(ئامینە عەبدولعەزیز) دەمێكە لە بواری كۆمەڵگەی مەدەنی بەتایبەت پرسە ژێندەرییەكانی ژنان كار دەكات، لە دایك بووی ساڵی 1963ی بەغدای پایتەختە و دەرچووی كۆلیژی راگەیاندنیشە.
(ئامینە) جگە لە كاری رێكخراوەیی میدیاكارێكی دیاریشە، ئێستا كاری رۆژنامەوانی لە رۆژنامەی (الصباح)ی عێراقی دەكات، شعریش دەنووسێ، دوو دیوانی شیعری لە ژێر ناوەكانی(القارە الثامنە) و(وإعترافات الرحیل) چاپ كردووە.
خانمی (عەبدولعەزیز) بە داكۆكیكارێكی سەرسەختی مافەكانی ژنان و منداڵان هەژمار دەكرێت، چ بە نووسین یان لە رێگەی كاری كۆمەڵگەی مەدەنی كاری لەسەر پرسی تووندوتیژی ژنان و مافەكانی منداڵ و یەكسانی كردووە، بۆ ئەم مەبەستە بەشداری چەندین كۆنفرانس و گردبوونەوەی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی لە عێراق و دەرەوەدا كردووە و چەند خەڵاتێكی رێزلێنانی لە بواری نووسین و مافەكانی ژنان و منداڵ و كۆمەڵگەی مەدەنی وەرگرتووە.
() ماوەیەك راوێژكاری راگەیاندنی وەزیری ژنان بووە، هەروەها بەڕێوەبەری هەماهەنگیكاریش بووە لە وەزارەتی مافی مرۆڤی عێراقی، ئێستا سەرۆكی رێكخراوی (سیما)ی مرۆیی و بەرپرسی رۆشنبیری دەزگای (ئەتوار) بەهجەتیشە، ئەندامی یەكێتی نووسەرانی عێراق و سەندیكای رۆژنامەنووسانی عێراق و عەرەب و نێودەوڵەتیشە. (گــوڵان) پەیوەندی پێوەكرد و پرسی بەشداری ژنانی لە بزاڤی سیاسی و پەرلەمانی لەگەڵدا تاوتوێكرد.
* هەندێك كەس بەدەست هێنانی ئازادی ژنان بە گەیشتنیان بە سەنتەری بڕیاردان دەبەستنەوە، بەڵام زۆرینەی دەسەڵاتدارانی رۆژهەڵات ژنان وەك دیكۆر و ماكیاژ بۆ جوانكردنی رووی دەسەڵاتی سیاسیان بەكاردێنن، لە نێوان ئەم دوو بۆچوونەدا ئێوە چۆن لە مەبدەئی ئازادی ژنان دەڕوانن؟
- چەمكی ئازادی راستەقینە بریتییە لە تەمەتوعكردنی ژنان بە مافە سروشتییەكانیان و هەست كردن بەسەرداری لە بڕیاردان دا، ئەمەش لە رێگەی بواردان بە ژنان لە دروستكردنی بڕیاری سیاسی دوور لەوەی مایە و دەستێوەردانی پیاوان ناكرێ باس لە ئازادی بكەن كاتێك ژنان ناچار بكەن ئەو جۆرە قسە و بیروڕایانە دەرببڕن كە باوەڕیان پێی نییە، جیاوازییەكی بەرچاو لە نێوان مافی ژنانی رۆژهەڵات و رۆژئاوا هەیە، ژنانی رۆژئاوا هەنگاوی باشیان ناوە، زۆرێك لە مافەكانیان دەستەبەرە، ئازادی بەشێكە لەو مافانە، كەچی لە رۆژهەڵاتدا حاڵی ژنان پێچەوانەیە، كۆمەڵگە رۆژهەڵاتییەكان بەتایبەت كۆمەڵگەی عەرەبی تا ئێستا ماف و ئازادی ژنانی پێ هەزم ناكرێ، هێشتا گەیشتنی ئافرەتان بە سەنتەری بڕیاردان و بڕیاری سیاسی بە هێڵی سوور دەزاندرێ.
