(د. مەروە متوەلی) نووسەر و رەخنەگرێكی دیاری نێوەندی رۆشنبیری میسرییە، هەڵگری بڕوانامەی دكتورایە لە رەخنەی ئەدەبی، خانمی(متوەلی) پێشتریش بڕوانامەی بەكالۆریۆسی لە راگەیاندن بەدەست هێناوە، لە رۆژنامە و گۆڤارە بەناوبانگەكانی وڵاتی میسر دیارتریینیان رۆژنامەی(ئەهرام) نووسینەكانی بڵاودەكاتەوە، بەشێوازێكی ئەكادیمیانە تەرحی گرفت و ئاریشەكانی ژنان دەكات و چارەسەری گونجاویشیان بۆ دەخاتە روو، هەروەها چەندین لێكۆڵینەوەشی دەربارەی كاریگەری میدیا لەسەر بینەر و پەیوەندی نێوان راگەیاندن و ئاریشە كۆمەڵایەتییەكان بڵاوكردۆتەوە، خانمی (متوەلی) ئێستا وانەبێژە، لە زانكۆی(المنصورە) .
(گـــــــوڵان) لە دەرفەتێكدا پەیوەندی پێوەكرد و ئەو دیمانەیەی لێكەوتەوە.


? مەسەلەی نامووس لە رۆژهەڵاتدا مەسەلەیەكی هەستیارە، رۆژهەڵاتییەكان بەتایبەت كۆمەڵگە ئیسلامییەكان هەردەم شەرەف و پێگەی كۆمەڵایەتیان بەنامووس و ئاكاری ژنەوە دەبەستنەوە تۆ هۆكاری ئەمە بۆچی دەگەڕێنیتەوە؟
-چەمكی نامووس لە كۆمەڵگە رۆژهەڵاتییەكاندا هەڵگری مانا و مەدلولاتی تایبەتە، چەمكێكە بە چوارچێوەیەكی كۆنكریتی، لە قاڵب دراوە، نامووس لای رۆژهەڵاتییەكان بە قەد ئەوەی پێناسەكەی لە خاڵێكی دیاركراو بچووك كراوەتەوە، بە قەد ئەوە مەفهومێكی ناڕێك نابەخشێت.
بێگومان هۆكارەكان پەیوەستن بە سروشتی پێكهاتەی كۆمەڵگە و یاسا و ئایین و عورف، ئەو سێكوچكەیە كە كۆمەڵگە بەڕێوەدەبەن و راستەوخۆ كاریگەریان لەسەر ژیانی تاك و كۆمەڵ هەیە، جیاوازی لە ئایدیا و شێوەی ژیان و كلتووری كۆمەڵایەتی هەر كۆمەڵگەیەك بۆ جیاوازی لەو سێكوچكەیە و كاریگەرییەكانیان لەسەر كۆمەڵگە دەگەڕێتەوە.
لە هەندێ كۆمەڵگەدا خەڵكی لە رێگەی عادات و ترادسیۆنی كۆمەڵایەتییەوە ئیستغلال دەكرێت، لە هەندێكی دیكەدا حوكمی ئایین باڵا دەستە و كەسانێك بەناوی ئایینەوە دەیانەوێت رابەرایەتی كۆمەڵ بكەن، لە هەندێكی دیكەشدا یاسای مەدەنی یان یاسا دانراوەكانی بە تەواوەتی دوور لە حوكمی عادات و ئایینە كۆمەڵگە بەڕێوە دەبەن.
لە رۆژهەڵاتدا سەرباری ئەوەی هورژمی ئایین و عاداتی كۆمەڵایەتی ئامادەگی تووندی لە ژیانی تاك و كۆمەڵدا هەیە بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەو كۆمەڵگەیانە لە رووی ئیتن و مەزهەب و سستەمی سیاسییەوە، جیاوازن، بەڵام كاتێك باس لە چەمكێكی دیاركراوی وەك چەمكی شەڕەف دەكەین دەبینین زۆرینەی مللەتانی رۆژهەڵات پێناسەیەكی هاوشێوە و هاو دیدگایان هەیە دەربارەی ئەو چەمكە، روونتر دەتوانین بڵێین سەرجەم ئەو جیاوازییانەی ئاماژەمان پێدان لە بەردەم پرسی نامووس دا كاڵ دەبنەوە و بوونیان نامێنێ.
