وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی بۆ خوێندنی ئەمساڵ 2016_2017 چەند رێنماییەكی تازەی سەبارەت بە پەیمانگە و زانكۆ حكوومییەكان دەركردووە و بەشێك لەو رێنماییانەش قوتابیانی نیگەران كردووە، شارەزایانی بواری پەروەردە و فێركردنیش رایانوایە كە ئەو رێنماییە شڵەژانی دەروونی لای قوتابی دروست دەكات و بۆ ئەو رۆژگارەی قوتابی و ماڵباتی قوتابی گونجاو نییە، بەشداربووانی ئەم راپۆرتەی گوڵان خوێندنەوەی تایبەت بە خۆیان بۆ بابەتەكە هەیە.

وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی بۆ خوێندنی ئەمساڵ 2016_2017 چەند رێنماییەكی بۆ رێكخستنی رەوشی زانكۆ و پەیمانگە حكوومییەكان دەركرد.، لەوانە: وەرگرتنی بڕی 100 هەزار دینار ساڵانە لە هەر قوتابییەك بۆ مانەوەی لە بەشە ناوخۆیی، وەرگرتنی بڕی 50 هەزار دینار لە قوتابی لە كاتی وەرگرتنیان لە زانكۆ و پەیمانگەكان، وەرگرتنی بڕی 250 هەزار دینار بۆ خوێندنی ماستەر، 300 هەزار بۆ خوێندنی دكتۆرا، هەروەها ئەو قوتابیانەی كە نمرەیان كەمە و لە رابردوودا لە هیچ زانكۆ و پەیمانگەیەكی حكوومی وەرنەدەگیران، بڕیارە ئەمساڵ لە زانكۆ و پەیمانگە حكوومییەكان بە پارە وەربگیرێن.

شەوبۆ ستار دەرچووی پۆلی 12 ی ئامادەییە و بەمجۆرە نیگەرانی خۆی لەم سیستمە تازەیە دەربڕی و گوتی: «بە حوكمی ئەوەی ماڵم لە دەرەوەی هەولێرە و هاتوچۆی ماڵ و زانكۆ كات و پارەی زۆری دەوێت، پێویستیم بەوە دەبێت لە بەشە ناوخۆیی بمێنمەوە، ئەوەش بۆ من بۆتە خەمێكی گەورە، چونكە من پارەی هاتوچۆم بۆ دابین ناكرێت، چ بگات بەو 100 هەزار دینارەی كە لە بەشە ناوخۆیی داوای دەكەن، منی قوتابی و سەدانی وەكو منیش رەنگە خانەوادەكانمان نەتوانن خەرجی زانكۆمان بۆ دابین بكەن و ناچار بین بەوەی دەست لە خوێندنی زانكۆ هەڵبگرین.»

عیسا بۆتانی، رۆژنامەنووس و بەڕێوەبەری راگەیاندنی پەروەردەی خەبات، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «توانای بەرگەگرتنی هاووڵاتیانی كوردستان لەبەرامبەر قەیرانی ئابووری گەیشتۆە ئاستێك كە تەواو بێتاقەت و ناڕەحەتی كردوون، لە لایەكی دیكەوە بەرنامەو پلانی حكومەت بۆ بەرەنگاربوونەوەی قەیرانە ئابوورییەكە و بۆ پتركردنی داهات، ئاسەواری باش بەدوای خۆیدا ناهێنێت.» گوتیشی: «ئەوەی پێویستە بگوترێ ئەو پرسیارەیە كە ئایا ئەو قوتابیانەی بەنیازن لە زانكۆكاندا درێژە بە خوێندن بدەن، دانیشتووی هەرێمی كوردستانن، یان لە وڵاتێكی دیكەوە هاتوون؟ ئاخۆ خانەوادەكانیان لەدەست بێ مووچەیی و كێشەی داراییەوە چۆن ژیان و بژێوی رۆژانەی خۆیان دەگوزەرێنن؟ ئاخۆ ئەو رێنماییە تازەیەی خوێندنی باڵا لەبارەی وەرگرتنی پارە لە قوتابیان لە بەشە ناوخۆیی و لە كاتی وەرگرتنیان لە زانكۆ و پەیمانگاكان و هەروەها ئەوانەی نمرەیان كەمە كە دەتوانن بە پارە لە زانكۆی حكوومی بخوێنن.. رەنگدانەوەی باشی بەسەر ئاستی زانستی زانكۆكانەوە دەبێت، یانیش دەبێتە هۆكاری ئەوەی كە خێزانەكان قوتابیانی خۆیان لە خوێندن دەربهێنن و لە زانكۆ دابانببڕێنن؟ لەلایەكی دیكەوە ئایا ئەو بیرۆكەیە لەلای هاووڵاتیان ناچەسپێنێت كە قەیرانەكە زۆر سەخت و قورستر بووە بەو ئەندازەیەی كە زانكۆكانیش بخرێنە نێو پلانی كۆكردنەوەی داهات؟»

