دلشاد محەمەد سەعید: بەشێكی سەركەوتنی گۆرانی نێرگز بۆ گۆرانیبێژەكە دەگەڕێتەوە
هەرزوو لەبەغدا مۆسیقای خوێندووە و ئەندامی تیپی مۆسیقای رادیۆ و تەلەفزیۆن بووە، دواتر پێوەندی بە تیپی سیمفۆنیای عێراقی كردووە، وەك ژەنیاری كەمان و یاریدەدەری سەرۆكی ئۆركێسترا، لەناوەڕاستی هەشتاكان لەزانكۆی وێلزی بەریتانیا خوێندنی باڵای مۆسیقای تەواو كردووە و لەپەیمانگای مۆزارت بەردەوامە لە خوێندن، چەندین پارچە مۆسیقای بۆ هونەرمەندانی كوردی و عێراقی و بیانی ئامادە كردووە، هەروەها شان بە شانی چەندین موزیسیانی عێراقی و بیانی بەناوبانگ موزیكی پێشكەش كردووە، ئێستا لە وڵاتی نەمسا نیشتەجێیە و وەك ژەنیاری كەمان لە یەكێك لە تیپەكانی سیمفۆنیا بەردەوامە لە چالاكییە هونەرییەكانی لە پایتەختە ئەوروپییەكان و بەنیازی ئەنجامدانی پڕۆژەی دامەزاراندنی ئەكادیمیایەكی هونەریییە لەشاری دهۆك، لە پێوەندییەكدا بەم شێوەیە وەڵامی چەند پرسیارێكی گۆڤاری گوڵانی دایەوە.
* لەساڵانی 70 و 80 و 90 كانی سەدەی رابردوو لەهەولێر و دهۆك و سلێمانی ژمارەیەك تیپی مۆسیقی زۆر پێشكەوتوو و سەركەوتوو هەبوون، بەڕای تۆ بۆچی ئێستا ئەوجۆرە تیپانە وەك ئەو سەردەمە ئەكتیڤ نین؟
- لەو باوەڕەدام ئێستاش هەن، ئەوكات زیاتر شتەكانیان لەسەر شانۆ پێشكەش دەكرد، بەڵام لەبەر ئەوەی ئێستا بەرهەمەكان زیاتر لەسەر شاشەی تەلەفزیۆن پێشكەش دەكرێن، زۆربەی هونەرمەندەكان قورسایی كارەكانی خۆیان خستۆتە سەر تەلەفزیۆن، ئەمەش كارێكی رۆتینییە و لەهەموو شوێنێك گۆڕانكاری روویداوە، ئەمە بێجگە لەوەی كاریگەری سیاسیش ئەوكات زۆر بوو، ئەم تیپانە وەك تەحەدایەك بۆ رژێم بە دڵسۆزییەوە كارەكانی خۆیان دەكرد و خەڵكیش پشتگیری دەكردن.
*سەرەڕای ئەوەی ئافرەتی كورد لەم ساڵانەی دواییدا بوونی خۆی لەگۆڕەپانی هونەری كوردیدا سەلماندووە، بەڵام ئێستا تیپی دهۆك تەنیا شەش ئافرەتی تێدایە، ئەمەش جێگەی داخە، پێتوایە هۆكارەكان چین؟
- ئەوەی راستی بێت ئەم پرسیارە زۆر كراوە، هەرچەندە ئێستا دەرفەتی زۆر بۆ ئافرەتان هاتۆتە ئاراوە بۆ ئەوەی زیاتر توانا و بەهرەكانی خۆیان بەدەر بخەن، بەڵام پێموایە كاتێك كارێكی هونەری ئەنجام دەدرێ، پێویستە لەهەموو لایەكەوە بزانرێ ئامانجی ئەو تیپە چییە. لەهەمان كاتدا گرنگی بە هەموو لایەنێكی ئەو بەرهەمە بدرێت، ئێمە كاتێ هەوڵمان دەدا جگە لەكاری موزیك گرنگییەكی زۆر بەهەموو موزیكژەنان و ئەندامانی تیپ بدەین بەكوڕ و كچەوە بۆ ئەوەی لەلایەن خەڵك بناسرێن و پێیان ئاشنا بن.