لە عێراقدا دوای نەمانی دیكتاتۆرییەت ژنان بوێرن و چالاكانەتر هاتنە مەیدان، بێ ماندووبوون و پچڕانەوە كاریان لە پێناو مافەكانیان كرد، ئەوەبوو هەندێكیان گەیشتنە پۆستە وزاری و پەرلەمانییەكان، بەڵام رۆڵیان لە بڕیاردانی سیاسیدا نییە، یان لاوازە، بۆیە منیش هاوڕام لەگەڵ بۆ چوونەكەت و دەڵێم، هێشتا ژنان ئامرازی جوانكارین بەدەست دەسەڵاتەوە و نەگەیشتوونەتە ئازادی راستەقینە، دەسەڵاتی سیاسی ژنان وەك ماكیاژ بۆ جوانكردنی دەسەڵات بەكاردێنێ.
* ژنان لە پەرلەمانی كوردستاندا رێژەی 30% ئەندامان پێك دێنن، هەروەها لە كابینەی حكومەتیشدا وەزیریان هەیە، بەڵام پشكداریان لە ژیانی سیاسی و تەنزیمیدا لاوازە، تا ئێستا نەگەیشتوونەتە ئەندامییەتی مەكتەبی سیاسی پارتەكان، لێرەوە دەپرسم، ئایا هۆكاری ئەمە پەیوەستە بە لاوازی سیستەمی دیموكراسی یان سستی ئیرادە و هۆشیاری ژنان؟
- لەمیانی كۆنتاك و دانیشتنم لەگەڵ ژنانی كوردستان لە كاتی كۆنفرانس و گردبوونەوەكاندا پێموایە ژنانی كوردستان هەنگاوی بەرچاویان ناوە، ئەوان رووە و ئەوە دەچن پێگەی راستەقینەی خۆیان بدۆزنەوە، ژنانی رۆشنبیر لە كوردستان تموح و خولیان لە ئاستێكی دیاریكراو ناوەستێ، ئەوان هیوای گەیشتنیان بە پێگە سیادییەكانیش هەیە، بەڕای من حاڵی ئافرەتی كوردستانی زۆر باشتر و پێگەیشتووترە بە بەراورد لەگەڵ هاوڕەگەزەكانی لە ناوەڕاست و باشووری عێراقدا.
سەبارەت بە لاوازی بەشداریان لە ژیانی تەنزیمیدا، پێموایە شێوەی چەمكی دیموكراسی لە كاری سیاسی و حزبیدا وایكردووە كە ژنان حزوری بەهێزیان لەو بوارە نەبێ و نەگەنە پلە حزبییە بەرزەكان، نەك لەبەر لاوازی ئیرادە و ئاستی هۆشیاری بێ، بە بۆچوونی من دە ساڵی داهاتوو لە مێژووی ژنانی عێراقدا قۆناغێكی گرنگ و وەچەرخانێكی گرنگ دەبێ، ژنان بەهێزتر و چالاكتر دێنە مەیدانی كاری سیاسی و حزبی.
* لە كوردستاندا هەتا لە عێراقیش بە گشتی تێبینی ئەوە دەكرێت ژنان گەر رۆشنبیربن یان لە پلە و پایەیەكی بەرزی ئیداریش دابن، بەڵام لە پرۆسەی كاری سیاسی و بڕیارە كۆمەڵایەتییە چارەنووسسازەكاندا پاشكۆ و وابەستەی پیاوانن، بەڕای تۆ چی بكرێت تا هەیبەتی لە دەستچوویان بۆ بگەڕێندرێتەوە و خۆیان بڕیاردەر و سەرداری خۆیان بن؟
- (30) ساڵەی حوكمڕانی دیكتاتۆرییەت ئاسەواری خراپی لەسەرتاكی عێراقی جێهێشتووە، پاشخانی ئەو دەیان ساڵە نەك هەر تەنیا ئافرەت، بەڵكو پیاویشی گیرۆدە و ئاڵۆزكردووە، دیكتاتۆرییەت بە پلانێكی مەبەستدار سایكۆلۆژییەتی پیاوانی شێواو و ئاڵۆزكردبوو، ئینجا هەوڵی دەدا ژنان ببن بە كۆیلە و پاشكۆی ئەوان، بۆیە دەبێ كار لەسەر لابردنی ئاسەوارە خراپەكانی ئەو دەیان ساڵە بكرێت، ئەمەش لە رێگەی دووبارە بوونیادنانەوەی سایكۆلۆژییەت و كاراكتەری تاكی عێراقی.
