نیوەی دانیشتووانی جیهان گیرۆدەی كەمئاوی دەبن
لەسایەی بەرزبوونەوەی بەردەوامی ژمارەی دانیشتووان و زیادبەكاربردنی بەرهەم و خزمەتگوزاری، هەروەها گۆڕانی كەش و پیسبوونی ژینگە، پێویستیی مرۆڤ بۆ ئاو زیاتربووە. گەشەكردنی ئابووری جیهانیش زاڵە كارێكی كردووە كە داواكاری لەسەر ئاو روو لە بەرزبوونەوە بكات. كۆڕبەندی نێودەوڵەتی ئابووری هۆشداریدا كە خراپبوونی رەوشی ئاو لە 15 تاوەكو 20 ساڵی داهاتوودا رەنگە ببێتە هۆی قەیرانێكی سەختی خۆراك لەسەر ئاستی جیهان. ئاشكراشە دیارترین ئەو ناوچانەی تووشی قەیرانی ئاو دەبن ئەفریقیا و رۆژهەڵاتی نێوەڕاستە. كیشوەری رەش 12%ی دانیشتووانی جیهان لەخۆدەگرێ، لەكاتێكدا تەنیا 1%ی ئاوی خواردنەوەی تێدایە.
ئەگەر ئێستا پرسی ئاسایشی وزە یەكێكبێ لە دیارترین كێشەكانی جیهان، ئەوا ئاسایشی ئاو خەریكە دەبێتە سەرلیستی كێشەكان، بەتایبەتی لەسایەی هەلومەرجی گۆڕانی كەشوهەوا، شارەزایان هۆشداری دەدەن لەوەی كە رەنگە ململانێیەكی جیهانی لەسەر ئاو نزیكەی 200 ناوچەی جیهان بگرێتەوە.
ئیگۆر داڤیدینكۆ زەویناسی رووس و پسپۆڕ لە ئاوی ژێرزەوی ئاماژەی بەوەدا كە “شەڕی ئاو بەكردەنی دەستیپێكردووە، كۆمارەكانی ئاسیای نێوەڕاست ئێستا لە شەڕێكی هێوردان بەهۆی ئاو. لە رابردوودا لە چوارچێوەی یەك دەوڵەت كە یەكێتی سۆڤیەت بوو، رەفتار لەگەڵ ئەو كێشەیە كراوە”، هەروەها ململانێی لەنێوان توركیا و عێراقی لەسەر ئاوی دیجلە و فورات وەبیرهێنایەوە.
رووسیاش بێ ئاوە
كەنارەكانی رووسیا بەسەر 12 دەریادا دەڕوانن و سنووریشی لەسەر سێ زەریایە، سەرباری دەریای دەخراوی قەزوین، هەروەها 120 هەزار رووبار لە خاكیدا هەن كە درێژی هیچ كامیان لە 10 كیلۆمەتر كەمتر نییە، درێژایی تێكڕای ئەو رووبارانە دەگاتە 2،3 ملیۆن كیلۆمەتر، سەرباری دوو ملیۆن دەریاچەی شیرین و شۆڕ و 40 وێستگەی فراوانی كۆكردنەوەی ئاو كە فراوانیی هەریەكەیان یەك كیلۆمەتر سێجایە. تێكڕای ئاوی رووبارەكانی رووسیا دەگاتە 4270 كیلۆمەتر سێجا لە ساڵێكدا، واتە یەك لە دەی هەموو ئەو ئاوەی بە هەموو رووبارەكانی جیهاندا دەڕوات، بەمەش رووسیا لە دوای بەرازیل لەڕووی سامانی ئاو لە پلەی دووەمدا دێت.
بەڵام یەدەگی ئاوی شیرین بە نایەكسانی بەسەر هەرێمەكانی ئەو وڵاتەدا دابەشبووە، 80%ی خاكی كشتوكاڵی كەوتوونەتە ئەو شوێنانەی كە داهاتی ئاویان سنووردارە، لە ماوەی كەمبوونەوەی ئاوی رووبارەكاندا لە ناوچەكانی نێوەڕاست و باشوور، ئەو ناوچانە تووشی بێ ئاوییەكی كوشندە دەبن، لە هەندێك ساڵدا زیانی ئابووری ئەو كێشەیە هەڕەشەی لە ئاسایشی نەتەوەیی كردووە.
پێشبینی دەكرێت وەك شوێنانی دیكەی جیهان، ئەو بەشەی رووسیا كە دەكەوێتە نێو خاكی ئەوروپا رووبەڕووی كەمئاوی ببێتەوە، بۆیە پلانێكی ستراتیژی لە بواری ئاو دانراوە كە رەنگە تاوەكو ساڵی 2020 ئەو كێشەیە چارەسەر بكات. ئەم پلانە لەساڵانی نێوان 2011 و 2017دا پیادە دەكرێ و پێشبینی دەكرێت كە بەفیڕۆدانی ئاو تاوەكو رادەی 50% كەم بكاتەوە، هەروەها كاریگەری نەرێنی بۆ سەر سەرچاوەكانی ئاویش كەمدەكاتەوە. پرسی بەفیڕۆنەدانی ئاو و زێدەڕۆیی نەكردن تێیدا بە گرنگترین پرس دادەنرێ لە بواری پاراستنی دەرامەتی ئاودا، سەرباری باشكردنی سەرچاوەكانی ئاو و پاراستنی دانیشتووان لە كاریگەرییە نەرێنیەكانی.
ئەو پێشبینی دەكات لە چەند ساڵی داهاتوودا وەبەرهێنان لە كەرتی وزەوە رووبكاتە كەرتی ئاو، ئەمەش لە ئاستی جیهاندا گفتوگۆی لەسەر دەكرێت. ئێستا كە رووسیا نەوت و غاز هەناردەی دەرەوە دەكات، لەماوەی 20 تا 30 ساڵی داهاتوودا ئاوی خواردنەوە هەناردە دەكات.
-الحیاة
وەرگێڕانی: رووداو
