مێرگەسۆر وەك نموونە



بەپێی رووپێوێكی زانستی و پسپۆریی كە چەند رێكخراوێكی نێودەوڵەتی و وەزارەتی پلاندانان ئەنجامیانداوە؛ هەرێمی كوردستان پێویستی بە 36 تریلیۆن دینارە بۆ پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییەی كە لەژێرخانی كوردستاندا هەیە، لەواقیعی ئێستاشدا حكومەتی هەرێمی كوردستان دەتوانێت ساڵانە 3بۆ4 تریلیۆن دیناری عێراقی لەبودجەی وەبەرهێنان لە ژێرخانی هەرێمی كوردستان خەرج بكات. ئەو ژێرخانە ئابوورییەی كە لەسەر دەستی رژێمە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق رووبەڕووی وێرانكاریی و پشتگوێخستن بووەتەوەو ئاستەنگ و بەربەستێكی زۆری لەبەردەمدایە تاوەكو ژێرخانەكەی ببێتە پاڵنەرێكی سەرەكی بۆ گەیشتن بە قۆناغی پەرەپێدانی ئابووری. لەماوەی چەند ساڵی رابردووشدا حكومەتی هەرێم چەندین كارو پرۆژەی گەورەی خزمەتگوزاریی جێبەجێ كردووەو پرسی دووبارە بونیاتنانەوەی ژێرخان و بەرزكردنەوەی ئاستی كوالێتی خزمەتگوزارییەكانی خستە ریزبەندی پێشەوەی ئەركەكانی، بێگومان دووبارە بونیاتنانەوەی ژێرخان لەوڵاتی دوای شەڕ كارێكی ئاسان نییە بە تایبەتی لە هەرێمێكدا كە لە پاشكەوتەیی وڵاتێكی فاشیلی وەك عێراق دەربازی نەبووەو بە بەردەوام هەڕەشەی بڕینی بەشە بودجەكەی لەلایەن سەرۆك وەزیرانی عێراق و جێگرەكەی شەهرستانیەوە دەكرێت، ئەم هەڕەشەو ململانێیانەی بەغدا لەگەڵ هەرێمدا هاوكاتە لەگەڵ هەڵكشانی بودجەی سیادیی و حاكیمە بەرادەیەك ئێستا لە 30%ی كۆی گشتی بودجەی عێراق بۆ ئەم دوو خەرجییە دەچێت و زیانێكی گەورەی بە ئابووریی عێراق و كوردستان گەیاندووە.. هەربۆیە پیادەكردنی شێوازی نوێ و میكانیزمی جیاواز لەساڵانی پێشوو دانانی ئەولەویات بۆ بەرنامەو كارەكان بەیەكێك لەفاكتەرەكانی سەركەوتن و خەرجكردنی زانستیانەی ئەو بودجە كەم و نارێكە دادەنرێت، بەتایبەتی لەهەرێمێكدا كە بە بەردەوام گرفتی كورتهێنانی بودجەی هەیەو تا ئێستا بودجەی بەگەڕخستنی زۆر زیاترە لەبودجەی وەبەرهێنان، ئەمەش بارگرانییەكی زۆری خستۆتە سەر وەزارەتەكانی حكومەتی هەرێم، بەتایبەتی لەبواری پێشكەشكردنی پرۆژەو كاری خزمەتگوزاریی بۆ قەزاو ناحیەو گوندەكان، ئەو شوێن و ناوچانەی لەساڵانی هەشتاكاندا دووچاری وێرانكاریی گەورە بوونەوەو دانیشتوانەكانی بۆ ئۆردوگا زۆرە ملێ و شارەكان راگوێزران، هەر ئەمەشە وایكردووە زیاتر لە 79%ی كۆی دانیشتوانی هەرێم لەشارەكان كۆببنەوە. چڕبوونەوەی رێژەی دانیشتووان لەسەنتەری شارەكان و دەوروبەریان؛ حكومەتی هەرێمی ناچار كردووە پرۆژەكانی وەبەرهێنانی (گشتی و تایبەتی) زیاتر لەم شوێنانەدا ئەنجام بدات، واتا جێبەجێكردنی پرۆژەكان بۆ ئەو قەزاو ناحیەو گوندانەی كە پێشتر