بۆتانی لە درێژەی رادەربرینەكەیدا جەختی لەوە كردەوە كە «جێگەی هەڵوەستەكردنە و دەبێت ئاستی ئابووری قوتابیانی زانكۆ پێش دەركردنی ئەو رێنماییانە لەبەر چاو بگێرێ، ئایا ئەوەندە لە خۆشگوزەرانی بوون، تاكو بارگرانی زیاتر بخرێتە سەر شانیان؟» گوتیشی: «لە كەسانێكی زۆر گوێبیستی ئەوە بووم كە لەساڵانی بەر لە حەفتاكان ژیاون و شایەتحاڵی ئەو سەردەمەن كە تەنیا خواپێداو و خەڵكی دەوڵەمەند توانای ئەوەیان هەبوو منداڵەكانیان بخەنەبەر خوێندن و چینی هەزاریش ناچاربوون لەدوای چەند پۆلێكی سەرەتایی منداڵەكانیان لەخوێندن دابڕێنن، نەك تەنیا لەو سەردەمە، بگرە خۆم زیانمەندی باری سەختی ئابووری ساڵانی دەستپێكی دوای راپەڕینی كوردستانم كە ئەوسا قوتابیان لەوپەڕی سەختیدا ژیانیان دەگوزەراند و ئێمەمانان تەنیا لەسەر ئەو بڕە پارە دەژیاین كە بۆ قوتابیی دەرەوەی شار تەرخان كرابوو كە بریتی بوو لە (60)دینار، ئەوە لە كاتێكدا كە نرخی یەك كیلۆ رۆن (40) دینار بوو. بەو هۆیەوە زۆرێك لە قوتابیان بەناچاری وازیان لە خوێندن هێنا و زۆرێك بە كولەمەرگییەوە بەرگەیان گرت. بۆیە كە بڕیارێكی وەها دەبیستم، لەخۆڕا بیرم بۆ ئەوە دەچێت كە باری ئابووری وڵاتەكەم گەیشتۆتە ئاستێك كە تەنیا ترووسكاییەك نابیندرێ، بۆیە حكومەتی هەرێم دەست بۆ دەركردنی ئەوجۆرە بڕیارانە دەبات، ئەگەر بیر لەلایەنێكی دیكە بكەینەوە و بپرسین: بۆچی لە ساڵانی پێشوودا قوتابیان بە نمرەی كەمەوە لە زانكۆكان وەرنەدەگیران، یان ئەگەر نمرەكەیان دەرهاویشتەی لاوازیی ئاستی زانستییان بووە، بۆچی ئەمڕۆ بەو ئاستە لاوازەوە لە زانكۆكان وەردەگیرێن؟ ئەوە وەڵامەكەی قورسە، چونكە ئەگەر مەبەست لێی بێبەش نەبوونی ئەو قوتابیانە بێت لە خوێندن و مەعریفەت، ئەوا كەس نییە بیری بۆ ئەوە نەچێت كە دیوێكی بڕیار و رێنماییەكان پەیوەستە بە كۆكردنەوەی داهات و پارەوە. هەمیشە دەركردنی بڕیارەكان بەتایبەتی لە دۆخێكی وەهادا دەبێ لە هەموو روویێكەوە توێژینەوە و شیكاری بۆ بكرێ، كە چەندە قابیلی جێبەجێ كردنە و چەندە بە سوود و قازانج بۆ ئەو وڵاتە دەگەڕێتەوە. ئاخۆ دەكرێ قوتابیان ناچار بە پارەبەخشین بكرێن لە كاتێكدا كە خۆیان بێ داهات و بێ مووچە و هەوجەداری هاوكاری و زامنكردنی پاشەڕۆژن؟ هەمیشە دەگوترێ كە یەكێك لە بنەما سەرەكییەكانی سەركەوتنی پرۆسەی خوێندن فەراهەمكردنی كەشێكی ئاسوودەیە بۆ قوتابی تاكو بە دەروونێكی ئارامەوە بتوانێت هەرسی میتۆد و زانیارییەكان بكات.