* لە پەرلەمان و نێوەندی رۆشنبیری كوردیدا چەندین پیاو پاڵپشتی لە ماف و داواكارییەكانی ژنان دەكەن، هەوڵی دەرچوواندنی ئەو بڕیارانە دەدەن كە خزمەت بە ئافرەت دەگەیەنێ، رۆڵی ئەو پیاوانە لەگەڵ رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی چۆن دەنرخێنی؟
پێتوایە ژن بێ پاڵپشتی و هاریكاری پیاو لەو جۆرە ئەركانەدا بتوانن بگەنە ماف و داواكارییەكانیان؟
- قسەم لەگەڵ زۆربەی ژنە ئەندام پەرلەمانەكانی كوردستان كردووە، پێموایە كارەكتەری ئەوان هێندە بەهێز و ئازایە، خۆیان داكۆكی لە مافەكانیان دەكەن، بەڵام لە بارودۆخی كۆمەڵگەی ئێمەدا پاڵپشتی پیاوان ئێجگار پێویستە، ئەوان دەبنە تەواوكەری هێز و داواكاری ژنان، سەبارەت بە پێكهاتەكانی كۆمەڵگەی مەدەنیش، رۆڵی ئەوان تەنیا لە چوارچێوەی قسە و مۆتۆدە، بە عەمەلی هیچیان نەكردووە، جگە لە قسەو پێشنیار هیچیان لە دەست نایە.
* عەدالەت تەرازووی پێوانەكردنی دیموكراسییە، هەر حزب و كیان و سستەمێكی سیاسی بیەوێت رێك و دروست حوكمڕانی بكات پێویستە رەچاوی ئەو مەبدەئە بكات، بەڕای ئێوە چۆن دەتوانین لە رێگەی پەرەپێدانی سیاسییەوە بە چەمكی دادو یەكسانی بگەین؟
- دیموكراسییەت و عەدالەت دوو رووی یەك دراون، بێ هەبوونی دیموكراسییەت عەدالەت چەمكێكی بێ مانایە، لە هەمان كاتدا نەبوونی عەدالەت واتەی بزربوونی دیموكراسییە، عەدالەت ئەوەیە هەموو لایەك بەیەك چاو سەیر بكرێن، هاوتابن لە ماف و ئەركدا، سەروەر بوونی یاسا خاڵێكی گرنگ چەسپاندنی عەدالەتە، عەدالەتیش تەنیا قسە و مۆتۆ و گرێدانی سیمینار و بەستنی كۆنفرانس نییە، عەدالەت یاسا و دیموكراسی راستەقینەیە.
* زۆرینەی بزاڤە فیمینیستەكانی رۆژهەڵات ئازادی ژنان لە یەكسان بوونیان بە پیاوان دەبەستنەوە، بەڵام پێتوانییە پیاوانیش بەشێوەیەك لە شێوەكان دیل و نا ئازادن، ئایا مەسەلەی ئازادی ژنان لە رۆژهەڵات مەسەلەیەكی شمولی گشتگیرو وابەستەی بارودۆخی سیاسی و ئابووری گشتی كۆمەڵگەیە؟
وەك چالاكوانێك لە بواری كۆمەڵگەی مەدەنیدا زۆرجار لە خۆم دەپرسم ئایا یەكسان بوونم لەگەڵ پیاوان ئازادیم بۆ دەستەبەر دەكات؟ ئایا بەڕاستی پیاوان رێگرن لەبەردەم ماف و ئازادی ژنان؟ پێموایە مەسەلەكە زۆر لەوە قووڵ و كۆنترە، نێرینە توخمێكی گرنگە لە پێكهاتەی كەسایەتی من، منیش بەشێكی گرنگ كەسایەتی پیاو پێك دەهێنم، هەردووكمان هاوتاین لە بەخشین، بەڵام جیاوازین لە رێژەی ماف وەرگرتندا. بابەتی یەكسانی بابەتێكە زۆر لەوە گەورەترە بە خاڵ و پنتێكی بچووك ببەسترێتەوە، كۆمەڵە مافێك هەیە دەبێ بۆ هەموو لایەك فەراهەم بێ( وەك مافی هاووڵاتی بوون، یەكسان بوون لە بەرامبەر یاسادا.. تا) بەڵام ئەوە كاركردن و بەخشینی مرۆڤ و كردارییەتی كە مافە تایبەتییەكانی دیاردەكات، نا عەدالەتییە كەسێكی بێ بەرهەم و بێ بەخشش هاوتای كەسێكی كاركەر و بەرهەم داربێ لە مافدا.