وێرانكرابوون و بەتەواوەتی ژێرخانی ئابوورییان تێكدرابوو دووبارە بنیاتنانەوەی بووە كارێكی زەحمەت و قورس، بەتایبەتی ئەو قەزاو ناحیەو گوندانەی لەنەخشەی شارستانیەتیدا پەرتەوازەییان پێوەدیارە، بەمەش كەرتی كشتوكاڵ زیانێكی گەورەی بەركەوتووە لە هەرێمێكدا كە خاوەنی 1ملیۆن و نیو هێكتار زەوی ئاودێریكراوە بە ئاوو باران، هەروەها ژینگەیەكی لەباریشی هەیە بۆ بەخێوكردنی ئاژەڵ، هەر ئەمەشە وایكردووە پشتبەستن بەكشتوكاڵ بۆ بژێوی ژیان لە2007 بۆ لە23% كەم بكات دوای ئەوەی لە ساڵی 2000 ئەم رێژەیە لە 35% بوو، بێگومان ئێستاكە لەم رێژەیە زۆر زیاتر كەمی كردووە بەرادەیەك هەندێك توێژینەوەی زانستی هێزی كاری هەرێمی لەكەرتی كشتوكاڵ تەنیا لە 9%ی داناوە.
لە راپۆرتی ئەم جارەماندا پێداویستی و كەلێنەكانی بەردەم گەشەسەندنی ژێرخانی ئابووریی قەزایەكی كوردستان وەكو نموونەیەك وەردەگرین، ئەویش قەزای مێرگەسۆرە كە ژمارەی دانیشتووانەكەی زیاتر لە 53.000 كەسە و ناحیەكانی (گۆڕەتوو، بارزان، شێروان مەزن، پیران، مەزنێ و 260 گوند) لەخۆدەگرێت. بە یەكێكیش لەو قەزایانە دادەنرێت كە لەسەردەمی بەعسدا رووخێنرابوون و ژمارەیەكی بەرچاوی دانیشتووانەكەشی ئەنفال كرابوون و ئەوانی تریش بەرەو ئۆردوگا زۆرە ملێیەكان راگوازرابوونەوە. حكومەتی هەرێمی كوردستان لە سەرجەم دەڤەری قەزای مێرگەسۆر چەندین پرۆژەی جێبەجێ كردووەو تاڕادەیەكیش سەنتەری قەزاكەو ناحیەكان و نزیكەی 176 گوندی ئاوەدانكردۆتەوە، بەڵام ئەم پرۆژەو كارانە بەپێی پێویست و لەئاستی بەرفراوانی سنوورەكەو داخوازیی هاووڵاتیاندا نییە، لەمەشدا هاووڵاتییان و بەرپرسانی یەكەی ئیداریی ناوچەكە ئاماژە بەچەندین ئاستەنگ و هۆكار دەكەن كە رێگرە لەبەردەم ئاوەدانكردنەوەو پەرەپێدانی ئابووریی دەڤەرەكەیان كە بەرێژەی لە 3%ی دانیشتووانی سەرجەم پارێزگای هەولێر لەم ناوچەیە نیشتەجێیە، كەچی تا ئێستا خانووەكانیان تاپۆ نییە و ژمارەیەكیش لە هاووڵاتییانی مێرگەسۆر لەچەند لێدوانێكدا بۆ گۆڤاری گوڵان باسیان لە كەموكوڕی هەردوو بواری پەروەردەو تەندروستی كرد، ئەمە جگە لەكەموكوڕیی رێگاوبانی گوندەكان كە لەوەرزی زستاندا بەهۆی بارانبارین و بەفرەوە زۆربەی رێگاوبانەكان دەگیرێن و پرۆژەی ئاوی خواردنەوەكەشیان زیانی بەردەكەوێت، لەلایەكی ترەوە كەمیی زەوی بۆ نیشتەجێبوون و پرۆژەكان وایكردووە زۆربەی فەرمانگەكانی حكومەت بینایەیان نەبێت و لەخانووی كرێدا بن. بۆ وەڵامدانەوەی داواكاریی و خواستی هاووڵاتیان وەكو تیمی گۆڤاری گوڵان سەردانی قایمقامیەتی مێرگەسۆرمان كردو داواكاریی و رەخنەی هاووڵاتیانمان ئاراستەی بەرپرسی یەكەی ئیداریی قەزاكە كرد، لەم رووەوە خۆشەویی خەلیل قایمقامی قەزای مێرگەسۆر