ئینستیتۆی توێژینەوەی نیشتمانی بە هاوبەشی گۆڤاری گوڵان سیمینارێكی بە ناونیشانی (قەرزكردنی دەرەكی ڕەهەندو ئاكامەكانی) لە كاتژمێر(4)ی پاش نیوەڕۆی یەكشەمە ڕێكەوتی 25/1/2015 لە هۆڵی چوارچرا بۆ دكتۆر لەتیف كەریم واحید سازكرد، سەرەتا لەلایەن دكتۆر شێرزاد نەجار لە دەسپێكدا ئامانجی سیمینارەكە خرایەڕوو، پاشتر نزیكەی دوو كاتژمێر وتووێژو ڕاگۆڕینەوە لە نێوان كۆمەڵێك كەسایەتی پسپۆر لەو بوارەدا بەردەوامی هەبوو، كە تێیدا جگە لە دكتۆر لەتیف كەریم، وێڕای ئەوەی ژمارەیەك لە ڕۆشنبیران و شارەزایانی ئابووری و یاسایی لە زانكۆكانی كوردستان و بەرپرسانی حكومی ئەم بەڕێزانەش بەشدارییان لە گفتوگۆكاندا كرد(دكتۆر جەمال ڕەشید، دكتۆر ساحێب قارەمان، دكتۆر ئەنوەر بەرزنجی، دكتۆر نەجدەت ئاكرەیی، خاتوو نیگار نادر)، ئامانجی سەرەكی لە سیمینارەكەدا تاوتوێكردنی بابەتی چۆنیەتی قەرزی دەرەكی بوو، هەروەها بە چ شێوەیەك حكومەتی هەرێمی كوردستان بتوانێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی قەیرانی كورتهێنانی بودجەو چارەسەركردنی دواكەوتنی پێدانی مووچەی فەرمانبەران و بەردەوامبوونی پڕۆژە خزمەتگوزارییەكان سوود لەم ڕاوبۆچوونانە وەربگرێت، كە پێكڕای ئەمانە كۆمەڵێك پرسی هەنووكەیین و لەلایەن ئابووریناسانەوە قسەو باسێكی زۆرتر هەڵدەگرن.

ئەم كۆنفرانسە بۆچی؟
ئامانجی سەرەكی لە ئەنجامدانی ئەم كۆڕە بریتی بوو لە بەرچاوڕوونكردنەوەو گەڵاڵەكردنی پێشنیار و ڕاسپاردە بۆ تێپەڕاندنی ئەو دژواریە داراییەی كە دوچاری هەرێمی كوردستان بۆتەوە، كە ئەوەش بەهۆی گەمارۆو گوشارە ئابووریيەكانی حكومەتی عێراقەوە هاتۆتە ئاراوەو لە سەرو هەمووشیانەوە خۆی لە بڕینی بودجەی كوردستاندا بینیوە، هەروەها ئەو شەڕە نەخوازراوەی كە داعش سەپاندویەتی بەسەر ئەم هەرێمەدا. چونكە كوردستان پێشینەو ئەزموونێكی ئەوتۆی نیيە لە پرسی وەرگرتنی قەرز و چۆنیەتی قەرزركردن و سەرچاوەكانی قەرزكردن و چۆنیەتی دانەوەو چۆنیەتی بەكارهێنانیدا شێوەیەك كە ببێتە مایەی خۆشگوزەرانی و نەوەستانی ڕەوڕەوەی بەرەوپێشەوە چوونی خزمەتگوزارییەكان..
كەی و بۆچی قەرز دەكرێت؟
سەرەتا باس لەوە كرا كە ئەم پرسە تاوتوێكردن و توێژینەوەی زیاتر هەڵدەگرێت و دەكرێت ببێتە هەوێنی بەشێك لە كۆنفرانسێكی فراوانی ئابووری بۆ داهاتوو، ئەویش بۆ ئەوەی بزانین لایەنە تاریك و ڕۆشنەكانی ئەم بەشە چین، هەوڵيش بدرێت وەڵامی ئەم پرسیارە بدرێتەوە كە ئایا قەرزكردن دەردی ڕەوشە داراییە نالەبارەكە گرانتر دەكات، یاخود هەنگاو و هەوڵێك دەبێت بۆ تێپەڕاندنی ئەم ڕەوشە ناهەموارو نالەبارە.
ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ پرسی ئەوەی بۆچی لەم ساتەوەخت و قۆناغەدا كوردستان بیر لە قەرزكردن دەكاتەوە بۆ تێپەڕاندنی ئەم دۆخە دارایی دژوارەی، ئەوا وەڵامەكە ئەوەیە كە دەوڵەتان ئەو كاتە پەنا بۆ قەرزكردن دەبەن كە داهاتیان لە خەرجیەكان كەمتر بێت، واتە كاتێك تەرازووی ئەم هاوكێشەیە لاسەنگ بێت، هەروەها كاتێك وەبەرهێنان زۆرەو پاشەكەوتكردن كەمە، واتە لەبەر ئەوەی نەمانتوانیوە خۆمان پاشەكەوت بكەین، ئەوا سوود لە پاشەكەوتی وڵاتانی دیكە وەردەگرین.
مەبەستی سەرەكی هەر دەوڵەتێكیش لە قەرزركردن بریتیە لە پێشكەوتنی ئابووری و گەشەپێدانی وڵاتەكە. دەكرێت قەرزیش بۆ گەشەپێدانی ژێرخانی ئابووری بێت، كە ئەویش لە دوو بواردا بەرجەستە بێت، وەبەرهێنان لە ژێرخان و پرۆژە درێژخایەنەكاندا، وەك پرد و ڕێگاو بان و وێستگەكانی بەرهەم هێنانی كارەبا، كە ئەم پرۆژانە هەم تێچوونێكی زۆری هەیە و هەم لە مەودای دوورودرێژدا داهاتیان دەبێت، بواری دووەم بریتیە لە خستنەگەڕ و وەبەرهێنانی ئەو قەرزانە لە كارگە و كێڵگەكان، واتە پرۆژەی كورتخایەن كە دەتوانن تێچووەكانی خۆیان دابین و دەستەبەر بكەن و هەر بەو داهاتەی لەو پرۆژانەوە دەسەبەر دەكرێن وردە وردە قەرزەكانیشی پێ بدرێتەوە، هاوكات ژمارەیەكی زۆری دەستی كاری ناوخۆشی پێ بخرێنە سەر كار.
مەبەستێكی دیكەی قەرزكردن بەدەستهێنانی داهاتە بۆ خەرجكردن، بەڵام ئەگەر هاتوو قەرزەكە بۆ بواری خەرجكردن بوو، ئەوا مەرج نیيە پەنا بۆ قەرزی دەرەكی ببردرێت، دەكرێت لە سەرچاوە ناوخۆییەكانەوە ئەم قەرزە دابین بكرێت.
ئاڵوگۆڕ بەسەر شێوازی پێدانی قەرز
پێكهاتەی قەرزی وڵاتە گەشەكردوەكان لە ساڵانی حەفتاكان و هەشتاكاندا گۆڕانكاری بەسەردا هات، چونكە پێشتر وڵاتە گەشەكردو و پێشكەتووەكان ڕاستەوخۆ قەرزیان بە وڵاتە دواكەوتوو و هەژارەكاندا دەدا، هەروەها بڕێكی ئەو قەرزەیان وەك كۆمەك و یارمەتی پێدەدان، بەڵام وردە وردە لە كۆتایی حەفتاكاندا زیاتر لە ڕێی بانكی جیهانی و سندوقی دراوی جیهانیەوە ئەم قەرزەیان بەو وڵاتانە دەبەخشی. مەترسی ئەم ئاڵو گۆڕە لەوەدا بوو كە چیتر بەشێكی ئەو قەرزە وەك یارمەتی و هاوكاری و كۆمەك نەدەبەخشرا، واتە ئەم لایەنانە مەرجی خۆیان دەسەپاند لە كاتی پێدانی قەرزدا، ئەمەش بە زیانی وڵاتە هەژار و دواكەوتووەكاندا شكایەوە.
