گەنجی كوردستان لە قۆناغە مێژووییەكانی گەلەكەماندا رۆڵ و پێگەی گرنگیان لەبزووتنەوەی ئازادی و سەربەخۆیی هەبووە، بگرە بە بەنرخترین سەرمایەی مرۆیی دادەنرێت، لە كۆمەڵگەیەكدا كە بەكۆمەڵگەیەكی گەنج ناودەبرێت، بەو پێیەی گەشەی گەنج زۆر خێرایەو بەرێژەی لە 60%ی كۆمەڵگاكە لەتەمەنی 15- 35 ساڵیدایە و بەبەردەوام ئاستی پێداویستی و خواستەكانیان لەزیادبووندایە، هەربۆیە ئەمڕۆ ئەم توێژە گرنگەی ناو كۆمەڵگە هەست بەپەراوێزخستن و كەمی هەلی كار دەكەن، بەشێكی زۆری ئەو گرفتانەش بۆ كەمی ئەو پرۆژانە دەگەڕێتەوە كە گەنج داخواسی لەسەری دەكات و لەبەر كەمی بودجە نەتوانراوە بەخێرایی بۆیان جێبەجێ بكرێت، واتا لە ئاكامی ئەو كاولكاریی و وێرانیەی كە رژێمە یەك لەدوای یەكەكانی بەغدا بەسەر كوردستاندا هێناویانە ناچار حكومەت رووی لە بونیاتنانەوەی ژێرخانە ئابوورییەكە كردووە، ئەمەش وایكردووە پەرەپێدانی مرۆیی بەهاوتەریبی پەرەپێدانە ئابوورییەكە ئەنجام نەدرێت، ئەمڕۆ هەرێمی كوردستان كە تارادەیەكی باش ئەو وێرانكارییەی تێپەڕاندووە گەنج ئەو مافەی هەیە داوای پڕكردنەوەی خواستەكانی بكات و كەموكوڕییەكان چارەسەر بكرێن، چ لەبواری دابینكردنی هەلی كاری باش و گونجاو یا لەدابینكردنی شوێنی نیشتەجێبوون و پەیڕەوكردنی دادپەروەریی كۆمەڵایەتی یا لەپێدانی دەرفەتی زیاتر بۆ بڕیاردان و وەرگرتنی پۆستە ئیدارییەكان، بوونی كەموكوڕیی لەم بوارانەدا رێگرە لەبەردەم بەرهەمهێنانی گەنجێكی داهێنەرو بەتوانا، تەنانەت تواناكانی زۆرینەی كۆمەڵگا بەفیڕۆ دەچێت و كاریگەریی نێگەتیڤی لەسەر قۆناغی ئەمڕۆ دوارۆژمان هەیە.
مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم واقیعە كارێكی ئاسان نییە بەتایبەتی بەرامبەر بەتوێژێكی گرنگ و بزوێنەری ناو كۆمەڵگا، كە بیروپۆچوون و ئارەزووەكانی جیاوازە لەقۆناغەكانی پێش راپەرین و تەنانەت لەسەردەمی راپەرینیشدا، ئەم واقیعە تا دووربكەوینەوە لەسەنتەری شارە گەورەكان زیاتر دەردەكەوێت، هەربۆیە لە گەنجی قەزاو ناحیەو گوندەكان چاوەڕوانی چی بەرپرسیارێتیەكیان دەكرێت؟ لەكاتێكدا لەئاكامی نغرۆكردنی هەرێمەكە بەبەرهەم و بەرووبوومی كشتوكاڵ بیانی دەرفەتی كاری كشتوكاڵیشیان لەدەستداوە، یا لە غیابی وەبەرهێنان و نەبوونی كارگەو پیشەسازیی دا چۆن حكومەت دەتوانێت هەلی كار لەكەرتی تایبەت بۆ ئەو هەموو دەرچووەی زانكۆو پەیمانگاكان دابین بكات ؟ تەنانەت بوونی گەنج لەناو دامودەزگا حكومیەكان هیچ كاریگەریی لەسەر بڕیارو ئاراستەكان نییە، چونكە زۆربەی پۆستەكان بەدەست گەنجەوە نییەو بگرە كۆمەڵگا بەدامەزراویی نەكراوە، ئەمە جگە لەوەی ئافرەت كە نیوەی پێكهاتەی گەنجە بەدەست رەگەزی نێرەوە چەوسانەوەیەكی دیكەشیان لەسەرە.
