(هیام عوض) خانمە رۆژنامەونووسێكی بەڕەچەڵەك فەڵەستینییە، بەڵام ماوەیەكی زۆرە لە شانشینی ئەردەن نیشتەجێیە، هەڵگری رەگەزنامەی ئەو وڵاتەشە، خانمی (هیام) جگە لە بواری رۆژنامەگەری وەك رەخنەگرێكی ئەدەبیش ناوی دەركردووە، خاوەنی بڕوانامەی ماستەرە لە بواری پەیوەندیكردن، ئێستاش خۆی بۆ دكتۆرانامەیەك دەربارەی رەخنەی ئەدەبی ئامادە دەكات. (هیام سەرنووسەری ئاژانسی (عەرەب نیوز) ی هەواڵییە،(گــــوڵان) پەیوەندی پێوەكرد و ئەم دیمانەیەی لەگەڵ سازدا.
* لە رۆژهەڵاتدا لێكگرێدان و وابەستەییەكی بەهێز لە نێوان چەمكی نامووس بە مانا فراوانەكەی، لەگەڵ ئاكار و شەڕەفی ئافرەتدا هەیە، واتە خێزان و خێڵ، شەڕەف و كەڕامەتی كۆمەڵایەتییان لە نامووسی ژنەكانیان دەبیننەوە، ئێوە هۆكارەكانی ئەمە بۆچی دەگەڕێننەوە؟
- بەداخەوە سەدان ساڵە چەمكی نامووس لای رۆژهەڵاتی و كۆمەڵگە ئیسلامییەكان بە هەندێ تێگەیشتن و شتی دوور لە دادپەروەری و مانای راستەقینەی شەڕەف بەستراوەتەوە، كۆمەڵگەی نێرسالاری عەقڵ و جەستەی ژنان بە بەشێك لە پەراسووی نێرینە، هەژمار دەكات و هەر لێرەوەش، جەستەی ئافرەت وەك عەیب و شوورەیی سەیر دەكرێت و مێینە لە هەموو مافێكی سروشتی بێبەش دەكات، ئەو ماف و پێگەیەی ئیسلام و ئایینەكانی دیكە بە ژنانیان بەخشیووە و پیاوان لە ژێر ناوی عادات و عورفەوە لە ژنانیان سەندۆتەوە.
تاكی رۆژهەڵات تاكێكی نەخۆشە، نیشانەكانی ئەو نەخۆشییە زیاتر بە سایكۆو كارەكتەری ژنانەوە دیارە، ژنانی رۆژهەڵات تۆقیوو ترسێندراون، وەك ئەو باڵندە بەندكراوەن كە چەندین ساڵە لە ژوورێكی تاریكدا دەست بەسەرن، بۆیە كاتێك بیر لە چارەسەركردنی ئەو دیاردەیە دەكەینەوە پێویستە ئەو مێژووە دوور و درێژەی ترساندن و چەوساندنەوەی سێكس و مەحروومیەت لەبەرچاو بگرین و بە دانایی و بابەتییانە رێگەچارە دەستنیشان بكەین.
* وەك دەزانن پرسی نامووس بابەتێكە لەوە گەورەترە، تەنیا بەلایەنی ئاكاری ژنان ببەسترێتەوە، كردارەكانی وەك درۆ و دزی و بێ ئابڕوویی پیاوانیش دەكەونە هەمان خانەوە، بەڕای ئێوە ئایین یان عورف و تەقالیدی كۆمەڵایەتی لە رەنگڕێژكردنی ئەو چوارچێوەیە باڵادەستن؟
- ئایینەكان بە جیاوازی زەمەنی هاتنە خوارەوە و تێكستەكانیان پێگە و مەكانەتێكی بەرز و پارێزراویان بە ژنان داوە، ئیسلام مافەكانی ژنی وەك مافی نێرینە دان پیاناوە، پارێزگاریشی لێكردووە، ئەگەر كۆمەڵگە رێك و دروست پابەندی شەرع و یاسا ئاسمانییەكان بوایە، ئێستا ئاریشەیەكمان نەدەبوو بەناوەی نامووس. ئەوە كۆمەڵگە و عاداتی خێڵە لە پێناو پارێزگاریكردن و بەردەوامیدان بە دەسەڵاتی پیاوسالاری مافەكانی ئافرەتی زەوت كردووە، هاوشێوەی كۆیلە لە بازاڕی كڕین و فرۆشتندا، بازرگانی پێوە دەكات.
* لە روانگەی ئەو كلتوورە كۆمەڵایەتییەی ئاماژەمان پێدا، پێتوانییە پیاوان لە پێناو بەردەوامیدان بە باڵادەستیان لەلایەك و شاردنەوەی خراپی و هەڵەكانیان لەلایەكی دیكەوە، بۆیە بەو شێوەیە مامەڵە لەگەڵ مەسەلەی نامووس دەكەن؟
- بێگومان ئەو شیكردنەوەیەی بەڕێزتان تا رادەیەكی زۆر راستی لەخۆی دەگرێ، چونكە ئەو ئاریشانە، دەچنە خانەی زیناوە هەردەم دوو كەس یان دوو لایەن تێیدا بەشدارن، هیچ كردارێكی زینا بەیەك كەس ئەنجام نادرێ، بەڵام پیاوان بەو پێناسە و چوارچێوە نەخشاندنە گەرەكیانە خۆیان لەو تاوانە قوتار بكەن و قورسایی كردارەكەی خۆشیان لە ملی ژنان بئاڵێنن، ئەمە یاسای دارستانی پێدەگوترێ. بەهێز بێهێزەكان قووت دەدات، پیاوان چێژ لە ئافرەت وەردەگرن، هەتكیان دەكەن، ئینجا لە ژێر ناوی كڕینەوەی نامووس گوللەبارانیان دەكەن، ئەمە كردارێكی نالۆژیكانەیە، هەر لەجەللاد و خوێنڕێژان دەوەشێتەوە.
