فرۆشتنی ئۆتۆمبێل بەقیست بانك دەیكڕێت یا كۆمپانیا دەیفرۆشێت؟
فرۆشتنی ئۆتۆمبێل بەقیست شێوازێك بۆ ناچاركردنی كڕیار



د. جەودەت جەعفەر شارەزا لەبواری دارایی بۆ (گوڵان):
ناچاركردنی كڕیار بۆ قەرزكردن تاوەكو ئۆتۆمبێلێكی بەنرخ و رێژەیەكی بەرزی فائیدە دەستبكەوێت زیان بەهاووڵاتیەكەو ئابووریی هەرێمیش دەگەیەنێت

د. مەحمود زمناكۆ شارەزا لەفقهی مامەڵەی دارایی بۆ(گوڵان):
موعامەلە لەنێوان دوو لایەن دروستە واتا قەرزدان لەنێوان هاووڵاتییەك و بانكێكی ئیسلامی؛ بەڵام بەبێ فرتوفێڵ و ئیجباركردن

سەردار ئەحمەد بەڕێوەبەری بەشی دڵنیایی بانكی جیهان بۆ ( گوڵان):
ئۆتۆمبێلەكان لەكۆمپانیا دەكڕین و دواتر بەقیست بەكڕیاری دەدەین تاوەكو مامەڵەكە شەرعی و یاسایی بێت

هاووڵاتیان بۆ ( گوڵان):
لەپێدانی ئۆتۆمبێل بە قیست كۆمپانیاو بانكەكان نرخی زیادەی دەخەنەسەر و ئیستغلالی پێداویستیی هاووڵاتیان دەكەن

كڕینی ئۆتۆمبێل بەقیست لە رێگای بانكەوە بە یەكێك لەو شێوازانە دادەنرێت كە بانكەكان بۆ ئاسانكاریی هاووڵاتیان دەستەبەریان كردووە؛ تاوەكو هاووڵاتی بتوانێت ئەو پێداویستییە گرنگە بكڕێت و لەبەرامبەریشدا كۆمپانیاو پێشانگاكانی فرۆشتنی ئۆتۆمبێل بازاڕیان گەرمتر بێت و قازانج بەدەست بهێنن؛ ئەم شێوازەی كڕین و فرۆشتن و بەدەستهێنانی قازانج لەرووی یاسایی و رێنماییەكانی ئاینی پیرۆزی ئیسلامەوە رێگای پێدراوە، بەڵام ئەوەی رێگای پێنەدراوە ناچاركردنی كڕیارە كە بەنرخێكی زۆر زیاتر لەنرخی بازاڕ تەنیا ئەو ئۆتۆمبێلانەی دەستبكەوێت كە كۆمپانیاكانی فرۆشتنی ئۆتۆمبێل مەبەستیانە بەسەر كڕیاردا ساخی بكەنەوە، واتا شێوازێكە لە فێڵكردنی بانكی و ساخكردنەوەی ئۆتۆمبێلێك كە هاووڵاتی ناچار دەكات پەنای بۆ ببات، واتا دیاریكردنی ئۆتۆمبێل و مۆدێل و جۆرەكەی لەهەڵبژاردنی كڕیاردا نییە بەڵكو كڕیار ناچار دەكرێت كە ئەو جۆرە ئۆتۆمبێلە بكڕێت كە لەبانك قەرزی بەفائیدەیەكی زۆر دەدەنێ بۆ ئەوەی ئۆتۆمبێلەكەی بەقیست دەست بكەوێت، بەمەش بۆ چەند ساڵێك كڕیار دەكەوێتە ژێر قەرزێكی قورسەوە. لێرەدا ئەو پرسیارەی جێگای سەرسوڕمانە ئەوەیە بۆ دەبێت كاتێك بانك قەرز بەهاووڵاتی بدات ناچاری بكات چی دەكڕێت؟ ئایا بۆ كڕینی ئۆتۆمبێلێك بەقیست دەبێت هاووڵاتی (كڕیار) دوو جار فائیدەی لێوەربگیرێت؛ جارێك لە زیادكردنی نرخی ئۆتۆمبێلەكە بەبەراورد بەنرخی هەمان ئۆتۆمبێل كە لە پێشانگای كڕین و فرۆشتنی ئۆتۆمبێل هەیە و جارێكیش بەرزی رێژەی فائیدەی قەرزەكە كە بانكەكە بۆ هەر ساڵێك ئەم رێژەیەی بەرەو هەڵكشان بردووە. لەم ریپۆرتاژەی گۆڤاری گوڵان ژمارەیەك لەهاووڵاتیانمان دواند كە باسیان لەبەرزكردنەوەی نرخی ئەو ئۆتۆمبێلانە