زنجیرەی كوێخا سێوێ دەبێتە راچڵەكانێك لە درامای كوردیدا
لە بارەی رۆمان و زنجیرە دراماكە، سیناریۆنووس موحسین محەمەد دەڵێ: «یەكێك لە نیشانەكانی داهێنان لە دەرهێنانی زنجیرەی درامی، یان فیلمی سینەمادا، ئەوەیە دەرهێنەر دەكەوێتە ناو سیناریۆكە و ناتوانێ لێی بێتە دەرەوە، تا ئەو رۆحەی بەبەردا نەكات كە لە خەیاڵیدا لەكاتی خوێندنەوەدا هێلانەیكردووە، حەسەن عەلی دەرهێنەریش رێك ئەوها كەوتۆتە ناو رۆمانەكە و سینارۆكەیەوە، چونكە رۆمانی كوێخا سێوێ لە ساڵی ١٩٨٦ لە باشووری كوردستان بڵاوكرایەوە، یەكەمین رۆمانی مامۆستا عەزیزی مەلای رەش بوو، ئەوكات ناوبانگی زۆری پەیداكرد، لەبەر ئەوەی پێشی راپەڕین مەحاڵ بوو زنجیرەیەك بكرێت كە باسی بەعەرەبكردن بكات، بۆیە رۆمانەكە بۆمن هەمیشە وەكو خەون و خەیاڵ بوو».
لە دوای راپەڕین هەژموونم وەكو یاریدەدەری دەرهێنەر لە زنجیرەی (كەوەكانی قەرەچوغ، تەلاری مەزنی، فیلمی هەڵگەڕانەوە) كە هەرسێ كارەكە نووسین و دەرهێنانی هونەمەندی گەورەمان مامۆستا تەلعەت سامان بوو، یادی بەخێر. ئارەزووی نووسینی سیناریۆكە كەوتە سەرم، هەروەها ئیشەكانی حەسەن عەلی-م بینی بوو، بەیەكەوە لە فیلمی گەڕەكی داهۆڵەكان كارمان كردبوو، ئەو وەكو دەرهێنەر و منیش وەكو بەڕێوەبەری بەرهەم بەفیلمەكە بەشداریمان لە چەندین فیستیڤاڵی نێودەوڵەتیدا كرد.
پێشنیاری كارەكەم بۆكرد، ئەویش گوتی با رۆمانەكە بخوێنمەوە، كە خوێندیەوە زۆر سەرسام بوو، ئەمجارە گوتی بابزانم جەنابت چۆن سیناریۆكە دەنووسی، ئەوە بوو لەماوەی دوو مانگدا نۆزدە ئەڵقەم بۆ ئامادە كرد، كە ئەڵقە بە ئەڵقە دەیخوێندەوە، گوتی بەسە، تۆ بەردەوام بە. رۆمانەكە بۆخۆی چیرۆكی بەعەرەبكردنی دەشتی هەولێرە لە رێگەی گێڕانەوەی بەسەرهاتەكانی خێزانی ئۆمەرە، كە دواتر سێوێ دەبێتە خێزانی و تفەنگی قارمانێتی لەشان دەكات.
بونیادی رۆمانەكە لە نێوان چیرۆكی واقعی و قارەمانی خەیاڵیدایە، واتا رووداوەكانی ناو رۆمانەكە و هەندێ لە كەسایەتییەكان تەواو راستەقینەن، بەڵام قارەمانەكەی (كوێخا سێوێ) خەیاڵی نووسەرە لە رەهەندی كەسایەتییەكی راستەقینەدا، كە چەوسانەوەی لەسەر دەستی عەرەبی هاوردە بینیوە، بەڵام دەرفەتی نەبووە بپەڕێتەوە بۆ رەهەندی بەرەنگاربوونەوە.
ئەوە عەزیزی مەلای رەشە كە وەكو نووسەری رۆمانەكە، ئەو رووداوانە دەخولقێنێ كە لەهەناوی هەر كەسێكی دەشتی هەولێردا لەژێر ئازارەكانی بەعارەبكردندا پەنگی خواردۆتەوە، نووسەر پتر وێنای هونەری كردووە، كە ئەمە ئەركی راستەقینەی نووسەری رۆمانە، گێڕانەوەی واقع وەكو خۆی شتێكە و بینای هونەری رۆمان شتێكی دیكەیە.
