پرۆسەی هاوسەرگیری یەكێك لە بەها جوانەكانی مرۆڤایەتییە و هەر پێكهێنانی خێزانیشە كە ژیانی مرۆڤی بەردەوام كردووە، بەڵام زۆر جار لە كۆمەڵگەی نەریتیدا بە هۆكاری جیاواز كەند و كۆسپی گەورە لە بەردەم ئەو خواستە شەرعی و رەوایەدا دروست دەكرێ، بەتایبەتی دەستێوەردانی خزمان و دەوروبەر كە رەنگە هیچ بنەمایەكیشی نەبێت. كوڕێكیش كە خۆی بە قوربانیی ئەو دەستێوەردانە دەزانێت، بەسەرهاتی خۆی بۆ گوڵان دەگێڕێتەوە.

ئا: شەهلا حەسەن


منداڵان جیهانێكی هەستیار و تایبەت بە خۆیان هەیە و جۆری پەروەردەو پێگەیاندنیشیان ئەركی باوان و حكومەتی وڵاتەكەیان قورستر دەكات، هەر ئەو منداڵانەشن كە بە نەوەی داهاتوو ناسراون، بۆیە ئەگەر بایەخ بە پەروەردەی تەندروستییان بدرێ، ئەوا لە داهاتوودا وەك گەنجی بەرهەمهێن سوودیان بۆ خۆیان و كۆمەڵگەش دەبێت، لە هەرێمی كوردستاندا هاوكات لەگەڵ ئابڵۆقەكانی بەغدا لەسەر هەرێمی كوردستان و بڕینی بودجە و مووچەی كوردستان، هەروەها داڵدەدانی نزیكەی دوو ملیۆن ئاوارەی ناوخۆ و دەرەوەی عێراق لە لایەك و تێچووی شەڕی دژ بە تیرۆریستانی داعش و دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهان لە لایەكی دیكەوە، حكومەتی هەرێمی ناچار كرد، بەهۆی قەیرانی دارایی پەنا بۆ دواخستن و كەمكردنەوەی مووچە بەرێت، ئەوەش كێشەی زۆری بۆ چینی مووچەخۆران دروست كردووە. هاوكات لە دوا ڕاپۆرتی ساڵانەی دەستەی ڕەوشی مافەكانی مرۆڤ هاتووە كە ئەو قەیرانە دارایی و سیاسی و یاساییەی كە هەرێمی كوردستان پێیدا تێپەردەبێت زۆرترین كاریگەری لەسەر پرۆسەی خویندن و دۆخی خوێندنی باڵا لە هەرێمی كوردستاندا هەیە، كە دیارترینیان گرفتی دواكەوتنی بەردەوامی مووچەی مامۆستایانە بە جۆرێك زۆرینەی مامۆستایانی قوتابخانە و زانكۆ و پەیمانگاكان لە دۆخێكی نالەباری ئابووریدا دەژین و بژێوی ژیانیان لەبەردەم مەترسیدایە.