* رۆشنبیری تاك چ رۆڵێك لە چەسپاندنی بنەماكانی یەكسانی دەگێڕێ، پێتوایە یەكسانی لە نێوان نێرو مێدا زامنی بوونیادنانی كۆمەڵگەیەكی پێشكەوتوو و تەندروست بێ؟
- رۆشنبیری تاك رەنگڕێژی كلتووری گشتی كۆمەڵگە دەكات، ئەو كۆمەڵگەیەی هزری هەڵە لە بیری تاكەكانی دەچێنێ بەوەی كە ئافرەت كائینێكە تەنیا بۆ بەڕێوەبردنی ماڵ و وەچە نانەوە، رۆژێك دادێ باجی ئەو هەڵەیەی دەداتەوە، رۆژێك دادێ دەبینێ خۆی خستۆتە نێو چ چاڵێكەوە، عەدالەت دەرمانی دەردی نەخۆشییەكانی كۆمەڵگەیە، گەر عەدالەتی راستەقینە بچەسپێ پێویستیمان بە یەكسانی نابێ.
* لە رۆژئاوادا ژنان بەشداری ئەكتیڤیان لە ژیانی ئابووریدا هەیە و خودان ئابوورییەكی سەربەخۆن، لە دوا پرسیاردا دەپرسم سەربەخۆیی ئابووری چۆن كار لە ئازادبوونی ژنان و وەدەستهێنانی مافدا دەكات؟
(أ‌) - سەربەخۆیی ئابووری فاكتەرێكی بەهێزی دیاریكردنی كەسایەتی ئافرەتێكی ئازادە، ئافرەتی خاوەن كار ئەوەی پشت بە دارایی خۆی دەبەستێ، بێگومان بەهێزترە لەو ئافرەتەی پیاوەكەی پارەی پێدەدات، گەر تەجرەبەی رۆژئاوا وەك نموونە وەربگرین دەكرێ بڵێین ئەوە تەنیا نیعمەتی سەربەخۆیی ئابووری نییە ئازادی و مافی بۆ ژنان هێناوە، بەڵكو یاسا و كلتووری كۆمەڵگە و هۆشیاری تاكە ئەو واقیعەی چەسپاندووە، ئافرەتی رۆژئاوا نەك لە رووی ئابوورییەوە بەشێكە لە كۆمەڵگە، بەڵكو لە هەموو روویەكەوە سەربەخۆی یەو وابەستەی پیاو نییە، بەڕای من سەربەخۆیی ئابووری لادان و دەرچوونی بۆ ژنانی رۆژئاوا بەرجەستەكردووە، بێگومان ئەمە لە كۆمەڵگەی ئێمەدا شتێكی قەبوڵ نەكراوە، ناكرێ ژنان سەربەخۆبوونی ئابووری بە ئازادی رەهاو جیابوونەوە لە پیاوان بزانن، دەبێ ئابووری هۆكارێك بێ بۆ بەهێزكردنی پێگە و مەوقیعی ژنان لە كۆمەڵگە و بەدەستهێنانی مافەكانیان، نەك فاكتەری دەرچوون و تێكدانی خێزان، لەگەڵ سەربەخۆیی ئابووری ژنان و ئازادیم، بەڵام لە سنووری تێگەیشتن لە ئازادی و سەربەخۆیی بە لە بەر چاوگرتنی تایبەتمەندییەكانی كۆمەڵگە.