كرد كە بەقیست پێیان دراوە، تەنانەت لەلایەك نرخەكەی لەكۆمپانیا زیاد كراوە بەبەراورد بەنرخی هەمان ئۆتۆمبێل كە لەبازاڕدا هەیە، هەروەها بانكەكانیش بەرێژەی جیاوازو بۆ ماوەی سێ ساڵ بەشێوەی فائیدەی روو لە هەڵكشاو سوودەكانی خۆیانیان لەسەر كڕیاری ئۆتۆمبێل زیاد كردووە، ئەو هاووڵاتیانە باسی ئەوەیان بۆ كردین ئەمە پێدانی قەرز نییە لەلایەن ئەو بانكانەوە بەڵكو تەنیا رێكەوتنێكی نێوان بانك و كۆمپانیایە بۆ ساخكردنەوەی هەندێك جار ئەو ئۆتۆمبێلە مۆدێل نزم و بێ مواسەفات و خراپانەی كە بازاڕیان نییە، دواتر زۆربەی جار توانای دانەوەی ئەو قەرزەشی نابێت كە فائیدەشی لەسەر زیادكراوە، لەلایەن خۆشیانەوە ژمارەیەك لەو كۆمپانیانەی كە بەقیست ئۆتۆمبێل بەكڕیار دەدەن پێیان وایە ئەوان تەنیا ئۆتۆمبێلەكانیان داوە بەبانك و ئەوە بانكە ئۆتۆمبێلەكە بەقیست بەكڕیار دەدات، هەر بۆیە ئەم شێوازەشیان هەڵبژاردووە چونكە بۆ ئەوان گرنگ ئەوەیە بازاڕ بۆ زیادكردنی فرۆشتەنیەكانیان بدۆزنەوە ئەمەش لەهەموو بانكەكانی جیهان باوەو پێڕەو دەكرێت، لەبەرامبەردا شارەزایەكی ئابووری پێی وایە كۆمپانیاكانی فرۆشتنی ئۆتۆمبێل و بانكە جیهانییەكان بەهاوشێوەی كۆمپانیاو بانكەكانی كوردستان ئەم شێوازی قیستە پێڕەو ناكەن و ئەوەی لەكوردستان هەیە رێكەوتنێكی نێوان كۆمپانیاو بانكە بۆ ناچاركردنی كڕیارو ساخكردنەوەی كاڵایەك بەزیاتر لەنرخی راستەقینەی خۆی، ئەمەش دەچێتە قاڵپی فرتوفێڵ و ناچاركردنی كڕیارو گەمەكردن بەسیستەم و رێنمایی بانكی. ئێمە دژی سیستەمی بانكی نین یا دژی ئەو شێوازەی فرۆشتنی ئۆتۆمبێل نین كە بۆ ئاسانكاریی هاووڵاتیان بگیرێتە بەر، بەڵام دژی ناچاركردنی بانكین، لەبری ئەوەی بانكەكە هاوكاریی مەعمیلەكەی بكات كە قازانجی لێدەست دەكەوێت، كەچی هاوكاری كۆمپانیاكە دەكات و كڕیار یا مەعمیلی بانك لە لایەن بانكەكەوە دووجار قازانجی لێدەسەندرێت. زۆر ئاساییە بانكێك بۆ پڕكردنەوەی خەرجییەكان و پێدانی مووچەی فەرمانبەران و تەنانەت بۆ بەدەستهێنانی قازانجیش سوود و قازانج بكات، ئەمەش لەچوارچێوەی ستاندارە نێودەوڵەتییەكانەوە كە بانكە پێشكەوتووەكانی جیهان پەیڕەوی دەكەن، بەڵام بۆ دەبێت ئەو بانكانەی قەرز بەهاووڵاتیان دەدەن بۆ كڕینی ئۆتۆمبێل رێژەی سوودەكەیان لەنێوان 20-30% بێت و هاووڵاتیان ناچار بكرێن بۆ وەرگرتنی قەرز ئەو ئۆتۆمبێلە بكڕن كە كۆمپانیاكە دەیەوێت ساخی بكاتەوە، تەنانەت شێوازی قەرزدانەكەو رێژەی سوودەكەی بەشێوازێكە جگە لەوەی مەرجدانانی تێدایە دوور لەیاسایی و رێنماییەكانی بانكیشەوە. ئێمە نامانەوێت بانكەكانمان قەرز بەمەرجی قورس بدەن و كەلوپەلی خراپی كۆمپانیاو پێشانگاكانی ئۆتۆمبێل