* لە وڵاتێكی وەك نەمسا كە كانگای هونەری جیهانییە لای خەڵك زۆر ئاساییە موزیكی جاز و پۆپ و رۆك گرنگی پێبدرێت و بوونی هەبێت، بۆچی لەكوردستان هەندێك كەس هەن دژی ئەم بیرۆكەیەن؟
- بەڕای من هەر جۆرە موزیكێك لە كوردستان هەبێت ئاساییە و پێویستە هەبێت، بەڵام بەمەرجێك نەگاتە ئەو راددەیەی كاریگەرییەكی سلبی لەسەر گوێگر هەبێت، لە زۆر فیستیڤاڵ و شوێنی دیكەش دووبارەم كردۆتە ئەگەر موزیك بێت یان هەر شتێكی دیكە بێت مەبەستی تێكدانی گوێگر بێت، ئەوا لە قالبی موزیك دەردەچێت، سەبارەت بە موزیكی كوردی ئێمە وڵاتێكین پێویستیمان بەوەیە هەوڵ بدەین سوود لە فۆلكلۆری خۆمان وەربگرین و هونەری رەسەنی خۆمان زیاتر بەرەو پێش ببەین و نیشانی جیهانی دەرەوەی بدەین، چونكە ئێمە لە قۆناغێكداین پێویستیمان بە هەر شتێكە بۆ پاراستنی ناسنامەی خۆمان، هەر كاتێك ئێمە گەیشتینە ئاستی وڵاتانی دیكەی جیهان ئاساییە سوود لە جۆرە موزیكییە جیهانییەكان وەربگرین، بەڵام ئێستا زیاتر پێویستمان بە پاراستنی كولتوور و زمانی خۆمان هەیە كە چەندین ساڵە دوژمنان هەوڵی لەناوبردنیان داوە.
* ئایا پێشكەوتنی هونەر و موزیكی كوردی تەنیا بە پاراستنی فۆلكلۆر دەبێت، یان پێویستە لەگەڵ ئەم سەردەمە خۆمان بگونجێنین؟
- بەشێوەیەكی گشتی مەرج نییە بڵێین پێشكەوتنی هونەر بەستراوە بە فۆلكلۆرەوە، بەڵام ئەگەر بڵێین پێشكەوتنی هونەری كوردی بەستراوە بە فۆلكلۆرەوە ئەوە راستە، چونكە ئەگەر هونەری كوردی لە فۆلكلۆرەكەی دەربچێت، دەبێ بزانین مەبەستمان چییە لە موزیكی كوردی یاخود چۆن دەزانین ئەمە موزیكی كوردییە. پێشكەوتن تەنیا لە تێكست نییە، بەڵكو لە میلۆدیشدا دەبێ موزیكی كوردی بناسرێتەوە، چونكە ئەگەر موزیكی هەر نەتەوەیەكی دیكە بخەیتە سەر تێكستێكی كوردی دەڵێن ئەمە كوردییە، موزیكی كوردی بەستراوە بە زۆر شتی تایبەتەوە، بۆیە بۆ پێشكەوتنی هونەر و موزیكی كوردی پێویستە بناغەیەكی كوردی هەبێت ئینجا لایەنی ئەكادیمی هەوڵ بدەین پەرەی پێبدەین، بێگومان ئەوكات موزیكی كوردی پێش دەكەوێت.
* قۆناغی ئێستای هونەری كوردی بە چ قۆناغێك ناو دەبەیت؟
- قۆناغێكی تێكەڵ و پێكەڵە و رەسەنایەتی خەریكە دوور دەكەوێتەوە، ئەگەر سەیری تەلەفزیۆنەكان بكەین ئەو بەرهەمانەی پێشكەش دەكرێن بەشی هەرە زۆری ئەو موزیكەی بەناو كوردییە و بەشێوەیەكی دیكە پێشكەش دەكرێ زۆر زیاترە لەوەی كە بەشێوەی كوردی پێشكەش دەكرێ. ئەو جۆرە موزیكانەش تاموچێژی تایبەتی خۆیان هەیە، لەوانە توركییەكان كە زۆریان لە بناغەوە لەسەر موزیكی كوردی بنیادنراون و تەقلیدی ئێمەیان كردووە، ئێستا ئێمە هەستین تەقلیدی تەقلیدی بكەینەوە، ئەوا كاریگەری سلبی دەبێت، تەقلید ئاساییە هەبێت، بەلام نەك بەشێوەیەكی زۆر، چونكە هەر تەقلیدێك لەجیهان تەمەنی كورتە، بۆ ئەوەی ناسنامەی خۆمان ون نەكەین، پێویستە لە رەسەنایەتی دوور نەكەوینەوە.