پێیوابوو ناسەقامگیریی ناوچە سنوورییەكان و كەمیی بودجە هۆكارێكن بۆ دواكەوتنی بونیاتنانەوەی ژێرخانە ئابوورییەكەی، ئەمە جگە لەوەی ژێرخانی ئابووریی مێرگەسۆر بەتەواوەتی وێرانكرابوو، رژێمی بەعس هەر بەمەشەوە نەوەستاو كێڵگەیەكی مینی زۆری لەناوچەكەدا دروست كردووە، ئەو بودجەو پارەیەشی بۆ ئاوەدانكردنەوەو گەیاندن و بەردەوامی پرۆژە خزمەتگوزارییەكان تەرخانكراوە لەئاست وێرانی و خەبات و قوربانیی خەڵكەكەیدا نییە، بەرادەیەك بودجەی مێرگەسۆر تەنیا بەشی جێبەجێكردنی پرۆژەیەكی رێگاوبانی وەكو رێگای نێوان سۆران – مێرگەسۆر ناكات، چونكە تێچوونی 1 كیلۆمەتر رێگا لەمێرگەسۆر بەرامبەر تێچوونی 20 كیلۆمەتر رێگایە لەهەولێر. ئەمە لەكاتێكدا سەرجەم سنووری قەزاكەیان شاخاوییەو لەوەرزی زستاندا كەشوهەوایەكی دژواریی هەیە. قایمقامی مێرگەسۆر سەبارەت بە دژواریی كەش و هەوا لەم ناوچەیە لەلێدوانێكی تایبەت بە گوڵان وتی: قەزای مێرگەسۆر ساڵانە رێژەیەكی زۆری باران و بەفری لێدەبارێت بەمەش ساڵانە رووبەڕووی لافاو دەبینەوەو زیان بە رێگاوبان و ژێرخانی ئابوورییەكەشی دەكەوێت، ئێستا لە رێگای چەند پردوو پاڵپشتێكەوە رێگا سەرەكیەكانی مێرگەسۆر چاك دەكرێنەوە، بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا لەوەرزی زستان بەهۆی كەمی ئامێری بەفر خاوێنكردنەوەو ئۆتۆمبێلەكانی شارەوانی كێشەی تێكچوون و داخستنی رێگاوبانەكان هەر دەمێنێت.
نەبوونی زەوی تەرخانكراو بۆ پرۆژەكان
كەمی زەوی و جوگرافیای شاخاویی ناوچەكە بۆ ئەنجامدانی پرۆژە و یەكەكانی نیشتەجێبوون بە یەكێك لەو كێشە ئاڵۆز و قورسانە دادەنرێت، كە تێچوون و ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكانی قورس كردووە، قایمقامی مێرگەسۆر لەم بارەیەوە وتی: نەبوونی زەویی رێگرە لەبەردەم چارەسەركردنی كێشەی كەمی بینایەی قوتابخانەو نەخۆشخانەو پرۆژەكانی خزمەتگوزاریی و نیشتەجێبوون، هەر لەبەر نەبوونی رووبەرێكی زەوی بوو لەساڵی 2011 دا پرۆژەیەكی دروستكردنی 72 یەكەی نیشتەجێبوون دروست نەكرا، بڕیاریشە لەبەرنامەی 2013دا 48 یەكەی نیشتەجێبوون دروست بكرێت، بەڵام لەبەر نەبوونی زەوی تا ئێستا دەست بەجێبەجێكردنی ئەم پرۆژەیەش نەكراوە، لەلایەكی ترەوە نەبوونی تاپۆی زەوی و خانووەكان وایكردووە لەكاتی قەرەبووكردنەوە یا كوژانەوەی زەوییە كشتوكاڵییەكان هاووڵاتییان زیانمەند بن. ئێستا فەرمانگەیەكی زۆر هەیە داوای زەوییان كردووە بۆ دروستكردنی بینایەكانیان، بەڵام لەبەر نەبوونی رووبەری زەویی پێویست نەتوانراوە كێشەی قەرەباڵغیی فەرمانگە حكومییەكان چارەسەر بكرێت و ژمارەیەكی زۆری فەرمانگە بێ بینایەی تایبەت بەخۆیانن و هەندێكیان لەبینایەی قایمقام یان كرێدان.
