ژمارەیەك بیردۆزی فەلسەفی ئاماژە بەوە دەدەن كە گەردوون لە سنووری خۆیدا وەك بوونەوەرێكی زیندوو وایە. بۆ نموونە، فەلسەفەی «هیلۆزۆیسم» وا دەبینێ كە هەموو شتێك، یان ماددەیەك زیندووە، لە كاتێكدا فەلسەفەی «پانپسیچیسم» دەڵێت هەموو بونەوەرێك لە گەردووندا و هەموو شتێكی مادی ئاستێكی دیاریكراو لە ئاگایی تێدایە. بە تێپەڕینی كات پاش قبووڵكردنی چەمكە نوێیەكان وەك پەرەسەندن (evolutionism) ئەم بیردۆزانە خرانە لاوە، بەڵام ئێستا دۆزینەوەكان و بیردۆزە تازەكان رێگەیان داوە بە بەهەستیی گەردوون تا جارێكی دیكە بێتەوە ناو ئەم پرسە، یەكەم، بیر و رای ئەو زانایانەمان هەیە كە گریمانەی ئەوەیان كردووە كە چۆن دەكرێ «ئاگاهی - ئاگایی - درك» بەشێكی گەوهەریی هەر شتێك بێت كە هەیە. فیزیازانی بەریتانی (رۆجەر پێنرەوز) گریمانەی ئەوەی كردووە كە ئاگایی مرۆڤ ئەنجامی كردارەكانی بــڕە مەبەست لێی (بـڕی ئێجگار وردە) لە فیزیای كوانتەمدا كە وەك یەكەیەكی وزەی فیزیاییە)، لە ناوچە بچووكەكانی نێو خانەكانی مێشك. ئەگەر ئەمە لەبەرچاو بگرین، فیزیازانی گەردوونی (برنارد هایسچ) وا دەڕوانێ كە ئەگەری ئەوەی (بوارەكانی بـڕ) كە پەیكەری سەرەتایی گەردوون پێك دێنن، لە توانایاندا هەیە ئاگایی بەرهەم بهێنن، بە مانایەكی دیكە، دەگونجێ بۆ هەر پەیكەرێك لە گەردووندا (مرۆڤ بێت، یا هەسارە، یا ئەستێرە) بەهەست بێت، لەو روانگەی كە سیفەتەكانی بـڕ (سیفەتەكانی كوانتەم) بەشێكن لە سرووشتی خۆی، لە لایەكی دیكەوە هەردوو پەیكەر و رەفتاری گەردوون وەك بەڵگەیەكی رێ تێچوون كە گەردوون لە راستیدا قەوارەیەكی بیرمەندە (شتێكە بیر دەكاتەوە)، بە پێی توێژینەوەیەك كە ساڵی 2005 بەجێ گەیەندراوە، پەیكەری ئاڵۆزی گەردوونی بینراو بە شێوەیەكی زۆر نزیك لە شێوەی پەیكەری دەمارەخانەكانی مێشكمان دەچێت، بە زیادكردن بۆ ئەمەش چەندین ساڵە زانراوە كە بنیادی (داڕشتە) گەردیلە گەر لێی ورد ببنەوە، هاوتایە لەگەڵ شێوازی ریزبەندنی هەسارەكانی كۆمەڵەی خۆر، وەك ئەوەی ئەمانە هێشتا بەس نین، ژمارەیەك توێژینەوە ئەوەیان دەرخستووە كە هەندێ ئەستێرە رێكـكردنەوەی چاوەڕواننەكراو لە خولگەی خۆیان دەكەن بە نێو گەلە ئەستێرەكەدا، تا نەكێشن بە تەنەكانی دیكەدا.