ئەوەی لەم راپۆرتەدا باسی دەكەین ئەوەیە؛ چۆن بتوانین رۆڵی گەنج بگۆڕین و لەگۆڕانكارییەكاندا پێگەی راستەقینەیان بۆ بگێڕینەوە؟ بۆ ئەمەش زیاتر پشت دەبەستین بەخەمڵاندنەكان و هەڵبژاردنی نموونەیەك، چونكە ناكرێت لەنەبوونی ئامارو رووپێوەكاندا دەستەوەستان بووەستین لەكاتێكدا بەنرخترین سەرمایەی مرۆیی لەم كۆمەڵگەیە بەفیڕۆ دەچێت، لەقۆناغێكدا كە بۆ بونیاتنانی نەتەوە زۆر پێویستمانە.
لەسەردانێكی تیمی گۆڤاری گوڵان بۆ دەڤەری رانیە ئەو راستیەمان بۆ دەركەوت، كە گەنجی وڵاتەكەمان بەتایبەتی گەنجانی دانیشتووی دوور لەسەنتەری شارە گەورەكان تارادەیەك بەپەراوێزخراون. گەنجان كە بەدەست چەندین دیاردەو گرفتی بێكاری راستەقینەو بێكاریی شاراوەو نا دادپەروەریی گیرۆدەبوون، لە كاتێكدا دەیان گەنجی بەهرەمەندو بەتوانا بوونیان هەیە، لە بوارەكانی وەرزش و هونەرو پیشەیی و خوێندنەوە گەنجی بەهرەمەندو ئارەزوومەند هەیە كە دەرفەتیان كەمە، گەنج پێویستی بەوە هەیە گوێبستی داخوازییەكانی بن و رێزی لێبگیرێت نەك هەست بە هاووڵاتیبوونی نەكات، بە پێچەوانەشەوە بە پەراوێزخستنی گەنج و بەفیڕۆدانی تواناكانی هۆكارێكە بۆ دەركەوتنی گەنجێك كە بڕوای بە دیالۆك و گفتوگۆ نەبێت و كار بكات بۆ سڕینەوەی بەرامبەر.



هیوا قەرەنی قایمقامی رانیە بۆ ( گوڵان):
گەنج لە رانیە زۆر زیادیكردووە، بەڵام كەمی بودجە رێگرە لەبەردەم دابینكردنی خواست و داواكاریەكانیان
گەشەی دانیشتوان لەقەزاو ناحیەكاندا بەخێرایی زیاد دەكات بەتایبەتی لەم چەند ساڵەی دوایدا كە تارادەیەكی باش كار بۆ باشكردنی ژێرخانی ئابووری ئەو ناوچانە كراوەو داهاتی تاكەكەسیش رووی لەهەڵكشان كردووە، گەر بێتوو قەزای رانیە وەكو نموونەیەك وەربگرین دەبینین ژمارەی دانیشتوانەكەی گەیشتۆتە 230 هەزار كەس بەڕادەیەك لەساڵی 1991 لەناو سەنتەری شاری رانیە تەنیا 8 گەڕەكی تێدابوو ئێستا زیاتر لە 38 گەڕەك لەخۆ دەگرێت، هەربۆیە داواكاری لەسەر پرۆژە خزمەتگوزارییەكان بەبەردەوام روو لەزیادبوونە، كۆمەڵگەی رانیە كە كۆمەڵگەیەكی گەنجانەیە بە پێی ئەو خەمڵاندنەی كە لەساڵی 1996 لەناو رانیە تەنیا 2 قوتابخانەی ئامادەیی و 30 قوتابی پۆلی شەشی ئامادەیی هەبووە كەچی ئێستا 9 قوتابخانەی ئامادەیی هەیەو هەر قوتابخانەیەكیش 1000 قوتابی كەمتری تێدا نییە، بەواتا رێژەی گەنجان زۆر بەخێرایی زیاد دەكات ؛ لەم رووەوە هیوا قەرەنی لەلێدوانێكی تایبەتدا بۆ گۆڤاری گوڵان وتی : كەمی بودجە رێگرە لەبەردەم دابینكردنی ئەو پرۆژەو پێداویستیانەی كە گەنج خواستیان لەسەری هەیەو داوای دەكەن، تەنانەت هەلی كاریش لەم دەڤەرە بەپێی زیادبوونی خێرای دانیشتوان و خواستی گەنجان نییە بەرادەیەك ئێستا 2000 دەرچووی زانكۆو پەیمانگا هەیە كە بیمەی بێكاری وەردەگرن و دانەمەزراون، بەدەیان دەرچووی دیكەش چاوەڕێی دامەزراندنن . لەبواری وەرزشی و هونەریی و رۆشنبیریی كەموكورتیمان هەیە، یاریگای ستانداردو پێشكەوتوومان نییەو پەیمانگای هونەرە جوانەكانیش پێویستی بەهۆڵی نوێ هەیە.
حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبەردەم جێبەجێكردنی ئەركێكی قورسدایە، ئەویش دابینكردنی هەلی كارە بۆ گەنجان و بەرزكردنەوەی ئاستی خزمەتگوزاریی كەرتەكانی پەروەردەو تەندروستیی و شارەوانییە ؛ چونكە كەمی دەرفەتی كارو نرخی كرێ و نزمی ئاستی پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان كاریگەریی نەرێنی لەسەر ژیانی گەنج و پێكهێنانی هاوسەرگیریی و بەدیهێنانی حەزو ئارەزووەكانیان هەیە، لەم رووەوە قایمقامی رانیە وتی: كەمی هەلی كارو خراپی رەوشی بژێوی گەنج و نەبوونی دەرفەتی یەكسان بۆ گەنجەكانمان بەیەكێك لەو مەسەلە هەستیارانە دادەنرێت كە پێویستە توێژینەوەی زیاتری لەسەر بكرێت و هەنگاوی پراكتیكی بۆ بنرێت، چونكە كەمی دەرفەت وایكردووە دیاردەی كۆچیش بۆ سەنتەری شارە گەورەكان سەرهەڵبدات، گەرچی سەرژمێریی و داتای ووردو زانستیمان نییە بۆ ژمارەی گەنج و پێداویستیەكانیان بەڵام بەخەمڵاندن و هەندێك زانیاریی تێبینی ئەو ئەركە قورسە دەكەین كە لەداهاتوویەكی نزیكدا پێویستی بەچارەسەركردن هەیە، بۆ نموونە لە زانكۆی راپەڕین لە رانیە 2 هەزار خوێندكار هەیەو ئەوەندەی تریش سودمەندن لە بیمەی بێكاریی. قوتابخانەكان دوو سێ دەوامی تێدایەو بینای كۆنمان هەیەو لەزانكۆی راپەرین پێویستمان بەكۆلێژو بەشی نوێ هەیە، لەرووی میلاكات و مامۆستای وانە زانستیەكانەوە كەموكوڕی هەیە، لەرووی تەندروستیشەوە خزمەتگوزارییەكان بەپێی پێویست نییە.