ئاڤە شین پیسبووە
لەئاكامی ئەو ئاوەڕۆیانەی لە دیرەلوك و گەڵیڕەوە دەڕژێتە ناو ئاڤە شین گرفتی پیسبوونی ژینگەیی لێكەوتۆتەوە و ئاڤە شینی پیسكردووە، قایمقامی مێرگەسۆر ئەوەی نەشاردەوە گەربێتوو مشوری ئەو ئاوەڕۆیانە نەخورێت ناچار ئاڤە شین بە یەكجاریی پیس دەبێت. لەم رووەوە قایمقامی مێرگەسۆر باسی لەو پرۆژە ئاوەڕۆیانە كرد كە ئەمساڵ دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە. لەبەرنامەی ئەمساڵدا رەزامەندی لەسەر جێبەجێكردنی ژمارەیەك پرۆژەی ئاوەڕۆ دراوە بەتایبەتی لە بلێ و گۆڕەتوو مێرگەسۆر.
پرۆژەی ئاوی خواردنەوەی مێرگەسۆر
پرۆژەی ئاوی خواردنەوەی مێرگەسۆر كە سەنتەری قەزاو 4 ناحیەو 75 گوند لێی سوودمەندن؛ دەكەوێتە ناو رووباری كانی بەردەری كە ساڵانی رابردوو بەهۆی لافاوەوە زیانێكی گەورەی بەركەوت، هەربۆیە ئێستا دیوارێكی بەربەستی بۆ دروست كراوە و ئێستا لافاوەكان زیان بەپرۆژەی ئاوی خواردنەوەی مێرگەسۆر ناگەیەنێت، بەڵام قایمقامی مێرگەسۆر دەڵێت لەكابینەی پێنجەمی حكومەتی هەرێم چەند پرۆژەیەكی راكێشانی ئاوی خواردنەوە بۆ 42 گوند ئەنجامدرابوو، بەڵام ئێستا پێویستە مشوری ئاوی خواردنەوەی گوندەكانی تریش بخورێت كە تا دێت ژمارەی دانیشتوانەكانی رووی لەزیادبوونە.
زبڵ و خاشاك و پیسبوونی ژینگە
سنووری مێرگەسۆر بەپاراستنی كلتووری ژینگە پارێزی ناسراوە تەنانەت راونەكردنی ئاژەڵی كێویش لەم دەڤەرە بۆتە كلتوورێك، بەڵام لەلایەكی ترەوە كێشەیەكی تر رووبەڕووی ناوچەی مێرگەسۆر بووەتەوە ئەویش چارەسەرنەكردنی زبڵ و خاشاكە؛ قایمقامی مێرگەسۆر لەمبارەیەوە وتی: زۆر پێویستیمان بەدامەزرانی كارگەی ریسایكلین هەیە تاوەكو ژینگەی مێرگەسۆر زیاتر بپارێزین، چونكە ئێستا زبڵ و خاشاك فڕێ دەدرێت و لەكاتی بارانبارین دەچێتە ناو زێ و رووبارەكان و پیسیان دەكات و زیانی بۆ لایەنی تەندروستی هەیە، ئەمەش بۆئێمە ناخۆشە لەناوچەیەك كە پاراستنی ژینگە بووەتە كلتوورێك و خەڵكی هەرهەمووی پارێزگاری لەژینگە دەكەن، تەنانەت ژمارەیەكی زۆری ئاژەڵی كێوی و باڵندە بەمێگەڵ و رەو دەبینرێن و بەهەموو شێوەیەك راوكردنی ئاژەڵ و باڵندەی كێوی قەدەغەیە تەنانەت راوەماسیش لەهەندێك وەرز نەبێت ئەویش قەدەغە كراوە.