من لەو باوەڕەدام كە ئەو رێنماییانە شڵەژانی دەروونی لەلای قوتابی دروست دەكات و بۆ ئەو رۆژگارەی قوتابی و ماڵباتی قوتابی گونجاو نییە.»
لەلای خۆیەوە حەسەن شێخ عەلائەدین سكرتێری یەكێتی قوتابیان، سەبارەت بە هەمان پرس گوتی: «ئێمە وەكو یەكێتی قوتابیان لەگەڵ ئەو بڕیارەی وەزارەتی خوێندنی باڵا نین، بۆیە لە هەوڵداین كارئاسانی بۆ قوتابیان بكەین و نەهێڵین باری شانی قوتابی و كەسوكارەكانیان لەوە قورستر بێت، چونكە بارودۆخی ئەمڕۆی قوتابیان تەقەبولی ئەو خەرجیانە ناكات، بۆ ئەم مەبەستە داوامان كردووە لەگەڵ خودی وەزارەت و لیژنەی خوێندنی باڵا لە پەرلەمان و ئەنجومەنی وەزیران كۆببینەوە. لە ئێستادا چاوەڕێی وەڵامین بۆ ئەنجامدانی دیدارەكان، لەگەڵ ئەو لایەنانەی كە باسم كردوون، لە هەموو حاڵەتەكانیشدا ئێمە لایەنێكی داواكارین، نەك جێبەجێكار، بۆیە چاوەڕێ دەكەین بەپێی ئەو بژاردانەی دەیخەینە بەردەست بگەینە رێگەچارەیەكی گونجاو.»

لە وەڵامی ئەو پرسیارەشدا كە ئەگەر دوای دیدارەكانتان نەگەیشتنە ئەنجامێكی پێشبینیكراو، ئایا ئێوە وەكو قوتابیان ئامادەن كۆی خەرجییەكان، یان بڕێكی لەئەستۆ بگرن؟ سكرتێری یەكێتی قوتابیان گوتی: «ئەو بارودۆخە داراییەی رووی لە هەرێمی كوردستان كردووە، ئێمەش لێی بێبەش نین، رەنگە ئێمە لە زۆربەی ئۆرگان و رێكخراوەكانی دیكە زیاتر كەوتبینە ژێر كاریگەری ئەو قەیرانە داراییە، بۆیە لە ئەستۆ گرتنی خەرجییەكانی قوتابیان بۆ ئێمە كارێكی قورسە، یاخود بڵێین لەلایەكی دیكەوە سەرچاوەیەكی ماددی بۆ دابین دەكەین، بەڵام هەوڵ دەدەین كە حكومەت كارئاسانی بكات بە نەهێشتن، یان كەمكردنەوەی بڕی پارەكە كە دانراوە.»
د. سەعدوڵڵا عەباس یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆی سەلاحەدین بۆ كاروباری قوتابیان، سەرەتا ئاماژەی بۆ ئەوە كرد كە ئەو قەیرانی داراییەی هەرێمی كوردستان هەموو چین و توێژێكی كۆمەڵگەی بەگشتی گرتۆتەوە،» سەبارەت بە پارە وەرگرتن لە بەشە ناوخۆییەكانیش ئەوەی خستەڕوو كە یەكەمجار بڕی سەد دۆلار بوو، دوایی كەمكرایەوە بۆ 100 هەزار دینار، هۆكارەكەشی ئەوەیە كە بەشە ناوخۆیی خەرجی زۆر زۆرە و بەهۆی ئەو بارودۆخە ئەو بودجەیەی كە لە رابردوو بۆی دابین دەكرا، لە ئێستادا نەماوە، لەبەر ئەوە ئەو پارەیەی لە قوتابیانی وەردەگرین هەر لە خۆیان خەرجی دەكەینەوە، راستە ئەركی قوتابی و بەخێوكارانی قورستر دەكات، بەڵام لە هەموو دنیادا بەشە ناوخۆیی بە پارەیە»، سەبارەت بە پارەی زانكۆ حكوومییەكان بۆ دەوامی ئێوارانیش گوتی: «ئەوانەی نمرەیان كەمە بە بەراورد بە زانكۆ ئەهلییەكان زۆر كەمترە ناگاتە 25%، هۆكارەكەشی ئەوەیە ئەو قەیرانە دەخوازێ كە زانكۆ و پەیمانگەكان خۆیان خەرجی خۆیان دابین بكەن، چونكە ئەو بڕە پارەیەی لە حكومەت دابین دەكرا، رەنگە لەم هەلومەرجەدا حكومەت نەتوانێ هاوشێوەی ساڵانی رابردوو دابینی بكات، لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا ئێمەش حەزدەكەین هاوكار و یارمەتیدەری قوتابیان بین، بەڵام بارودۆخەكە بارودۆخێكی گشتییە و ئێمەی مامۆستایانی زانكۆش وەك هەر فەرمانبەرێكی حكومەت مووچەمان كەم كراوەتەوە، تەنانەت دەرماڵەشمان بڕاوە، بەڵام وەكو گوتم دۆخەكە دۆخێكی گشتییە و لەم دۆخە هەستیارەدا پێویستە هەموومان بەسەر بارودۆخەكەدا زاڵ بین و ئەو رۆژە سەختانە تێپەڕێنین.»