باری گرانی قەرز
لایەنێكی دیكە ئەوەیە كە خاوەن ماڵ خۆی دەستی هەیە لەو ماڵوێرانەیەی هاتۆتە ئاراوە، واتە خۆی پشكی بەردەكەوێت لەو بارودۆخەی خوڵقاوە، خۆی بەشێكی ئۆباڵ و بەرپرسیارێتیەكەی دەكەوێتە ئەستۆ، بۆچی؟ چونكە هۆكارێكی سەرهەڵدانی ئەو ڕەوشە داراییە خراپەی سەریهەڵدا لە زۆرێك لە وڵاتە هەژارەكاندا بریتی بوو لە گەندەڵی و بە هەدەردان و بە فێڕۆدانی سەروەت و سامانی گشتی و خراپ بەڕێوبردنی كاروبارە ئابووریيەكان. لەبەر ئەوە پێویستە پێداچوونەوە بكرێت بە شێوازی بەڕێوەبردن و كەمكردنەوەی گەندەڵی و تەخشان و پەخشانكردنی سەروەت و سامانی وڵاتەكە، ناكرێت هەركەس هات و پێشنیاری ئەوەی كرد بە هەرزان قەرز بدات بە وڵاتەكە، ئەوا بێ دوودڵی و بێ بیركردنەوە بڕیار بدات و قەرز وەربگرێت. كەواتە ئیدارەی وڵات و حكومڕانی وڵاتیش بەشێكی بەرپرسیارێتیەكەیان بەردەكەوێت. چونكە ئەگەر بۆ ئەزموونی هەندێ وڵات بگەڕێینەوە كە خۆیان خستە ژێرباری گرانی قەرزی زۆرەوە، كە ئەوەندی دیكە لە قوڕی دواكەوتوویی و هەژاریدا چەقین و دەردەكەی گرانتر كردن، وەك ئەرجەنتین و بەرازیل و مەكسیك، كە لە ساڵی 1982دا وڵاتی مەكسیك ڕایگەیاند كە چیتر توانای دانەوەی قەرزی نەماوە، لە ساڵی 1970دا ئەرجەنتین تەنها 2 ملیار دۆلار قەرزار بوو، بەڵام دوای دە ساڵ لەبری دانەوەی قەرزەكانی، بڕی قەرزەكەی لە ماوەی 10 ساڵدا بۆ سەرو 27 ملیار دۆلار هەڵكشا. هەمان حاڵەت لە وڵاتی بەرازیلدا دووبارە بووە، كە لە ماوەی 10 ساڵدا قەرزەكانی لە 3 ملیارەوە بۆ 71 ملیار دۆلار. جارێكی دیكە و بەهۆی قەیرانە ئابووریە جیهانیەكەوە قوڕی قەرزەكان خەستر بوونەوە، بۆ نموونە ئەرجەنتین لە ساڵی 2005دا 114 ملیار دۆلار قەرزار بوو، لە ماوەی سێ ساڵدا بەرز بۆوە بۆ 128 ملیار دۆلار، بەرازیل لە نزیكەی 188 ملیار دۆلار قەرزەوە بۆ زیاتر لە 255 ملیار دۆلار. كەواتە ئەو بارە دارایی و ئابوریيە قەیراناوییەی وڵاتە پێشكەوتوو و گەشەكردووەكان پێیدا تێپەڕیون كاریگەری دەبێت لەسەر باری قەرز و باری ئابووری وڵاتە هەژارەكان. یەكێك لە ئاكام و لێكەوتە خراپ و زیانبەخشەكانی قەرز ئەوەبوو كە بەرۆكی وڵاتانی ئەفریقیا و وڵاتانی ئەمەریكای لاتینی گرت لە ساڵانی هەشتاكان و نەوەتەكانی سەدەی ڕابردودا، كە لەبری ئەوەی قەرز دەرمانی دەردی ئەم وڵاتانە بكات، باری سەرشانی قورستر كردن، لەبری گەشەكردن دووچاری پووكانەوەی كردن.
