ئایا ئافرەت خۆی یارمەتـیدەرە یان پیاوسالاریی؟

ئافرەت ناتوانێت دەستبەرداری مافی خۆی بێت

د.چنارسەعد عەبدوڵڵا دەڵێت : بێگومان یەكێك لەهۆكارەكانی كەمی ڕێژەی ئافرەت لەناوەندی ئیداری و حزبی لەو ناوەندانەدا ئەوەیە كە هەست بەئەمان ناكات لەبەر ئەوەی عەقڵیەتی پیاوسالاری بەتایبەتی ئەو پیاوانەی كە باوەڕیان بەمافی ئافرەت نییە و تەنیا بۆ تێركردنی غەریزە سیكسەكانیان سەیری ئافرەت دەكەن، ئەمە یەكێك لەو هۆكارانەی كە هەڕەشەیە لەسەر ژیانی ئافرەت، بێگومان ئەگەر لەیەكێك لەناوەندەكانی كاركردندا كۆمەڵێك پیاو هەبن و یەك ئافرەت هەبێت، ئەوكات ئەو ئافرەتە هەرگیز هەست بەئەمان ناكات، چونكە عەقڵیەتی پیاوەكانیش بەوشێوەیەیە، وەك خۆمان دەزانین نێر حەز دەكات برادەری نێری هەبێت، ئافرەتیش حەز دەكات برادەری ئافرەتی هەبێت، بۆیە زۆركردنی ژمارەی ئافرەت جۆرە ئارامیەك بۆ ئافرەت دروست دەكات، بۆنموونە ئەگەر لەشوێنێكدا سێ ئافرەت بەرامبەر بەچوار پیاو هەبێت ئەوكات ئافرەتەكە زیاتر هەست بەئارامی دەكات، بێگومان چارەسەری ئەمە بەزیادكردنی ڕێژەی ئافرەت و داڕشتنی یاسا و داڕشتنی ڕێنمایی دەبێت، چونكە ئەگەر هەر پیاوێك هەڕەشە لەئافرەتەكان بكات و ئافرەتەكان نەكەونە ژێر كۆنترۆلێ پیاوەكانەوەو خۆیان نەفرۆشن بۆ هەندێك شتی ماددی، لەبەر ئەوە پیۆیستە دەزگاكانی ڕاگەیاندن ئەم هەنگاوانە ئەنجام بدەن بتوانن كۆمەڵگە وشیار بكەنەوە بەتایبەتی ئافرەتان .
لەنجە عەبدوڵڵا خاوەنی دەزگای وارڤین هەر سەبارەت بەم بابەتە وتی: لەم چەند ساڵەی دواییدا ئافرەتان توانیان بەشێوەیەك لەشێوەكان بچنە نێو كایە جیاوازەكان بەتایبەتی كایەی سیاسی، لێرەدا ئافرەتان ڕووبەڕووی زۆر گرفت بوونەوە لەوانە ئیستغلال كردن ئەویش لەلایەن ڕەگەزی خۆیانەوە بێت یان لەلایەن ڕەگەزی بەرامبەریانەوە بێت، هەر لەم سۆنگەیەشەوە وتراوە سیاسەت بۆ ئافرەت نییە، ئەمەش وتەیەكی واقیعی نییە، بەڵكو قسەیەكی بێبنەمایە، چونكە چۆن پیاو مافی هەیە سیاسەت بكات، ئافرەتیش بەهەمان شێوە مافی هەیە سیاسەت بكات وەك دەشبینین لەزۆر وڵاتی جیهاندا ئافرەت گەیشتۆتە بەرزترین پۆستی سیاسی، بەڵام لەكوردستان چونكە عەقلیەتی پیاوسالاری زاڵە، پیاوان ناتوانن دەستبەرداری ئەو مافە بن، حزبە سیاسییەكان ڕێگە بەئافرەت نادەن بگاتە ئاستێكی بەرز، ئەمە بێجگە لەوەی شەرعیەتی سیاسی كوردی وایكردووە كەهەموو شتەكان بدرێت بەپیاوان لەكاتێكدا ئافرەتانیش خەباتیان كردووە، بەڵام عەقڵیەتی پیاوسالاری وایكردووە كە ڕێگە بەئافرەتان نەدرێت كاری سیاسی بكەن و بۆ پیاو قۆرخكراوە، ئەگەر ئافرەتێك بیەوێت برەو بەتواناكانی بدات ڕاستەوخۆ لەلایەن پیاوانەوە ئیستغلال دەكرێت، ئەمە بێجگە لەوەی ئایین و دابونەریت و كەلتووریش ڕۆڵیان هەیە لەوەی كە پیاو بتوانێت هەموو شتەكان بۆخۆی بێت و ئافرەت بێبەش بكات لەسەرجەم شتەكان .