? پیاوان لە پێناو پەردەپۆش كردنی خراپی و كەموكوڕییەكانیان نامووسی خۆیان و بنەماڵەكانیان بەشەرەفی ژنەكانیانەوە گرێدەدەن، لە كاتێكدا گەر تۆ لە رووی زانستییەوە تەماشای ئەو چەمكە بكەی دەبینیت چەند ئاكارێكی دیكەی وەك درۆ و دزیكردنیش دەگرێتەوە، بەڕای تۆ هۆكارەكە ئایینە یان تەقالیدی كۆمەڵگە؟
- هۆكارەكە بە پلەی یەكەم پەیوەندی بە ترادسیۆنە كۆمەڵایەتییەكانەوە هەیە، چونكە، ئەو كۆمەڵگەیانە هێشتا نەیانتوانیووە خۆیان لە قەڵەمڕەوی خێڵ دەرباز بكەن، ئینجا بە پلەی دووەم ئایین حوكم دەكات، بە دوای ئەودا، رۆڵی یاسای مەدەنی دێت، نەریتی كۆمەڵگە بەربەستێكی بەتینە لەبەردەم خواست و ئاواتەكانی تاك، زۆرینەی ئەو نەریت و عاداتانە، ناكۆكن لەگەڵ ئەحكامەكانی ئایین و یاسا، بەڵام لەگەڵ ئەوەش تاك دەستەوەستان لەبەردەمیان دەوەستێ و ناتوانێ جێبەجێیان نەكات.
- كاریگەری عاداتە كۆمەڵایەتییەكان لەسەر ژنان دوو هێندە بە بەراورد لەگەڵ پیاوان، واتە چەوساندنەوە و نەهامەتییەكانی ژنان تایبەت و گەورەترن، ژنان پشكی تایبەتیان لە زوڵم و چەوساندنەوە هەیە، ژنان گیرۆدەی دەستی ژنان و پیاوانن، ترادسیۆنە كۆمەڵایەتییەكان هەوڵی ئیستغلالكردنی تەشریعاتە ئایینیەكان لە پێناو بەرژەوەندییەكانی خۆیان دەدەن، عاداتی كۆمەڵگە لە پێناسەكردنی چەمكی نامووسدا پەنای بۆ ئایین بردووە، بەتایبەت لە سزادانی كەسی زیاناكار، بەڵام بەداخەوە كۆمەڵگە تەنیا ئەو سزایە لە هەمبەر ژنان پەیڕەو دەكا لە بەرامبەردا پیاوی زیناكاری ئازاد و دەست كراوە كردووە، كەچی لە بنەڕەتدا ئایین نێر و مێ وەك یەك سزادەدا و یەك پلەی تاوانباریەتیان هەیە. بەپێی تێكستە ئایینییەكان، درۆ و دزی و غەشكردن دەچنە چوارچێوەی ئاكاری كۆمەڵایەتی نامووسەوە، كەچی كۆمەڵگە ئەو پێناسەیەی تەنیا لەجەستەی ئافرەت كورت كردۆتەوە، بەداخەوە ئەو دیدگایە جیاوازییە رەگەزییەكانی قووڵتر كردووە و گوناهاكەی خستۆتە ئەستۆی ژنان.
? وەك ئاماژەمان پێدا ئەو بیركردنەوە هەڵەیە لە پێناو باڵادەست بوونە بەسەر ژنان و شاردنەوەی لایەنە نەنگ و لەرزۆكەكەی پیاوانە، ئێوە چۆن شرۆڤەی ئەو حاڵەتە دەكەن، بەتایبەت كاتێك كۆمەڵگە جەستەی مێینە بە گوزارشت كردن لە كەسایەتی پیاوان دەبەستێتەوە؟
بێگومان تەنیا تاوانباركردنی ژنان لە مەسەلەی نامووسدا بۆ شاردنەوەی تاوانی پیاوانە، پیاوان كاراكتەری سەرەكی تاوانەكانی نامووسن، چۆن ژنان بەشێك لەبەر پرسیارییەتیان دەكەوێتە ئەستۆ، پیاوانیش بە هەمان شێوە، نامووس پارێزی سەرچاوەی زۆربەی بەڵا و ئاریشە كۆمەڵایەتییەكانی رۆژهەڵاتە.
یاسای خێڵ ناتوانێ چارەسەری كێشەكانی نامووس پارێزی بكات، چونكە هزری نێر سالاری هەردەم پیاو بە بێ گوناه و بە پەپوولە دەزانێ، ناتوانێ سەرزەنشتی بكات، دووفاقی كەسایەتی و دوو روویی و تاوانەكانی نامووس، هەموویان دەرهاوێشتەی سستەمی نێرسالارین.
? چارەسەری لە چیدایە، چۆن دەتوانین خوێندنەوەیەكی واقیعی و هاوچەرخانەی چەمكی نامووس بكەین؟
-پێویستە ئافرەت وەك مرۆڤ مامەڵە بكرێ، پیا و ئافرەت هەردووكیان مرۆڤن، هەردووكیان بەرپرسیارن بەرامبەر ئاكار و كردارەكانیان، نابێ كەسیان باجی هەڵەی یەكتری بدەن، چونكە وەك دوو مرۆڤ هەریەكەیان هەڵگری نامووسی خۆیانن، پێویستە ئەوەش بزانین كە زینا زیاتر لە جۆر و رووێكی هەیە، جگە لە زینای جەستەیی زینای فیكر و وشە و قەڵەمیش هەیە و هەموویان دەچنە خانەی نامووسەوە.