سەرچاوەكانی قەرز و سوود و زیانەكانی
ئەگەر قەرز لە ناوخۆ بكرێت و لە هەمان كاتدا بۆ بنیاتنان و دروستكردنی ژێرخانی ئابووری بەكار بهێنرێت ئەوا هاووڵاتیان لە دوولاوە قازانجیان پێدەگات، لەلایەك بڕە پارەیەكی زیاتر وەردەگرنەوە لەو پارەیەی كە بە قەرز داویانە بە حكومەت، لەلایەكی دیكەوە سوودمەند دەبن لە بنیاتنانی ژێرخانی وڵاتەكەش، لەسەرێكی دیكەوە ئەمە هانی هاووڵاتیان دەدات بۆ ئەوەی پاشەكەوت بكەن، بەڵام ئەوەی جێی داخە ئەوەیە هاووڵاتیان نازانن پاشەكەوتەكانیان لە كوێدا و لە چیدا بەكار بهێنن، ئەگەرچی ئەوان دەزانن پاشەكەوت بكەن. چونكە ئەگەر سیاسەتێكی ڕاست و دروست پیادە بكرێت ئەوا ئەمە یارمەتیدەر دەبێت بۆ بووژاندنەی كەرتی بانكی، چونكە ئەگەر هاووڵاتیان بتوانن پاشەكەوتەكانیان لە بانكەكاندا دابنێن ئەوا حكومەت دەتوانێت سوود لەو پارەیە وەربگرێت و هەروەها پرۆژەكانیش دەتوانن سوودی لێ وەربگرن. لەبەر ئەوە زۆر زەحمەتە بتوانیت باس لە گەشەكردنی ئابووری بكەیت لە كاتێكدا كەرتی بانكيی بوونی نەبێت، چونكە بانكەكان لە هەرێمی كوردستان ناوەندی پارە گۆڕینەوەن(صراف)ن و كاری بانكيی ناكەن، واتە ئەگەر سەرچاوە ناوخۆییەكان بە شێوەیەكی ڕێكوپێك بەكار بهێنرێت ئەوا دەبێتەهۆی چالاككردن و بووژاندنەوەی كەرتی بانكيی. لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا مەترسی ئەوە هەیە ئەم قەرزە لە دەست دەربچێت و حكومەتی چیتر جڵەوی قەرزەكەی لە دەستدا نەمێنێتەوەو پێی نەدرێتەوە، وەك ئەو حاڵەتەی بەسەر وڵاتانی باشووری ئەوروپادا هاتوون، لەبەر ئەوە هەتا بتوانرێت قەرز نەكرێت باشە، ئەگەر قەزریش كرا لە ناوخۆدا بكرێت و بە بڕ و ئەندازەیەكی كەم بكرێت. واتە دەبێت بە پێی بەڕەكەی خۆمان پێی ڕابكێشین، ئەگەر توانامان نیيە نابێت قەرز بكەین. سەرچاوەیەكی دیكەی قەرز سەرچاوەی دەرەكیە، خۆ ئەگەر بێت لە بانكە مەركەزیەكانی وڵاتان بێت ئەوا باشترە، یەكەم لەبەر ئەوەی سوودێكی كەمتری دەخرێتەسەر، دووەم لەبەر ئەوەی بوار دەدەن لە دوای ماوەیەك، شەش مانگ بۆ ساڵێك، دەست بكرێت بە دانەوەی ئەو قەزرە، واتە ئەمە بوارێك بۆ قەرز وەرگرەكان دەڕەخسێنێت بۆ ئەوەی بە باری دارایی و ئابووری خۆیدا بچێتەوە، هەندێ جاریش لە بەشێكی ئەو قەرزە خۆش دەبن و دەیكەنە كۆمەك و هاوكاری. ئەگەرچی ڕەنگە ئەمە دەروازەیەك بێت بۆ دەستێوەردانی دەرەكی، هەروەها سوودی ئەم قەرزەش دەچێتە دەرەوە. هەروەها قەرزكردن لە بانكی نێودەوڵەتی سندوقی نێودەوڵەتی دراویش مەترسی ئەوە هەڵدەگرێت كە مەرج بەسەر وڵاتە قەرز وەرگرەدا دەسەپێنن و هەروەها وڵاتەكە دەكەوێتە ژێر ویست و خواستی شارەزا دەرەكیەكانەوە كە ئەوان بڕیارێك لەبارەی ئابوری وڵاتێكەوە دەدەن كە ڕەنگە ئەو وڵاتەیان لە نزیكەوە هەرگیز نەبینیبێت. سەرچاوەیەكی دیكەی قەرز بریتیە لە سەرچاوە بازرگانیەكان، بەڵام ئەویش زیانەكانی لەوەدا بەرجەستە دەبێت كە سوودی دەچێتە دەرەوەو ڕێژەی سوودەكە بەپێی بازاڕ دیاری دەكرێت و هەروەها دەبێت ڕاستەوخۆ دەست بكرێت بە دانەوەی قەرزەكەو لە هەمان كاتدا بواری لێخۆشبوونیشی نیيە.