د. نازەنین عوسمان لە كۆلێژی ڤێترینەری زانكۆی سلێمانی، دەڵێت:» بێشك قەیرانی دارایی كاریگەری هەیە لەسەر خراپی بارودۆخی پەروەردەو خوێندن لە هەموو قۆناغەكان، زانكۆش لە نێوانیاندا. بۆ ئەوەی مامۆستا سەركەوتو بێت لە وانە وتنەوە، جگە لەوەی كە ئەبێت شارەزا بێت لە بوارەكەی ئەبێ فكرو مێشكی ئاسودە بێت تا بتوانێت بە باشی بەئەركی هەڵسێت. مامۆستا پلانی بۆ ژیانی بەشێوەیە رێكخستوە بە پێی ئەو موچەیەی كە پێشو وەری دەگرت، ئیستا دوای ئەو نیسبەتە زۆرەی كە نزیك سێ چارەگی موچەكەی كەمتر وەردەگرێت ئەو وەرگرتنەش لەكاتی خۆی مسوگەر نیە و زۆربەی كات لە ٣٥ رۆژ تێپەڕ دەكات، ئەمەش دۆخی دەروونی ئەو مامۆستایە جێگیر نابێ و توشی دلەڕاوكێ و بێ ئارامی دەكات و ڕەنگدانەوەی لەسەر پرۆسەی خوێندن بەدیار دەبێت . نەبوونی موچەی باش بۆ مامۆستا بەتایبەتی مامۆستای زانكۆ، لە قیمەتی خوێندن كەم دەكاتەوە و بەها بۆ بڕوانامە ناهێڵێت. مامۆستایەكی زانكۆ دوای نزیكەی بیست ساڵ خوێندن و هیلاكی و پارەسەرفكردن، ئەو پارەیەی وەری دەگرێت بەقەدەر پارەی فەرمانبەرێك بێت كە خوێندنی سەرەتایی تەواو كردبێ، یان دوكاندارێكی بچوكی نێو بازاڕ، خەڵك سارد دەكاتەوە لە بەردەوام بون لە خوێندن. هەندێ لەو مامۆستایانەی كە لە توانا سازی گەڕاونەتەوە بە ماستەرەوە، موچەكەیان هێندە كەمە بەشی بژێوی ژیانێكی زۆر سادە ناكا بەتایبەتی ئەو كەسانە گەنجن و منداڵی ساوایان هەیە، موچەكەیان تەنیا بەشی منداڵەكەیان ناكا، جا حسێبی خوتان بكەن. لەگەڵ كەمكردنەوەی موچە، بەداخەوە وەزارەتی خوێندنی باڵا و پەروەردە گرفتی دارایی تری بۆ خوێندكاران و مامۆستایان دروست كردوە، بۆ نمونە: توماركردنی قوتابی لە بەشی ناوخۆیی (١٠٠٠٠٠) دینارو تۆماركردنی لەكاتی وەرگرتنی لە زانكۆ لە خوێندنی بەرایی (٥٠٠٠٠) دیناردانراوە. زۆربەی ئەو خوێندكارانە منداڵی موچەخۆرن و كێشەی داراییان هەیە. یان بۆپێدانی نوسراوی پشتگیری بە فەرمانبەران و مامۆستایان بە ٥٠٠٠ دینار كە پێشو بێبەرامبەر دەكرا. ئەو پارەو دەرماڵەیەی لەلایەن وەزارەتی دارایی بۆ زانكۆكان دانراون هێندە كەمكراونەتەوە، كەبەشی پێداویستی خوێندن ناكەن بەتایبەتی بەشە زانستیەكان. زانكۆكان ناتوانن پێداویستیەكانی تاقیگەكان دابین بكەن و ئەو دەرسانەی پراكتیكی تێدا ئەنجامدەدرێت بە نیوە چلی ئەو