زۆرێك لەبەرپرسان پۆست وەك ئیمتیازێك دەناسن بۆتێركردنی حەز و ئارەزووەكانیان
دەروونناس تەها حوسێن مامۆستا لەپەیمانگەی هونەرە جوانەكانی سلێمانی دەڵێت «بێگومان بەشێك لەو كەسانەی بەرپرسیارێتییەكیان لەئەستۆدایە لەهەر ئۆرگانێكدا بێت، هەوڵدەدەن كەڵك لەپۆستەكانیان وەربگرن بۆ مەرامی تایبەتی خۆیان، بەتایبەتی لەو كێشانەی كە تیایدا خودی ئەو بەرپرسانە هەست بەگرێی كەمسەری دەكەن. لەكەلتوری وڵاتانی ڕۆژهەڵاتدا بەكوردستانیشەوە هەمیشە ئەو جۆرە بەرپرسانە چاویان لەسەر دوو شتە، یەكەم ئافرەت و دووەم پارە، دیارە لەم دوو شتەدا جۆرێك لەهەستكردن بەبێبەشبوون یان تێرنەبوون هەیە. ئەوەی مایەی نیگەرانییە لەمبوارەدا ئەمجۆرە بەرپرسانە هەندێجار هەوڵدەدەن كە هەڕەشەی گواستنەوە یان نان بڕین یان دروستكردنی فشاری زۆر لەسەر ئافرەتەكانی بەردەستیان دەكەن تاكو ناچاریان بكەن ملبدەن بۆ ئارەزووەكانیان، ئەمجۆرە بەرپرسانە هەست بەچەپاندنێكی سێكسیی بەهێز دەكەن و دەیانەوێت لەم ڕێیەوە ئەو بۆشاییە پڕ بكەنەوە كە بەدەستیەوە دەناڵێنن، هەمیشە ئەمجۆرە بەرپرسانە كەسانی ئارەزووبازن، هەست بەبەرپرسیارێتی ناكەن بەرامبەر ئەو ئەركەی پێیان سپێردراوە، بەڵكو ئەم كەسانە پۆست وەك ئیمتیازێك دەناسن كە لەڕێیەوە حەز و ئارەزووەكانیان تێر بكەن.
تەها حوسێن ئەوەشی خستەڕوو كە، ئەم ڕەفتارانە بەیەكێك لەقێزەونترین فۆرمەكانی توندوتیژی دادەنرێت كە بەرپرسانی پیاو بەرامبەر بەئافرەتان ئەنجامی دەدەن، هەربۆیە پێویستە یاسا ڕۆڵی خۆی بگێڕێت لەڕێگەگرتن لە خراپ كەڵك وەرگرتن لەپۆست و پلەو پایە.
چلورە هەردی سەرۆكی سەنتەری خاتوزین دەربارەی ئیستغلال كردنی ئافرەت لەلایەن بەرپرسانەوە دەڵێ: ئەم دیاردەیە لەكایە بەرزەكانەوە بوونی هەیە بۆئەوەی لایەنێكی ئیجابی نیشان بدەن و لەوێوە بچووك دەبێتەوە، بۆ فەرمانگە و شوێنە گشتیەكان، زۆر بەداخەوە ئەمە بەدوو شێوە هەیە، یەكەمیان: ئەوەیە كە سیستەمی باوكسالارییە كە پیاوەكان زیاتر دەسەڵاتیان هەیە دەتوانن ئەوان پێگەی بەرزبكەنەوەو دەستەڵاتی پێبدەن، لەبەر ئەوە ناچارە دەبێ بەخواستەكانی ئەوان بڕوا بەڕێوە و سەر دابنێت بۆیان.