* تۆ لەسەردەمی هونەرمەندانی وەك محەمەد عارف و تەحسین تەها و فوئاد ئەحمەد و زۆرانی تر ژیاوی، چۆن وەسفی ئەم هونەرمەندانەمان بۆ دەكەی؟
- ئەو هونەرمەندە نەمرانە لەو سەردەمەدا زۆر نزیكی موزیكی كوردی بوون، چونكە كاریگەری عەولەمە لە ئێستا كەمتر بوو، هەرچەندە عەولەمە كاریگەری تەنیا لەسەر ئێمەی كورد نەبوو، بەڵكو لەسەر هەموو میللەتان هەبوو، محەمەد عارف هونەرمەندێكی كلاسیكی كوردی بوو و دەتوانین بڵێین گۆڕانكارییەكی كرد لە هونەری كوردی، چونكە گۆرانی گوتن بە تەنبورە شتێكی نوێ بوو، پێشتر هەبوو بە شێوازی تر لەلایەن هونەرمەندانی مێردین و شەنگار، بەڵام ئەویش لەژێر كاریگەری محەمەد عارف بوو، هونەری محەمەد عارف لەبەر ئەوەی رەسەنایەتی تێدا هەیە شوێنی خۆی گرتووە، لەپاڵ رەسەنایەتی نوێكاریش لەهونەری محەمەد عارف-دا هەیە لەسەر ئەساسی پێشخستنی هونەری كوردی، بەهەمان شێوە تەحسین تەها-ش بێجگە لەخەباتی هونەری كوردی، خەباتێكی زۆری كردووە و بە بناغەیەك دادەنرێت، لەهەمان كاتدا نوێكارییەكی زیاتری كردووە، هونەرمەندانی تریش بە هەمان شێوە، بۆیە هونەری ئەمان نەمردووە و بە زیندوویی دەمێنێتەوە.
* لەسەرەتای هەشتاكانی سەدەی رابردوو تیپی دهۆك ئاهەنگێكی موزیكیان پێشكەش كرد، بەچەند گۆرانییەك كە ئێستاش زیندوون لەوانە (نێرگز و مەلی) و چەندین گۆرانی تر، دەكرێ باسی ئەو ئاهەنگەمان بۆ بكەی؟
- كە لەكۆتایی حەفتاكان تیپی دهۆكمان دامەزراند، پێویستیمان بە دەرخستنی فۆلكلۆری كوردی بوو بەشێوەیەكی نوێ و توانیمان ئەمكارە ئەنجام بدەین و چەند گۆرانییەكی فۆلكلۆرمان هەڵبژارد بۆ نوێكردنەوەیان، گۆرانیبێژەكانیشمان زۆر زۆر باش نەبوون، بەڵام ئەو كات تەنیا ئەوانەمان هەبوو، هەندێك لە گۆرانییەكان شوێنی خۆیان گرتەوە و سەركەوتنی ئەم گۆرانیانە زۆر هۆكاری لە پشت بوو جگە لە موزیك.
* نێرگز یەكێك بوو لەگۆرانییە سەركەوتووەكان، هۆكارەكانی سەركەوتنی ئەم گۆرانییە چی بوون؟
- زۆر هۆكار هەبوون وەك خۆشی گۆرانییەكە خۆی، بەڵام جگە لە گۆرانییەكە و موزیك و پێشكەش كردنێكی باشی گۆرانیبێژەكە، هۆكاری تریش هەبوون لەوانە كچە گۆرانیبێژەكە زۆر بەجوانی و سەركەوتوویی لەسەر شانۆ دەركەوت، ئەمەش دەروازەیەكی دیكەی سەركەوتنی گۆرانییەكە بوو، ئەمەش راستییەكە پێویستی دانێ پێ بنێین، كاتێك لە بەغدا بووین بە ئامادەبوونی وەزیری راگەیاندنی ئەوكات جگە لە گۆرانی (نێرگز) هەردوو گۆرانی (مەلی و یار دیلان)مان پێشكەش كرد، خەڵك دووجار داوای دووبارە كردنەوەیان كردەوە.