بەسەر قەرزار ساخ بكەنەوە، پێویستە كڕیار لەفەلسەفەی كڕینی ئۆتۆمبێل لەرێگای بانكەوە سوودمەند بێت و بانكەكان بەستانداری جیهانی مامەڵە بكەن، نەك بەپێچەوانەوە ئەو ئۆتۆمبێلانەی كە نافرۆشرێن بەنرخێكی زۆر بەسەر كڕیاردا ساخبكرێنەوە . گەر بەراوردی نرخی ئۆتۆمبێلەكە بەنەخت بكەین ئەو كات بۆمان دەردەكەوێت كە رێژەی سوودەكەشی ناواقیعیەو لەبەرژەوەندیی كڕیاردا نییە، بۆ نموونە ئۆتۆمبێل هەیە نرخەكەی بەنەخت بە 20000 دۆلارە كەچی هەمان ئۆتۆمبێل بەقیست بە 22500 دۆلارە یا ئۆتۆمبێلێكی سەنتافیا بەقیست بە 34400 دۆلارە لەكاتێكدا هەمان جۆرو مۆدێلی ئەو ئۆتۆمبێلە لەبازاڕی پێشانگاكانی هەولێر بە 31000 دۆلار دەیكڕی واتا 3400 دۆلاری لە سەر نرخی راستەقینەی خۆی خراوەتە سەر، یا لەگەڵ هاتنی بۆنەكان یا داشكاندنی نرخی بەنزین ئۆتۆمبێلی كیا ئۆكتیما مۆدێل 2013 فول مواسەفات نرخەكەی لە 19000دۆلارەوە بووەتە 19500 دۆلار لەكاتێكدا هەمان ئۆتۆمبێل بەقیست نزیكەی 5000 دۆلاری دەچێتەسەر . ئەوەتا ئەگەر كڕیارێك ئۆتۆمبێلێكی لاندكرۆزی هەشت پستنی 2013 بەقیست بیەوێت نرخەكەی بەمشێوەیە هەڵدەكشێت :
قیست بۆ ماوەی اساڵ = 79300 دۆلار
قیست بۆ ماوەی 2 ساڵ = 84600 دۆلار
قیست بۆ ماوەی 3 ساڵ = 89900دۆلار واتا نزیكەی 90000دۆلارە.
بەهەمان شێوە كڕینی ئۆتۆمبێلێكی تاكسی پیكاشۆی مۆدێل 2012 بەشێوازی قیست بۆ هەرساڵێك نرخێكی زیادە دەخرێتە سەر كڕیار بەمشێوەیە:
لەساڵی یەكەم 14% و لەساڵی دووەم 28%، واتا ئەگەر تەكسیەك بەنرخی سێ ساڵ بدرێت نرخەكەی بەرێژەی 36% زیاد دەبێت.
ئۆتۆمبێلی تۆكسانی مۆدێل 2011 بەنەخت بە 17500 دۆلار
هەمان ئۆتۆمبێل گەر بدەوێت بەقیست بیكڕی بە 27000دۆلارە
دكتۆر جەودەت جەعفەر شارەزا لەبواری دارایی لەمبارەیەوە بە گوڵانی راگەیاند: پێویستە بانكی ناوەندی چاودێریی و بەدواداچوونی لەسەر ئەم بابەتە هەبێت، چونكە بەپێی یاساو رێنماییە بانكییەكان بانكی ناوەندی پێدانی قەرزو رێژەی نرخی سوود بۆ بانكەكان دادەنێ و بەرەچاوكردنی ئەوەی بوارێكی ئازادانەی كەم دەهێڵدرێتەوە بۆ زیادو كەمكردنی رێژەی نرخی سوودەكە، بۆ نموونە بانكەكان لەكاتی پێدانی قەرزدا لە 10% دادەنێ و بانكەكان ئازاد دەكات ئەم رێژەیە بۆ 8% كەم بكەنەوە یا بۆ لە 12% زیادی بكەن. ئەمڕۆ ئەو حاڵەتەی هاووڵاتی ناچار دەكرێت بۆ كڕینی ئۆتۆمبێلێكی دیاریكراو بەخستنە سەری نرخێكی زیادەی زۆرەوە ئۆتۆمبێلێكی دەست بكەوێت زیان بەهاووڵاتیەكەو ئابووری هەرێمەكەش دەگەیەنێت، هەربۆیە كڕین و فرۆشتنی ئۆتۆمبێل بەقیست پێویستە كۆنترۆڵ بكرێت و رێگاش نەدرێت رێژەی سوودی قەرزی بانكی و قازانجی كۆمپانیاكەش زیاد بكرێت لەسەر هاووڵاتی.