ئاشكرایە كە پەیوەندییەكی دوو لایەنە لەنێوان گەنج و كۆمەڵگا هەیە تاوەكو گەنج بتوانێت مافەكانی دابین بكرێت لەبەرامبەردا ئەرك و بەرپرسیارێتی دیار بێت ؛ ناكرێت لەكاتێكدا گەنج حەزو ئارەزووی لە كار بێت بەڵام دەرفەتی نەبێت و چاوەڕوانی داهێنانیشی لێبكرێت، لە دەڤەری رانیە ئەو راستیەمان بۆ دەردەكەوێت كە دەرفەت لەبەردەم گەنج دا لە قەزاكان و دوور لەسەنتەری شارەكان كەمە ؛ لەمبارەیەوە قایمقامی رانیە وتی: بەشێوەیەكی گشتی هەلی كاری باش و گونجاو لەدەڤەرەكەدا بۆ گەنج كەمە تەنانەت نرخی كاریش كەمە. گلەیی لەوەزارەتی رۆشنبیریی و لاوان دەكەم كە لە رانیە بەپێی پێویست پرۆژەو كاری بۆ قەزاو ناحیەكەمان نەكردووە، تازە وا دوو یاریگای چیمەنی 11 یاریزانی لەژێر جێبەجێكردندایە لەكاتێكدا لە رانیە بەدەیان تیپی یاریزانی هەیە كەچی یاریگایان نییە، لەلایەكی دیكەشەوە بەهۆی سیاسەتی كرانەوەی بازاڕ بەرووی بەرهەمی كشتوكاڵی وڵاتانی دەوروبەر گەنجەكانی گوندەكانیش دەستبەرداری كاری كشتوكاڵی بوون و ئەوانیش بێكار بوون و دیاردەی كۆچی پێچەوانە لەگوندەوە بۆ شار زۆر زیادیكردووە.
قایمقامی رانیە پێی وایە حكومەتی هەرێم لەسەرجەم بوارەكاندا كارو پرۆژەی جۆراوجۆری ئەنجامداوە بەڵام گەر بەراورد بكرێت بەگەشەی خێرای دانیشتوان و گۆڕانكاری لە خواست و ویستی هاووڵاتیان و بەرزبوونەوەی سەقفی داواكارییەكان ئەوە پێویستە هەنگاوی خێراو جدیی زیاتر بنرێت لەم رووەوە بەڕێزیان وتی : پێم سەیرە سەرمایەدارو دەوڵەمەندی ئەم وڵاتە بەو شێوەیە هەڵسوكەوت دەكەن لەلایەك تەنیا بەدوای بەرژەوەندی خۆیانەوە بن و روو لەوەبەرهێنانی نیشتەجێبوون و كاری بازرگانی كەوتوون لەلایەكی ترەوە بەنرخێكی كەم خەڵكانی بیانی دادەمەزرێنن، هەربۆیە لێرەدا ئەركی سەرشانی بەرپرسانی وەبەرهێنانە ئاراستەی كاری سەرمایە بگۆڕن و ئاسانكاریی و هاوكاریی ئەو بیزنسكارانە بكەن كە روو لەدەرەوەی سەنتەری شارە گەورەكان دەكەن و روو لەكەرتەكانی بەرهەمهێنان دەكەن، ژینگەی رانیە لەبارە بۆ دامەزراندنی كارگەكانی پیشەسازیی خۆراكی و كردنەوەی پرۆژەی كشتوكاڵی و بگرە دروستكردنی یەكەی نیشتەجێبوونیش، بەهەماهەنگی لەنێوان حكومەت و كەرتی تایبەت دەتوانرێت دەڤەرەكەمان ببوژێنرێتەوەو هەلی كاریش بۆ دەرچووان و گەنجان دابین بكرێت، لەم رووەشەوە بەهیچ شێوەیەك ماستەرپلان رێگر نەبووە لەدروستكردنی پرۆژە بۆ گەنجان. ئەو داواكاریی و ئارەزووانەی گەنج پێچەوانەی دابونەرتی كوردەواریی و ئاكاری ناو كۆمەڵگەمان نییە، ئەمڕۆ لە رانیەو دەڤەرەكەمان رێكخراویی كۆمەڵگەی مەدەنی چالاك و بووێرمان هەیەو رۆڵیان لە پەرەپێدانی كۆمەڵگەو بڵاوكردنەوەی رۆشنبیریی و هۆشیاری هەیە، گەنجی رانیە وەكو گەنجی شارەكانی تری هەولێرو سلێمانی و دهۆك بیر دەكاتەوە هەربۆیە پێویستە هەنگاوەكان لێرە خێراتر بكرێن تاوەكو لەدابینكردنی پێداویستی و هەل و خواستەكانیان یەكسان بن .