* ئایا دەتوانرێ ئێستا كارێكی وەك ئەو سەردەمە پێشكەش بكرێ لەلایەن تیپەكانی هەولێر یان دهۆك یان سلێمانی؟
- سەرەڕای بارودۆخی ئەوكات راستییەك هەیە پێویستە ئاماژەی پێبكەم بۆ سەركەوتنی تیپەكانی ئەو كات، ئەو موزیكژەنانەی ئێستا هەمانە ئەوكات نەبوون یان لەو ئاستەدا نەبوون، موزیكژەنانی ئێستا ژمارەیان زۆر زیاتر و زۆریش باشترن، ئەمەش یەكێكە لەو هۆكارانەی كە وامان لێدەكات بڵێین دەتوانین ئەمكارە بكەین ئەگەر هونەرمەندان لەهەرسێ شارەكەی كوردستان دەست بخەنە ناو دەستی یەكتری بێگومان دەتوانن دووبارەی بكەنەوە و كاری جوان پێشكەش بكەن.
* كاتی ئەوە نەهاتووە بگەڕێیتەوە كوردستان بۆ خزمەتكردن و هۆكارەكانی نەگەڕانەوەت تا ئێستا چین؟
- زۆر هۆكار هەن، بەڵام ئەوەی پێوەندی بە هونەر و موزیك هەبێت چەند ساڵە لە دەرەوەی كوردستان دەژیم تا ئێستا بۆ هیچ كاتێك خەبات و كاركردنم لە بواری موزیك رانەوەستاوە و هەر بەردەوامم و شتی نوێم پێشكەش كردووە، ئەگەرچی كاركردن لێرە قورستریش بێت و ئەگەر بەراورد بكەم لەگەڵ بوونم لە كوردستان نەمدەتوانی ئەو كارانە بكەم، بۆ نموونە لەگەڵ هونەرمەندانی ناوداری جیهانی كارم كردووە، ئەگەر دەرفەت هەبێت لەگەڵ تیپی سیمفۆنیای بەناوبانگ كاری ژەنین دەكەم، هەروەها لە زۆربەی وڵاتانی ئەوروپا موزیك پێشكەش بە كوردانی ئەو وڵاتانە دەكەم، جگە لەوەی ئەو كارانەی پێشكەشم كردوون بەشێوەیەك بووە كە هەموو لایەك دەزانن ئەگەر لە كوردستان بوام نەمدەتوانی بەو شێوەیە بیكەم، ئەمەش مانای ئەوە نییە كە ئێستا بگەڕێمەوە باشتر نییە، بەڵام بەر لە چەند ساڵێك پڕۆژەیەكم پێشكەش كردبوو ئەگەر ئەو پڕۆژەیە سەركەوت بۆ من سەركەوتنێكی گەورەیە كە بتوانم ئەكادیمیایەكی هونەری لە دهۆك دابمەزرێنم كە كارێكی مۆدێرن بێت و مامۆستاكانی لە ئەوروپاوە بێن، ئەگەر پڕۆژەكە تەواو بوو بێگومان هاتنەوەم زۆر باشترە، بەڵام تا ئەو كاتە ئەوەی لە ئەوروپا پێشكەشی دەكەم، ناتوانم لە كوردستان بیكەم.
* ئێستا پڕۆژەكە بەچی گەیشتووە؟
-بەر لە زیاتر لەساڵێك لەگەڵ بەڕێز پارێزگاری شاری دهۆك قسەمان كردووە و زەوییەكی باشی بۆ تەرخان كردووین، تەنیا ئاوەدانكردنی ماوە و بەپێی زانیاری خۆم ئەو بودجەیەی بۆیان تەرخان كردووە بەشی ئەم پڕۆژەیە ناكات و چاوەڕێی ئەوە دەكەین لە ماوەیەكی زوودا دەست بە كارەكان بكرێت.
* زیاتر گوێ لەكام گۆرانیبێژ دەگری؟
- هەر گۆرانییەك موزیكەكەی باش بێت واتا هونەری بێت جا هی هەر میللەت و نەتەوەیەك بێت، گوێی لێدەگرم.
