«بەنیازم ڕێبەرێكی تایبەت بەڕاهینانی دەروونی كۆمەڵایەتی دروست بكەم بۆئەوەی كێشە و گیروگرفتە كۆمەڵایەتییەكانی خێزان لەو ڕێگەوە چارەسەر بكەم، و هیوادرام وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی هەرچی زووە بیر لەدروستكردنی دەزگایەكی پاراستنی كۆمەڵایەتی خێزان بكاتەوە». ئەوە قسەی توێژەرێكی كۆمەڵایەتییە كە هەستی كردووە لەئێستایە ئەو دیاردەیە لەگەشەكردن دایە.

عەقیدی ماف پەروەر جەمیل محەمەد سورچی لەماوەی ئەو ساڵەی كاركردنی لەنووسینگەی نەهێشتنی تاوان هەستی بەوە كردووە كە ڕێژەی خۆكوشتن لەم ساڵە دا بەشێوەیەكی بەرچاو زیادی كردووە، دەشڵێت «بەهۆی ئەزموونی كاركردن بۆم دەركەوتووە كە بەهۆی نەبوونی ڕۆشنبیری لەناو خێزان ئەو حاڵەتە لەزیاد بوون دایە». عەقید جەمیل باس لەوەش دەكات كە خۆكوشتن منداڵی تەمەن هەشت ساڵان و پیاو و ژن و خەڵكی نەخوێندەوار و خاوەن بڕوانامەشی گرتۆتەوە، تەنیا لەم ساڵدا لەلای ئەوان كاریان لەسەر خۆكوشتنی (21) كەس كردووە، عەقید جەمیل دەڵێت «لەگەڵ پێشكەوتنی كوردستان و كرانەوە بەڕووی جیهان كێشەی جۆراوجۆر سەر هەڵدەدات، بۆیە ئێستا كاتی ئەوە هاتووە بەرنامەیەك هەبێت بۆ پاراستنی خێزان هاوشێوەی ئەو بەرنامانەی كە لەوڵاتانی تر هەیە، بۆ نموونە ئێمە خولێكمان بینی لەسەر پاراستنی خێزان لەوڵاتی ئوردن كە وەزارەتی ناوخۆ ئەو بەرنامەیەی بەڕێوەدەبرد، بۆیە پێویستە لەكوردستان بەرنامەیەك هەبێت بۆ بەرەنگاربوونەوە یان كۆنترۆڵكردنی ئەو دیاردەیە».


لەنەتەوە یەكگرتووەكان هەوڵ دەدرێت ئەو بابەتانە نەوروژێنرێت
سامان سیوەیلی توێژەری كۆمەڵایەتی و بەرپرسی سەنتەری خێزان لەسلێمانی پێیوایە زەقكردنەوەی ئەو بابەتە خزمەت بە بەرەنگاربوونەوەی خۆكوژی ناكات لەكوردستان، بەڵكو بەپێچەوانەوە ڕەنگە زیاتری بكات، سامان دەشڵێت «تەنانەت لەنەتەوە یەكگرتووەكانیش داوادەكرێت بابەتی خۆكوشتن لەناو كۆمەڵگە نەوروژێنرێت، بەڵام ئەوە بەمانای ئەوەش نییە كە فەرامۆش بكرێت، چونكە هەست دەكرێت ئەو مەسەلەیە لەگەشە كردن دایە، بۆیە پێویستە بەرنامەیەكی بۆ دابڕێژرێت كە هەڵمەتی هۆشیاركردنەوەی تێدا ئەنجام بدرێت لەشێوەی وۆرك شۆپ و كۆڕ و سیمیناردا». بەرپرسی سەنتەری خێزان باس لەوەش دەكات كە ئەنجامدانی كۆڕ و سیمیناریش بۆ هۆشیاركردنەوەی خەڵك ناگاتە ناو هەموو خێزانەكان تەنیا بۆ چینێكی كۆمەڵگە دەبێت، بەڵام ئەگەر بێتوو سەیر بكەین ڕاگەیاندن ژیانی خێزانی كوردی داگیر كردووە و كۆمەڵێك كەناڵی ڕاگەیاندنمان هەیە كەچی نەیانتوانیووە خێزانی كورد هۆشیار بكەنەوە، ئەو توێژەرە دەڵێت «پێویستە كەناڵێكی ئاسمانی هەبێت تایبەت بەخێزان بەناوی (فامیلی تیڤی)، لەگەڵ ئەوەی ڕاگەیاندنی ئێمە پارەیەكی زۆری لێ بەهەدەر دەدرێت و بۆتە هۆكارێكی سەرەكیش بۆ ئەو حاڵەتە، بۆیە كەناڵێكی زانستی تایبەت بەخێزان ئەگەری ئەوەی هەیە كە تاكەكانی نێو خێزان هۆشیار بكاتەوە و ئەو دیاردەیە كەم بكاتەوە، چونكە ڕاگەیاندن مەترسیترین چەكی كاریگەرە لەسەر دەروونی مرۆڤەكان».
