و قەولی بێ ئەنجام، هەروەها ژمارەی زۆری كەمئەندامان لە هەرێمی كوردستان گرفتێكی گەورەی كەمئەندامانە و لە ئێستادا داوامان لێكراوە لە كۆی 110 هەزار كەمئەندام لیستی مووچە بۆ 60 هەزار كەمئەندام ئامادە بكەین، ئینجا ئەوان دەتوانن ئەو بڕە پارەیە ئامادە بكەن، بەپێی زانیارییەكانی خۆمان لە كۆی ئەو ژمارەیە زیاتر لە 25 هەزار كەس تەزویری كەمئەندامییان كردووەو وەك كەسانێكی ساغ و تەندروست مووچەی كەمئەندامێتی وەردەگرن، تەنانەت بەشێكی زۆری كەمئەندامانی سەنگەر لە هەردوولا پارە وەردەگرن، بۆیە پێویستیمان بە لیژنەیەكی متمانەپێكراو بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەو گرفتە هەیە.»

سەرۆكی كۆمەڵەی پەرەپێدان بە تواناكانی لاوانی كوردستان بە پێویستی دەزانێت «حكومەت و لایەنە پێوەندیدارەكان ئەوەیان لەبەرچاو بێت كە لە رابردوودا كەمئەندامان دەهاتنە سەر شەقام مانیان دەگرت، ئەوكات حكومەت هیچ كیشەیەكی نەبوو، بەڵام ئەوەتا ئەمڕۆ حكومەت كێشەی دارایی هەیە و هیچ كەمئەندامێكیش بۆ ناڕەزایەتی دەربڕین، لە شەقام نابیندرێ، هۆكارەكەشی ئەوەیە كەوا كەمئەندامانیش هەست بەو بەرپرسیارێتییە دەكەن و بە ئەركێكی نیشتمانی دەزانن، هەمیشە هەوڵیانداوە بارودۆخەكە بە ئاسایی تێپەڕێت و بەرگەی هەموو سەختییەكیان گرتووە.»، گوتیشی: «دواكەوتنی ئەو هاوكارییە بارودۆخی دەروونیی ئەو توێژە و كەسوكاریانی نالەبار كردووە، كەمئەندام هەبووە وەفاتی كرد، تەنانەت پارەی دەرزییەكیشی نەبووە».

لەلای خۆیەوە د. هۆگر غەریب خۆشناو بەڕێوەبەری نووسینگەی وەزیری كاروكاروباری كۆمەلایەتی، بە گوڵان-ی راگەیاند: «وەزیری كارو كاروباری كۆمەڵایەتی دژی دەستكاریكردن و دەستبردن بۆ مووچەی خاوەن پێداویستییە تایبەتییەكان بوو، بۆیە ئەنجوومەنی وەزیران لیژنەیەكی بە سەرۆكایەتی سەرۆكی فەرمانگەی هەماهەنگی و بەدواداچوون دروستكردووە و سەردانی وەزارەتیان كرد، بڕیار درا دەستكاری مووچەی پێداویستی تایبەتییەكان نەكرێت،» گوتیشی: «وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی هەموو هەوڵێكی خۆی خستۆتەگەڕ بۆ ئەوەی ئەو بڕە كەمە هاوكارییەی كە بە ناوی مووچەوە دەدرێت بە كەمئەندامان و خاوەن پێداویستییە تایبەتەكان، مانگانە لەكاتی خۆی بدرێت، بەڵام بەداخەوە لەلایەن هەندێك میدیای لۆكاڵییەوە وەزارەتمان تۆمەتبار دەكەن كە كەمتەرخەمە لەدابەشكردنی مووچە. لێرەوە بۆ هەموولایەكی روون دەكەینەوە كە جەنابی وەزیری كاروكاروباری كۆمەڵایەتی بە لێژنە تایبەتمەندەكانی ئەنجومەنی وەزیران و لێژنەی باڵای رووبەڕووبوونەوەی قەیرانەكانی راگەیاندووە كە وەك وەزارەت لەگەڵ كەمكردنەوەی مووچە و دواكەوتن و بڕینی مووچەی هیچ كەمئەندامێك نین و ئەگەر هەر هەوڵێكی چاكسازیش بدرێت، ئێمە پشتیوانی لێدەكەین و پێویست دەكات مووچەكانیان لە كاتی خۆی دابەش بكرێت و لە رێگای دروستكردنی لێژنەی تایبەتمەندی وەزارەتەكانی كار و تەندروستی جارێكی دیكە لێژنە بۆ ئەو كەسانە دروست بكرێت كە كاتی خۆی بەدەر لە یاسا و رێنمایییەكان مووچەیان بۆ بڕاوەتەوە. جەنابی وەزیری كاروكاروباری كۆمەڵایەتیش بەو بڕە پارەیەی كە لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە دابینكراوە بێ وەرگرتنی رای وەزارەتمان رەزامەند نەبووە، چونكە دەبێتە هۆی بڕینی مووچەی ژمارەیەكی زۆری كەمئەندام».