لەئایینی پیرۆزی ئیسلامیشدا فێڵكردن یاناچاركردن قەدەغەكراوە بەتایبەتی لەكڕین و فرۆشتندا، بەهیچ شێوەیەكیش دانانی سوو جائز نییە، كەواتە كاتێك كۆمپانیایەك هاووڵاتی ناچار دەكات قەرز لەبانك وەربگرێت بۆ بەدەستهێنانی ئەو ئۆتۆمبێلەی كە پێشانگاكە دەیەوێت ساخی بكاتەوە بەنرخێكی زیاتر لەنرخی هەمان ئۆتۆمبێل كە بەنەخت لەبازاڕدا هەیە، ئەمە جۆرێكە لەئیجباركردنی هاووڵاتی ؛ دكتۆر مەحمود زمناكۆ شارەزا لەفقهی مامەڵەی دارایی لە لێدوانێكی تایبەت بەگوڵان وتی : فێڵكردن لەئایینی پیرۆزی ئیسلامدا قەدەغەكراوەو دانانی سووش یا قەرزدان بەناچاركردن لەرووی شەرعەوە جائز نییە، كاتێك كۆمپانیا بەقیست ئۆتۆمبێل بداتە هاووڵاتی دروستە بەڵام هاووڵاتی نەنێرێتە لای لایەنێكی تر كە بانكەو زیادەیەكی زۆر بخرێتە سەر قەرزەكە یا بەپێچەوانەوە كاتێكیش موعامەلە لەنێوان دوو لایەن بوو دروستە واتا قەرزدان لەنێوان هاووڵاتیەك و بانكێكی ئیسلامی جائیزە بەڵام بەبێ فرتوفێڵ و ئیجباركردن. قەرز گرێبەستێكی ئازادانەیەو نابێت هیچ شتێكی زیادەی لەسەر وەربگیرێت یا ناچاركردنی تێدا بێت. لەبەرامبەردا بانكەكان رەتی دەكەنەوە كە ئەوان كڕیاریان ناچار كردووە، لەمبارەیەوە سەردار ئەحمەد بەڕێوەبەری بەشی دڵنیایی لە بانكی جیهان وتی: ئێمە وەكو بانك ئۆتۆمبێلەكان لەكۆمپانیا دەكڕین و دواتر بەقیست بەكڕیاری دەدەین تاوەكو مامەڵەكە شەرعی بێت و حەرام نەبێت، چونكە ئێمە بانكێكین سیستەم و رێنمایی ئیسلامی پێڕەو دەكەین و راوێژ بەلیژنەیەكی شارەزا دەكەین كە لەبانك هەمانە . سەبارەت بەنرخ و جۆری قیستەكان بەڕێوەبەری دڵنیایی لەبانكی جیهان وتی: بەو پێیەی بانكێكین سیستەم و رێنمایی ئیسلام پێڕەو دەكەین و ئاسانكاریی بۆ ئەو كڕیارانە دەستەبەر دەكەین كە لەتوانایاندا نییە بەنەخت ئۆتۆمبێل بكڕن هەربۆیە خەڵكێكی زۆر رووی لەبانكەكەمان كردووە، ماوەی قیستەكەش بەپێی تواناو داواكاری كڕیار بووە بۆ هەرساڵێك بەرێژەی لە 14%ی نرخی ئۆتۆمبێلەكەی خراوەتە سەرو بۆ دوو ساڵ بەرێژەی لە 28%، لەمەودوا ئەگەر ئۆتۆمبێلی تەكسی بێت لەبری لە 14% لە12% لەنرخی ئۆتۆمبێلەكە لەكڕیار وەردەگرین، لەپێدانی ئۆتۆمبێلیش بەقیست سەنەدی موڵك وەردەگرین كە نرخەكەی لەهاوشێوەی نرخی ئۆتۆمبێلەكە بێت یا زیاتر بێت.