* نامووس بەهایەكی كۆمەڵایەتی هاوبەشە لە نێوان كلتوورە جیاوازەكان. جگە لەلایەنی ئاكاری ئازایەتی و راستگۆیی وەفاداریش دەگرێتەوە، بەڵام لای تاكی كوردی، نامووس وابەستە بوون بە خاك و پارێزگاریكردن لە نیشتمانیش دەگرێتەوە خۆ، ئێوە چ شرۆڤەیەكتان بۆ ئەم روانینە هەیە؟
- نامووس پێكهاتەیەكی تێكەڵە لە كۆمەڵە چەمكێك كە ناكرێ لێك جیابكرێنەوە، شتێكی سەرنجڕاكێشە كاتێك لای كوردان وا بەستەبوون بە خاك و پارێزگاریكردن لە نیشتمان دەچێتە خانەی شەڕەفەوە، عەرەبیش دەڵێت:
(الارض والعرض)واتە خاك و نامووس، راستگۆیی و وەفاش بە شێكن لە نامووس.
لێبوردن (غفران) لە سیفات و ناوی خودای پەروەردگارن، پەروەردگار بەو هەموو گەورەییەی كاتێك بەندەكانی هەڵەیەك دەكەن لێیان دەبوورێ و دەرگای تۆبە كردن و گەڕانەوەیان بەڕوودا داناخات، كەچی كۆمەڵگەی ئێمە لەسەر بچووكترین رەفتار هەندێ جار تەنیا بەهۆی پڕوپاگەندەوە حوكمی كوشتن بەسەر ژناندا دەدات لە كاتێكدا پەروەردەگار كوشتنی مرۆڤێكی بێ تاوان بەرامبەر كوشتنی هەموو مرۆڤایەتی دادەنێت.
* بەشێكی زۆر لەو ئافرەتانەی لە رۆژهەڵات كۆچیان كردووە و لە ئەوروپا گیرساونەتەوە، لەگەڵ خۆیان كۆمەڵێك عادات و تەقالیدیان گواستۆتەوە، جار جارە پیاوانی رۆژهەڵات لەوێش لەسەر مەسەلەی نامووس ژنان دەكوژن، بەڕای ئێوە كاتێك ئەو دوو كلتوورە جیاوازەی رۆژهەڵات و رۆژئاوا بە یەك دەكەوێ چی روودەدات؟
- لە رۆژئاواشدا مەسەلەكان بەو شێوەیە نین، لەوێش خەڵكی موحافیزكار هەن، لادان و بێ ئابڕوویی لە هەر شوێنێك بێ هەر لادانە و مایەی قەبووڵ كردن نییە، بەڵام زیاتر لە رێگە و شێوازێك هەیە بۆ بەرەنگاربوونەوەی بێ ئابڕوویی، ئایا كوشتن چارەسەری كێشەكان دەكات؟ پێویستمان بە میكانیزمێكە بەدەر لە تووندوتیژی چارەسەری پرسی نامووس بكا و چارەسەری واقیعی و گونجاو پێشكەش بكات.
* بە پشتبەستن بە گۆڕانكارییە كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكان، پێتوانییە پێویستیمان بە پێناسەیەكی نوێی نامووس هەیە، ئەگەر وایە پێناسەی نوێی ئێوەی چیە؟
- من لە كۆن و ئێستادا هەر یەك پێناسەم هەبووە و گوتوومە، ئەو چەمكە پێكهاتەیەكی تێكەڵەی گشتییە، تەنیا جەستە و ئاكاری ئافرەتان ناگرێتەوە، ئەوەی پێویستمان پێیەتی هەنگاوی عەمەلییە بۆ رەشكردنەوەی ئەو هزرە هەڵەیە.
* كاریگەرییە نێگەتیڤەكانی ئەو دیاردەیە چین؟
- بەردەوامبوونی ئەو دیاردەیە تاوانەكانی زینا و منداڵی بێ دایك و باوك و لەش فرۆشی زیاتر كردووە، ئاریشە كۆمەڵایەتییەكان رۆژ بە رۆژ قووڵتر دەبن، بە گشتی هەستی بێ بڕوایی لە ناخی ئافرەتاندا چاندووە.
* دەڵێن هەموو كار و چارەسەرییەك پێویستی بە پلان و نەخشە رێگە هەیەـ، پێشنیاری ئێوە بۆ چارەسەركردنی ئەو ئاریشەیە چییە؟
- پێویستە كۆمەڵگە لە پێش هەموویانەوە پیاوان بەر لە هەر بڕیارێك بە وردی هەموو لایەنەكانی بڕیارەكەیان هەڵبسەنگێنن و بزانن ئەو قسە و قسەڵۆكانەی بەرامبەر خێزان یان خوشك و كچەكانیان دەكرێت، تا چەند راستن. ئینجا چارەسەر كردنی گرفتەكە لە رێگەی یاسا و شەرعەوە، هەروەها نابێ چیتر ژنان بەشداربن لە پەردەپۆشكردنی ئەو تاوانانەی كە هەندێ لە پیاوان بەناوی كڕینەوەی نامووس ئەنجامی دەدەن، ئینجا ئەنجامدانی هەڵمەتێكی رۆشنبیری و پەروەردەیی لە پێناو هۆشیاكردنەوەی هاووڵاتیان لە ئاسەوارە خراپەكانی ئەو دیاردەیە و دواتر دەستنیشان كردنی رێگە چارەی پێویست.