بەرنامەی پاراستنی خێزان لەئێستایە گرنگە
سەبارەت بەبەرنامەی پاراستنی خێزان لەڕووی كۆمەڵایەتییەوە گرنگی ئەم بەرنامەیە لەم كاتەی ئێستادا، عەبدوڵڵا عەبدولرەحمان توێژەری كۆمەڵایەتی ئاماژە بەگرنگی بوونی دەزگایەكی تایبەت بەپاراستنی خێزان دەكاتەوە و دەڵێت «لەهەرێمی كوردستان دەزگای تایبەت بەپاراستنی خێزانمان لەڕووی ئابووریەوە هەیە، ئەویش بەڕێوەبەرایەتی سندوقی چاودێری خێزان و تۆڕی چاودێری كۆمەڵایەتییە، بەڵام زۆر بەداخەوە هەتا ئێستا لەهەرێم و زۆربەی وڵاتەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەزگایەكی تایبەت بەپاراستنی خێزان لەڕووی كۆمەڵایەتیەوە نییە، لەكاتێكدا بوونی دەزگایەكی لەو شێوەیە لەهەرێم زۆر گرنگە بۆ ئەوەی بتوانێت ڕۆڵێكی گرنگ بۆ چارەسەركردنی گیروگرفتە كۆمەڵایەتییەكان بگێڕێت و ڕێگەچارە بۆهەموو كێشەكان دابنێت».
هەروەها ئاری ڕەفیق بەڕێوەبەر لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی بەدواداچوونی توندوتیژی دژ بەئافرەتان باس لەكێشە گەرمەكانی كۆمەڵگە دەكات كە بوونەتە هۆی ئاڵۆزبوونی ئاسایشی خێزانەكان و هەرەوەها پێوایە دامەزراندنی دەزگایەك بەناوی (دەزگای پاراستنی خێزان) پێویستە، بەڵام بەو مەرجەی كە بتوانێت كار لەسەر هەردوو ڕەگەزە سەرەكیەكەی كۆمەڵگەو هەرسێ ئاستە سەرەكیەكەی پێكهاتەی خێزان بكات كە بریتین لە(پیاوان و ژنان و منداڵان)، ئێستا لەكوردستان چەندین ڕێكخراومان هەیە بەناوی (كۆمەڵی مەدەنی، پاراستنی مافی منداڵ، بەرگریكردن لەمافی ئافرەت و....تاد) هەر یەك لەم ڕێكخراوانە لەپڕۆگرام و پەیڕەوی ناوخۆی كاركردنیاندا بەدروشم كار بۆ سەقامگیركردنی ئاسایشی خێزان دەكەن، بەڵام تا ئێستا ئەوانە نەیانتوانیوە پایەكانی ئاسایشی خێزان بپارێزن، هەرەوەها لەسەر ئاستی دامەزراوە فەرمیەكانیش كۆمەڵێ دەزگا هەن كار لەسەر بەشێكی خێزان دەكات بۆ نموونە بەڕێوەبەرایەتی توندوتیژی دژ بەئافرەتان و بەڕێوەبەرایەتی پاراستنی مافەكانی منداڵان هەن و ئیش دەكەن، بەڵام ئەوانە كار لەسەر ڕەگەز و تەمەنێكی دیاریكراو دەكەن كە ئافرەت و منداڵن، واتا بەشێكن لەپێكهاتەی خێزان و هەموو پێكهاتەی خێزان نین، تاكو ئەمڕۆ ئێمە لەكوردستان دەزگایەكمان نییە بۆ پاراستنی هەردوو ڕەگەزە سەرەكیەكەی خێزان و كاتی ئەوە هاتووە ئەو دەزگایەمان هەبێت و بەرنامەی بۆ دابڕێژرێت، ئاری دەڵێت «لەبەر كۆمەڵێك هۆكار پێوستمان بەو دەزگایە هەیە، یەكێك لەوانە تێگەیشتووین تەنیا ئافرەت نییە كە ڕووبەڕووی توندوتیژی دەبێتەوە، پیاویش هەمان كێشەی هەیە، بەڵام بەئاست و شێوازی تر، مەرجیش نییە پیاو لەبەرامبەر ژن ڕووبەڕووی توندوتیژی ببێتەوە زۆرجار هەبووە باوك و كوڕ یان دایك و كچ یان بووك و خەسو..