وانانە دەوترێنەوە . د. نازەنین، دەشڵێ: «ئەوەی زانكۆ لە سێكتەرەكانی تر جیادەكاتەوە توێژینەوەیە، كە بەبەردەوامی دەبێت مامۆستا خەریكی توێژینەوەبێت و بتوانێت بڵاوی بكاتەوە جا چ لە گۆڤاری دەرەوە یان لە ناوخۆ. گۆڤارەكانی ناوخۆ كە گرینگی (ئیمپاكت فاكتەر)یان نییە جگە لە گۆڤاری ئارۆ كە لە زانكۆی كۆیە دەردەچێت وەكی تر گرینگی نیە لەسەر ئاستی توێژینەوەی جیهانی، بەڵام گرنگە بۆ ڕێنكی نێو زانكۆ و مامۆستا و بەرزبونەوەی پلەی زانستی مامۆستا و دڵنیایی جۆری. رسوماتی بڵاو کردنەوەی توێژینەوە لە گۆڤارەكانی كوردستان بە پارەیەكی كەم بوو بۆ ئەم ساڵ ئەو پارەیە زۆر بەرز كراوەتەوەو بوە بە (٢٥٠٠٠٠) دینار. ئەمە بێشك ڕێگردەبێت بۆ بڵاو كردنەوە لە گۆڤارەكانی نێو زانكۆكانی كوردستان و توێژەر ڕو لە گۆڤاری زانكۆی عیراق دەكا یان گۆڤاری بیانی و سودەكە بۆ ئەوگۆڤارانە دەبێت و كاری سلبی دەبێت بۆ ئاستی زانستی زانكۆكانی ناوخۆ. خۆ ئەگەر باسی بایكۆت بكەین ئەوە كاری نێگەتیفی تەوای دەبێت لەسەر پرۆسەی خوێندن. ساڵی پار بە فەرمی و نافەرمی لەهەر چوار شارەكەی هەرێم بەكەم یان زۆر بایكۆت كرا و مامۆستا و خوێندكار ساردببونەوە لە خوێندن. ڕاستە ساڵەكە بە ساڵی خوێندن ئەژمار كرا، بەڵام لە ڕاستی بەپێی پێوەری یونیسێف بێت بۆ ئەوەی ساڵ بەساڵی خوێندن ئەژمار بكرێت ئەبێت لە ١٨٠ ڕۆژی پڕ لە خوێندن كرابێت، زۆربەی خوێندنگاكان نەگەیشتبونە ئەم ژمارەیە، ساڵی پێرار كە بایكۆتی تێدا نەبوو نەگەیشتبوینە ئەو ژمارە ڕۆژە چ جای ئەو هەموو ڕۆژە بایكۆتە و نەهاتنی بەكۆمەڵی خوێندكاران لەهەموو زانكۆكان. ئێمە فێڵ لەخۆمان دەكەین و ئەو ژمارانە دەشارینەوە، بەڵام باجەكەی لە دوا ڕۆژ نەوەكانمان دەیدەن .

رۆژنامەنووس دیدار نانەكەلی، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «ئەگەر قەیرانەكان بە جۆرێك بارقورسییان بۆ خەلك دروست كردبێت، بۆ كەرتی پەروەردە و خویندنی باڵا بۆتە مەترسییەك كە تەواوی كۆمەڵگە بۆ چەندین ساڵ باجەكەی دەدات. بە بڕیاری وەرگرتنی بڕیك داهات لە قوتابی كەلێن و كۆسپی دیكەیان دروست كرد. دەبێت لەگەڵ هەموو كەموكوڕییەكان، ئومێدی چارەسەری هەنوكەیی بۆ كێشە ئاڵۆزەكانی خوێندن بدۆزرێتەوە، بۆ ئەوەی سیناریۆی ساڵانی رابردوو لە بەرزبونەوەی رێژەی نەخوێندەواری و دابڕان لە خوێندن نەبینینەوە.»