بەردەوامی و درێژەدانی قەیرانە كە كاریگەری خراپی دەبێت بۆ سەر لایەنی سایكۆلۆژی مامۆستایان و قوتابیان و دواجار كۆی سیستەمی پەروەردە و خوێندن تووشی لاوازی پەككەوتن دەكات. هەروەها لە ئەگەری بەردەوامبوونی ئەم دۆخە نالەبارە ئابوورییەدا، رەنگە دیاردەی بەجێهێشنی خوێندن دووبارە سەرهەڵبداتەوە، چونكە خێزانەكان ناتوانن بە تەواوی پێداویستییەكانی منداڵەكانیان بۆ خوێندن دابین بكەن، لەم راپۆرتەشدا را و سەرنجی چەند خێزانێكمان وەرگرتووە كە باسی گرفتەكانی خۆیان دەكەن.
«لەو بارودۆخەی ئێستا كە باری دارایی زۆر خراپ بووە، گوزەرانی خەڵكیش زۆر زەحمەت بووە، بەتایبەتی بۆ ئەو دایك و باوكانەی كە قوتابییان هەیە، جا قوتابی زانكۆش بێت، ئەوا بێگومان خەرجی زۆرترە، خۆ ئەگەر چەند قوتابی زانكۆش لە ماڵێكدا بن، ئەوا زۆر زەحمەتە دایك و باوك بتوانن هەموو ئەو خەرجییانە دابین بكەن، بەتایبەتی بۆ ئەو خێزانەی كە تەنیا یەك مووچەیان هەیە و هەروەها بۆ هەژارەكان چەندەها جار ئەستەمترە».
ئەوە قسەی عائیشە كەریم بوو، كە وەك خۆی باسیكرد، دوو كچی لە زانكۆ دەخوێنن. ئەو دایكە بە نیگەرانییەكی زۆرەوە دەڵێت: «من ئافرەتێكم لە قوتابخانەیەك دەوام دەكەم، ئیشی دروومانیش دەكەم، تەنیا بۆ ئەوەی كچەكانم لە خوێندنی زانكۆ بەردەوام بن، بەڵام ئێستا بەشە ناوخۆییەكانیش پارە لە قوتابیان وەردەگرن. خەرجی قوتابی زانكۆ قورستر بووە و داهاتیش زۆر كەمتر بووە، بۆیە هیوادارین حكوومەت هەرچی زووە ئەم بارودۆخە چارەسەر بكات و ئاوڕێك لەژیان و بارودۆخی قوتابیان بداتەوە.»
سۆزان سابیر، یەكێكە لەو سەدان دایكانەی كە باسی زەحمەتییەكانی پەیداكردنی خەرجی خوێندن و هاتوچۆی منداڵە قوتابییەكانیان دەكەن. سۆزان ئاماژە بەوە دەكات كە تا پێش دروستبوونی ئەم قەیرانی داراییە هیچ كێشەیەكیان نەبووە، هەر لەو بارەیەوە دەڵێت : «سەرەتا كە منداڵەكانم دەیانخوێند، تاوەكو ئەو بارودۆخەی ئێستا هیچ كێشەیەكی وەهامان نەبوو، بەڵام ئێستا زۆر بە زەحمەت خەرجی ئەوان دابین دەكەین. تاكە ئاواتی من ئەوەیە ئەوان خوێندن تەواو بكەن، بۆیە هەرچییەكم لەدەست هاتبێت بۆ ئەوانم كردووە، بەتایبەتی بۆ كچەكان، باوكیان رۆژانە بڕێكی كەم پارەیان پێدەدات، منیش هەموو هەوڵێك دەدەم بۆئەوەی پێویستیان بە پارە نەبێت، ناچارم ئەو بڕە خەرجییەی كە باوكیان بۆ ماڵەوە دایدەنێت، بەشێك لەویشیان پێبدەم، چونكە ئەوان كچن و ناتوانن خۆیان پارە بۆ خەرجییەكانیان دابین بكەن. من هەموو هەوڵێكم بۆ ئەوەیە ئەوان پێویستیان بە كەس نەبێت و ناچارنەبن داوای پارە لەكەس بكەن، تكام وایە حكومەت كەمێك لەخەمی ئەو خەڵكەدابێت، چونكە هەموو كەسێك ناتوانێت ئەم بارودۆخە بە ئاسانی تێپەڕێنێت، بەڕاستی كەمی مووچە گەیشتۆتە ئاستێكی وەها هاوسەرەكەم دەڵێت بەسە چیتر با منداڵەكان نەخوێنن، چونكە توانای خەرجی خوێندنی ئەوانم نەماوە. ئەو فەرمانبەرە و بەو مووچەیەی كە وەریدەگرێت ناتوانێت ئەو هەموو خەرجییانە دابین بكات.»
لەلایەكی دیكەوە بەهزاد تاهیر مامۆستای یاریدەدەر لە زانكۆی پۆلیتەكنیكی هەولێر و پسپۆڕ لە كارگێڕی و ژمێریاری، هێما بۆ ئەوە دەكات كە «قەیرانی ئابووری لە هەرێمی كوردستان لە سەرەتاكانی دەستپێكی شەڕی داعش و دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا دروست بووە، یەكێك لە هۆكارەكان كە وایكردووە ئەم قەیرانە ئابوورییە زۆر بە زەقی خۆی پیشان بدات، ئەوەیە كە ماكینەی گەشەی ئابووری لە كوردستان زۆر خێراتر بوو لە ئاستی نۆڕمالی خۆی، بە شێوەیەك كە ئاستی داهات بۆ نزیكەی 400% و زیاتریش بەرزببووە، لە زانستی ئابووری هەر هەڵكشانێك، داكشانی لە دوا دێت و بە هۆی خێرایی گەشەی ئابووری لە كوردستان، بڵقێكی وەهمی دروست ببوو، وای لێهات كە ئەم داكشانە داكشانێكی نۆڕمال نەبێت و بووە هۆی داڕمانی تەواوی سێكتەرەكان لە وڵات.» وتیشی: «بە هۆی ئەو بەرزبوونەوەیە لە ئاستی بژێوی ژیانی خەڵك و زیادبوونی داهاتی تاكە كەسەكان و زیادبوونی هەلی كار و فرەكاری وایكرد كە خەڵك گرنگی زیاتر بداتە خوێندن و بەتایبەتیش لە زانكۆ تایبەتەكان لە بەر ئاسانی وەرگیرانی قوتابی لەو زانكۆیانە، بۆیە هەر تاكێك بە گوێرەی داهاتەكەی پلانی بۆ خەرجییەكانی ژیانی خۆی رێكخستبوو، بەڵام دابەزینی داهات بە رێژەی 15% تاكو 75% بۆ ئەوانەی كە مووچەخۆرن وایكرد هاوسەنگیی داهات و خەرجییان تێكبچێت و بەتایبەتی ئەو قوتابیانەی كە لە زانكۆی ئەهلی دەخوێنن، تووشی كێشەی ماددی گەورە بوون، ئەوانەشی كە مووچەخۆر نین، واتە لە كەرتی تایبەت كار دەكەن، هەمان كێشەیان هەیە. ئەم كێشەی ئابوورییە بۆتە گرفتێك لە سەر لایەنی دەروونی قوتابیان و رۆژانە لە بری پرسیاركردن و فێربوونی ماددەكەیان، باسی قەیران و ناتوانایی لە پێدانی قیستەكان و دابینكردنی پێداویستی خوێندن دەكەن، بۆیە جۆرێك بێزارییان پێوە دیارە و ئاستی سەرنجدانیان بۆ خوێندن بە رێژەیەكی بەرچاو نزم بۆتەوە.
مامۆستا بەهزاد پێیوایە «كۆمەڵێك چارەسەر هەن بۆ كێشەی خوێندنی قوتابیان لە زانكۆ تایبەتەكان»، گوتیشی: «ئەو رێژەیەی كە وەزارەت بۆ دابەزاندنی كرێی خوێندن دیاری كردووە كە بریتیە لە 10% تاكو 15% چارەسەری كێشەكە ناكات، لەبەر ئەوەی داهاتی كەسی تاكو 75% دابەزیوە.