رۆمانەكە زۆر دوور و درێژە، هەرچەندە بۆخۆی ٢٢٧ لاپەڕەیە و گەر وەكو خۆی تۆماربكرێ، ئەوە سێ تا چوار ئەڵقەی لێ دەردەچێ، بەڵام دیوی پشتی دێڕەكان و چیرۆك و بەسەرهاتەكان زۆر درێژترە لەوەی كە لە رۆمانەكەدا هاتووە، بۆیە لای من وەكو سیناریۆنووس، بوو بە شەست ئەڵقە، دەرفەتی زۆر زیاتریش هەیە، بەڵام هەمووی هی عەزیزی مەلای رەشی نووسەرە، بۆ نموونە: لە هەموو رۆمانەكەدا مستەر لاین بە دێڕێك ناوی هاتووە كە كورد چاوەڕێی تاپۆكردنی زەوییەكانە بۆ رزگابوون لە بەعەرەبكردن، لای من مستەر لاین وەكو نوێنەری شانشینی ئینگلتەرە تەوەرێكی سەرەكیی درێژەپێدانی ململانێی نێوان كورد و عەرەبە، لەسەر خاكی كوردان. ئینجا چیرۆكی دووەم هاندان و هاتنی عەرەبە لە باشووری رۆژئاوای عێراق بۆ كوردستان، ئەوان بۆ هاتوون و كێ ئەوانی هانداوە، كورد سەرەتا چۆن بووە لە پێشوازیكردنی عەرەبدا؟.
یەكێك لە بنەماكانی هاتنی عەرەب بۆ كوردستان شەڕی هۆزەكان بووە، كە بە ناچاری روویان لە كوردستان كردووە، تەوەرێكی دیكە وشكە ساڵی بووە، وەكو هەڕەشەیەك بۆ حكومەتی پاشایەتیی عێراق كە ئینگلیز پشتیوانیی لێ كردووە بۆ ئەوەی نەڕووخێ، هەروەها بۆ ئەوان گرنگ نەبوو عەرەب بۆ بژێوی ژیان، یان رزگاربوون لە شەڕی هۆزەكان بەرەو دەشتەكانی كوردستان كۆچ بكەن، بۆئەوەی بارگرانی لەسەر حكومەتی پاشایەتی بەغدا نەمینێ ئەو كۆچە بۆ مانەوەی ئەوان لە عێراق شتێكی باش بووە، كە دواتر ئینتدابی بەریتانیی بەدوای خۆیدا هێنا، لە راستیدا عەرەب وەك نەتەوە نەیدەتوانی ببێتە هەڕەشە لەسەر خاكی كوردستان، بەڵكو ئەوە نیزامە سیاسییەكە بوو نەیتوانی چارەسەرێك بدۆزێتەوە.
ئینگلیزەكان دەیانزانی نیزامی فیدراڵی هەیە، گەر ئەو كات كوردستان وەكو هەرێمێكی فیدراڵی نەخشەی بۆ دابنرابوایە، ئەوە كۆچی عەرەبەكان زۆر ئاسایی دەبوو، نەدەبووە هۆی گۆڕینی دیمۆگرافی، لەلایەكی دیكە كەسایەتیی كوردی لە گوندەكانی دەشتی هەولێر چۆن بووە، هەڵوێستیان چۆن بووە لە بەرامبەر هەڕەشەی بەردەوامی عەرەب؟، كارەكە لە هەموو رووێكەوە زۆر سەختە، بەڵام هیوایەك و رژدبوونێك هەیە لە بەرهەمهێنانی زنجیرەكە، ئەوەی من ئێستا لەبارەی پڕۆژەكە بیزانم، هونەرمەند هۆشیار زێڕۆ چ وەكو كۆمپانیا دیكۆدرامی چ وەكو بەرهەمهێن بەهێزەوە شانی داوەتە بەر كارەكە، كە سەدان ئەكتەری هەولێر و شارەكانی دیكەی كوردستان بەشداریی تێدا دەكەن. ئەو چەند دیمەنەی كە لەگوندی پۆڕیجە تۆماركرا، تێستی چەند ئەكتەرێك بوو بۆ ترێلەری بەرهەمهێنان، كە ئەمە شێوازێكی نوێی بەرهەمهێنانە بۆ تەرخانكردنی بوودجەی پێویست، كە دوای ئەوەی بوودجەكە دەخەمڵێندرێ و تەرخاندەكرێ، دواتر قۆناغەكانی ئامادەكاری دەست پێ دەكات، لە پێشی هەموویان دابەشكردنی رۆڵەكان دێ بەسەر ئەكتەرەكاندا، بە رای من سەختترین قۆناغی بەرهەمهێنانە، كە راددەی سەركەوتنی زنجیرەكە بەدیار دەخات، جگە لەو ژمارە زۆرەی بەشداران، لایەنی شێوەزاری دەشتی هەولێر و جلوبەرگی ئەوسا و شێوەی گوندەكان و هونەری بیناسازی لەوسەردەمەدا، هەموو شتی زۆر سەختن، ئەگەر ئەو زنجیرە درامایە لە سەتا حەفتای بكرێ وەك لە سیناریۆكەدا هاتووە، راچڵەكانێكی هونەریی درامیی زۆر مەزن دەبێ، بڕواناكەم بینەر لە یادی بكات.