دووەمیشیان: ئەوەیە كە ئافرەت هەندێك جار هەست دەكات كەسایەتییەكی لاوازی هەیە ناتوانێ كارەكانی خۆی جێبەجێبكات، هەستدەكات دەكەوێتە ناو كۆمەڵێك پیاوەوەو، چونكە لەگەڵیان كار دەكات، فەرمانگە هەیە ئافرەتێك لەنێو كۆمەڵێك پیاودایە لەبەر ئەوە هەست بەوە دەكات ئەگەر وەك پیاوەكان هەڵسووكەوت نەكات جێگەی نابێتەوە و ناتوانێت پیشبكەوێت. ئەمەش بۆ لاوازی كەسایەتی ئافرەتەكە دەگەڕێتەوە، ئەگەر وانەبێت ئەوا هیچ گوێیان لێناگیرێت و بەقسەیان ناكەن و ئاورێكیان لێنادریتەوە، بەهەرحاڵ هەر بۆ ژمارە دادەنرێن و وەك ئەوەی بڵێن بۆ جوانی دانراون، ئەمەش كاریگەری زۆری لەسەر ئافرەت هەیە، بۆیە دەبێت گوێ لەئافرەت بگیرێت و لەشوێنی بڕیاردان دابنرێن، بەڵام ناهێڵن بڕیار بدەن.
لەنجە ئەوەشی خستەڕوو، كە لەبواری حكومیدا تاڕادەیەك ئیستغلاكردنی ئافرەتان كەمترە لەبەر ئەوەی شتەكان بەیاسایی بەڕێوەدەچن، هەروەها لەكەرتی تایەبەتیشدا بەهەمانشێوە ئافرەت ئیستغلال دەكرێت و زیاترە لەبوارەكانی دیكە، چونكە هەتا ئێستا ئافرەت خاوەنی ئابوورییەكی سەربەخۆ نییەو پشت بەپیاو دەبەستێت، بۆیە ڕێژەی هەژاری لەناو ئافرەتاندا زۆر زیاترە، هەموو كێشەكان وەك خۆكوشتن و خۆسووتان و خەمۆكی و گۆشەگیری هۆكارەكەی نەبوونی داهاتی سەربەخۆی ئافرەت دەگەڕێتەوە.
پێویستە وەزارەتی پەروەردە كار بكات بۆ چارەسەر كردن و نەهێشتنی ئەم دیاردەیە
سەبارەت بەوەی چارەسەر چییە بۆئەوەی ئەم دیاردەیە كەم بێتەوە، چلورە وتی «پێویستە كەسایەتی ئافرەت بەهێز بكەین و لەقوتابخانەكانەوە دەست پێبكەین، ئێمە هیچ پلانێكمان نییە نەك بۆ ئەو ئافرەتانەی كە ئێستا لەدەسەڵات و لەحزبەكاندا هەن، بەڵكو بەرنامەمان بۆ ئافرەتانی تریش نییە، ئەمەش ئەركی وەزارەتی پەروەردەیە و دەتوانێت بەم كارە هەڵبستێت و كەسایەتی ئافرەت وابەهێز بكات كە بتوانێت داكۆكی لەمافەكانی خۆی بكات، هەروەها پێویستە حزبەكان گۆڕانگاری باشیان بەسەردا بێت، نەك هەر بەقسە بڕوای بەمافی ئافرەت بێت و بەكردەوە نەیكات، هەروەها ژمارەی ئافرەت زۆر بكرێت ئەگەر ئەوەندەی پیاوەكان ئافرەت لەحزبەكاندا بن، ئەوكات دەتوانن قورسایی زیاتریان هەبێت. لەكۆتاییدا لەنجە وتی «ڕەنگە ئەو پرسیارەش بكرێت بڵێن بۆچی ئافرەت ڕازی دەبێت پیاو ئیستغلالی بكات؟ ڕەنگە ئافرەتێك بەرگەی كێشەكانی نەگرێت و بارودۆخی كۆمەڵایەتی ناچاری بكات، لەبەر ئەوە ناتوانین حوكم بدەین لەوەی كە ئەو ئافرەتانە بەویستی خۆیان ڕازی دەبن بەوەی كەئیستغلال بكرێن یان نا، بەڵام ئەوەش لەئافرەتێكەوە بۆ ئافرەتێكی تر دەگۆڕێت. بەگشتی لەزۆربەی وڵاتان مەسەلەی ئیستغلال كردنی ئافرەتان هەیە، بێگومان لای ئێمەش زۆرە ئەمە لەمپەرێكی گەورەیە لەڕێگەی بەشداری كردنی ئافرەتان لەكاری سیاسی و ئابووریدا.