كوردستان و پرسی قەرزكردن
لەبەر ئەوەی كوردستان دەوڵەت نيیە، بواری قەرزوەرگرتنی لێ بەرتەسك دەبێتەوە. ڕەنگە كوردستان نەتوانێت لە بانكی جیهانی و سندوقی نێودەوڵەتی دراو قەرز وەربگرێت، چونكە ئەم لایەنانە تەنها قەرز بە دەوڵەتە سەربەخۆكان دەدەن، بەڵام ئەگەر بتوانێت ئەم كارە بكات، ئەوا باشترە لەوەی قەرزی بازرگانی بكات. لەلایەكی دیكەوە باشترە هەرێمی كوردستان هەوڵ و كۆششێكی دیبلۆماسی و سیاسی بخاتەگەڕ بۆ ئەوەی بتوانێت قەناعەت بە وڵاتە بەهێزەكانی وەك ئەمەریكا و بەریتانیا و فەڕەنسا و ئەڵمانیا و... تاد بكات، كە هاوشان بە هاوكاریە سەربازیەكانیان بۆ یارمەتیدانمان لە شەڕی داعشدا- بە تایبەتی كە ئەوانیش هاوپەیمانێتیان پێكهێناوە بۆ ڕووبەڕبوونەوەی داعش-، بتوانن كۆمەكی داراییمان بكەن و بە مەرجی ئاسانتر قەرزمان پێبدەن. ڕەنگە بەهۆی ئەوەی لە ماوەی ڕابردوودا نرخی نەوت بەرز بوو و پارەیەكی زۆر لە بانكەكاندا هەڵگیران و هەروەها بەهۆی ئەوەی ڕێژەی سوود لە بانكەكان نزمە، ئەوا بە ئاسانی بتوانرێت قەرز بكرێت و ڕەنگە ئەو بانكانەش خۆیان هانی ئەوە بدەن قەرزیان لێ بكرێت.
ئێستا كاتی ئەوە نیيە حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ بوژاندنەوە و بنیاتنانەوەی ژێرخانی ئابووری قەرز بكات، چونكە ئەمانە پرۆژەی درێژخایەنن و لە مەودایەكی كورتدا ناتوانن داهاتیان هەبێت و كوردستانیش ئێستا توانای ئەوەی نیيە ئەو قەرزە بداتەوە. واتە بە هەڵەداچوونە ئەگەر ئەم قەرزە بكرێت، چونكە دەبێت ئەو پرۆژەیەی قەرزی بۆ دەكرێت بتوانێت خۆی پارەكە بەرهەم بهێنێتەوە، لە كاتێكدا كە پێویستە حكومەت پارەكەی بداتەوە و سوودەكەی ئەم پرۆژانەش ناڕاستەوخۆ دەبێت و نایەتەوە گەنجینەی حكومەتیشەوە. كەواتە لە هەموو حاڵەتێكدا دان بە خۆداگرتن و كەمتركردنەوەی خەرجیەكان باشترە، خۆڕاگرتن باشتر ئەگەرچی سەخت و تاڵیش بێت، چونكە قەرزكردن دەبێتەهۆی ئەوەی تاكە سەرچاوەی داهاتی ئێمە كە نەوتە ببێتە بارمتە لای كومپانیا و بانكەكان لە پاشەڕۆژدا، لەبری ئەوە باشترە خەرجیەكان كەم بكرێتەوە و كەرتی بانكی ببوژێنرێتەوە، هەروەها بیر لە سەپاندنی باجی داهات بكرێتەوە. ئەگەر سەرنج بدرێت ئەوە ساڵێك بودجە لە كوردستان بڕدراوە، بەڵام بازاڕ وشكی نەكردووە و ڕانەوەستاوە، ئەمەش بە مانای ئەوە دێت پارە هەیەو خەڵكی پاشەكەوتی كردووە، بەڵام ئەم پارەیە نەخراوەتە بانكەكانەوە، ئەمەش پێوەندیەكی بە تینی بە ڕێژەی سوودەوە هەیە كە تووشی كێشەیەكی گەورە بووینەتەوە لە ڕووی كەلتور و ئاینیەوە، ئەگەرچی وڵاتە