تاد. توندوتیژیان بەرامبەر بەیەكتر كردووە، لەلایەكی ترەوە هەست دەكەین ئەو دەزگایانەی هەیە بۆ كاركردن لەسەر ڕەگەزەكان زۆر ئەكتیڤ نین، نموونە دەزگاكانی منداڵان ئەگەر ئەكتیڤ بوونایە ئەو هەموو منداڵە ئیشكەرە بەنایاسایی لەسەر شەقامەكان نەدەبینران یاخود منداڵ سواڵی پێنەدەكرا كە بۆتە دیاردە لەناو بازاڕەكاندا، هۆكارێكی تر كە پێویستبوونی دەزگای خێزانمان بۆ دەسەلمێنێت ئەویش دابەشبوونی كۆمەڵگەی كوردی بۆ دوو بەرەی جیاواز، بەرەیەك كە فێمینیستەكانیان پێدەڵێن، بەرەیەك لەبنەڕەتدا هەموو تواناو ئامانجەكانی خۆی لەبەرگریكردنی مافەكانی ئافرەتدا چڕكردۆتەوە، بەرەی دووەمیش كە پێكهاتەی زۆرینەی كۆمەڵگەی كوردی پێكدەهێنێ پێچەوانەی بەرەی یەكەم بیردەكاتەوە، بەرەیەكە هەتا بوون و كاركردنی (چالاكوانی مەدەنی) بەمەترسی دەزانێت، ئەو بەرەیە بەردەوام پرسیارێك فڕێدەدات و دەپرسێت بۆچی لەرابردوودا كێشە خێزانیەكان كەمتربوون؟ بۆچی تەڵاق و توندوتیژی خێزانی ئەوندەی ئێستا زۆر نەبوون؟ لەهەمان كاتیشدا وەڵامی خۆیان هەیە و دەڵێن ئافرەتی پێشوو ئاقڵتر و تێگەیشتووتر و بەقەناعەتر بوون، بەڵام من ئەو وەڵامەی بەجۆرێك لەبڕوابوون بەستەمكاری و چەوساندنەوەی ژن لەقەڵم دەدەم، بیرمان نەچێ ئافرەتانی جیلەكانی پێشوو هێندەی ئێستا هوشیاری خێزانی و دابەشكردنی ئەرك و كارو مافیان نەبووە، چونكە هەر واتێگەیشتوون حەقی پیاوە لەئافرەتەكەی بدات و حەقی پیاوە ئافرەت ڕۆڵی خزمەتكار لەناو خێزان ببینێت و مافی پیاوە هەركات ویستی لێشی بدات و سووكایەتیشی پێبكات و تەنانەت لەڕۆشتنیشدا سێ مەتر لەپێشیەوە بڕوات، بەڵام ئەو جیلەی ئێستا دنیا لەشاشەكانەوە دەبێنێ. (ئاری) پێشیوایە پێویستە دەزگای پاراستنی خێزان هەبێت بەمەرجێك كۆمەڵێك كەس لەو دەزگایە دابمەزرێنرێن كە بڕوایان بەپرنسیپەكانی (یەكسانی جێندەری) هەبێ، هەروەها بەپێوەر و هەڵسەنگاندنی سیڤی وەربگیرێن بێ ئەوەی باكگراوندی سیاسیان ببێتە ڕێگر، بەبڕوای من ئەو دەزگایە دوو ئەركی زۆر سەرەكی دەكەوێتە سەرشان:
یەكەمیان داڕشتنی ستراتیژیەتی كاركردن، كە تێیدا میكانیزمە جۆراوجۆرەكان بەكاربهێنرێ.
دووەمیان بەكارهێنانی باشترین ئیمكانیەتی مرۆیی.
مەترسییەكانی زیادبوونی خۆكوشتن لەسەر كومەڵگە
عەبدوڵڵا سەبارەت بەمەترسیەكانی خۆكوشتن و كاریگەری زیادبوونی خۆكوشتن لەسەر ژیانی كۆمەڵایەتی تاكەكان دەڵێت «هەرتاكێك لەتاكەكان وەزیفەیەكی كۆمەڵایەتی و ئابووری لەسەرشانە، لەدەستدانی دەبێتە هۆی زیانێكی گەورە بۆ كۆمەڵگە، بەجۆرێك كۆمەڵگە لەچەندین لایەنەوە زیانی پێدەگات، وەك ئەوەی ئەگەر مامۆستایەك یان كرێكارێك یان بەڕێوەبەرێك یان هەر تاكێكی ئاسایی خۆی بكوژێت، ئەوا لەڕووی مرۆییەو زیانێك بەر كۆمەڵگە دەكەوێت و كۆمەڵگە كەسێكی زیندوو لەدەست دەدات كە ئەگەری زۆر هەبوو ئەو كەسە بەرهەمی چاكی پێشكەش بەمرۆڤایەتی بكردایە».