لەسەر رووباری رێزان بەنداوێكی
گەشتیاری دروست دەكرێت
سنووری قەزای مێرگەسۆر زۆر گونجاوە بۆ پرۆژەكانی گەشتیاریی و خاوەنی چەندین شوێن و شوێنەواریی مێژووییە، كردنەوەی پرۆژەی ئەشكەوتی شانەدەر بەیەكێك لەو پرۆژە گرنگانە دادەنرێت كە ئێستا خەڵكێكی زۆر سەردانی دەكەن؛ قایمقامی مێرگەسۆر سەبارەت بەپرۆژە گەشتیارییەكان وتی: لەگەڵ كردنەوەی فەرمانگەی گەشتیاریی چەند شوێن و ناوچەیەك بۆ ئەنجامدانی پرۆژەی گەشتیاریی دەستنیشان كرا، ئێستا لەسەر رووباری زرارەو رێزان كاری گەشتیاریی تێدا دەكرێت بەرنامەشیان هەیە لەداهاتوودا لەم ناوچەیە زیاتر كارو پرۆژەی گەشتیاریی ئەنجام بدەن، تەنانەت داوامانكردووە پرۆژەی ئەشكەوتی شانەدەر پەرەی زیاتری پێ بدرێت.
ئەمساڵ سلفەی خانووبەرە بەسەر 80 خانەوادەی تری شەهیدانی جینۆساید دابەش دەكرێت
سەبارەت بەدابەشكردنی زەوی و هاوكاریكردن بۆ دروستكردنی خانوو بۆ خانەوادەی شەهیدانی جینۆساید؛ قایمقامی مێرگەسۆر وتی: لەساڵی 2012 زەوی بەسەر هەموو كەسوكاری ئەنفالكراوەكان دابەشكراوە هاوكات وەكو قۆناغی یەكەمی دابەشكردنی سلفەی خانووبەرە بەسەر خانەوادەی شەهیدانی جینۆسایدیشدا ئەنجامدراوەو ئێستا لەچاوەڕوانی قۆناغی دووەمی دابەشكردنی چەكی سلفەی خانووبەرەین بۆ 80 خانەوادەی شەهیدانی جینۆسایدو ئەنفالكراوەكان.
سەبارەت بەو كارو پرۆژانەی خەڵكی مێرگەسۆر لەداهاتوودا پێویستیانە، قایمقامی مێرگەسۆر وتی: تەرخانكردنی تەنیا 8-9 ملیار دینار بودجەی ساڵانە بۆ سنوورێكی وا فراوان گرفتێكی گەورەیە لەبەردەم جێبەجێكردنی كارو پرۆژەو خزمەتگوزاریی لەناوچەیەكی شاخاویی و دژوار كە لەوەرزی زستاندا بەهۆی لافاو و بارانبارین و بەفرەوە زۆر لە رێگاكانی تێكدەچێت، هەربۆیە ئێمە چاوەڕوانین وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە مشوری چاككردن و كاری سیانەی رێگاوبانەكانی ئەم دەڤەرە بخوات، لەلایەكی ترەوە كێشەی خراپی رێگاوبانی گوندەكان پێویستە چارەسەر بكرێت، چونكە تا ئێستا چەندین گوند لەمێرگەسۆر هەیە رێگاوبانەكانیان بەپێی پێویست نییە بەرادەیەك لە 40%ی رێگاوبانی گوندەكان پێویستیان بەپرۆژەو چاككردنەوە هەیە. هەروەها لەڕووی كارەباشەوە پێویستە وەزارەتی كارەبا چارەسەری خێرای كێشەی نزمی ڤۆڵتیە بكات و وێستگەی 132 كەیڤی زوو بخاتە كار، هاوكات لەبەر زۆری ژمارەی خوێندكارەكان گرفتی میلاكات و بینایەی قوتابخانەكانیش سەری هەڵداوەو بەدروستكردنی ئەو 2 بینایەیەش چارەسەری گرفتەكانمان ناكات. هەروەها داواكارم وەزارەتی خوێندنی باڵا لە مێرگەسۆر هەوڵی كردنەوەی پەیمانگا یا چەند بەشێكی كۆلێژی بنیات بدات تاوەكو لەڕووی ئامادەكردنی میلاكاتەوە لەدواڕۆژدا گرفتمان نەبێت و چیتر كچانی ئەم دەڤەرە لەخوێندن دانەبڕێن.