ئیسلامیەكان چارەسەریان بۆ دۆزیتەوە و پێویست دەكات ئێمە بیر لە چارەسەر بكەینەوە، بۆچی هاووڵاتیانی وڵاتانی سعودیە و كەنداو و توركیا و مالیزیان پارە لە بانكەكاندا دادەنێن. بەڵام لەلایەكی دیكەوە دەبێت خەڵكی متمانەی بە بانكەكان هەبێت و حكومەتی گەرەنتیان بكات. هەروەها دەبێت حكومەت زۆر بە جددیتر كار لەسەر كەمكردنەوەی گەندەڵی بكات. كەواتە ئەمە لێدانی زەنگی مەترسیە، ئەویش لەبەر ڕۆشنایی ئەزموونی ئەو وڵاتانەی قەرزیان كردووەو لە ڕوانگەی مەرجە سەخت و قورسەكانی لایەنی قەرزی دەرەوە، لەبەر ئەوە تاوەكو سڵبكرێتەوە لە قەرزكردن هێشتا هەر كەمە، تاوەكو لێی بترسین جێی بەرپرسیارێتیەو تاوەكو خۆمان بە بەرپرسیار بزانین، ئەوا دەبێت لێی بترسین. چونكە ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ ئەو مەرجانەی بانكی نێودەوڵەتی و سندوقی نێودەوڵەتی دراو سەپاندیان لە دەیەكانی هەشتاكان و نەوەتەكاندا كە بە دەیەی ونبو لە قەڵەم دەدرێت، تەنانەت ئەم لایەنانەش خۆیان شەرم لە باسكردنی سەپاندنی ئەو مەرجانە دەكەن، چونكە وڵاتە قەرز وەرگرەكانیان بە چۆكدا هێناوەو خەڵكی ئەو وڵاتانە باجەكەیاندا. بەڵام هەرچۆنێك بێت ئەگەر بتوانرێت قەرزەكە بدرێتەوە و ئەگەر قەرزەكە بۆ پێشكەوتن و گەشەكردنی وڵاتەكە بەكاربهێنرێت، ئەوا كەس لاری نیيە لەمە، چونكە لە هەموو حاڵەتێكدا دەوڵەتەكان پەنا بۆ قەرزكردن دەبەن، تەنانەت وڵاتە گەشەكردووەكانیش. بەڵام لەبەر ئەوەی ئێمە دەوڵەت نین و خاوەنی زیاد لە سەرچاوەیەكی داهات نین، ئەوا ئەگەر نەمانتوانی قەرز بدەینەوە، ئەوا تاكە سەرچاوەیەكی داهاتمان هەیە كە نەوتە ئەویش بۆ دانەوەی قەرز دەستی بەسەردا دەگیرێت. كەواتە دەبێت هەوڵ بدرێت سەرچاوەكانی داهات زیاتر بكرێت و ناكرێت هەموو هێلكەكانی خۆمان بخەینە یەك سەبەتەوە، كە ئەمە ئەگەری ماڵوێرانی بە دوای خۆیدا دەهێنێت، ئومێدەكە ئەوەیە ئەم قەیرانە ئەوەندەی ئێمە تاساندبێت كە بیر لەم مەسەلەیە بكەینەوە و پلان و تێڕوانینمان هەبێت و پێویستە حكومەت جددیتر بیر لە باری ئابووری بكاتەوە، دواتر لە كاتی گفتوگۆكاندا ڕای پێچەوانەش هەبوو سەبارەت بەوەی لەم كاتەدا قەرزكردن پێویستە بە مەرجێك هەرێمی كوردستان لە دەسەبەركردنی داهاتدا تەنیا پشت بە نەوت نەبەستێت بەڵكو كشتوكاڵ وكەرتی گەشتیاری و كەرتی پیشەسازی بچووكی پێ ئەكتیڤ بكات و بەرهەمی لەو بوارانەدا هەبێت، هەروەها باجی داهات وەك لە وڵاتانی پێشكەوتوودا هەیە بە پێی سیستمێكی ڕێكوپێك ئەكتیڤ بكرێت بۆ ئەوەی ببێتە پاڵنەرێكی باش بۆ وەدەسخستنی داهات.