قەزای شێخان یەكێكە لە قەزا دێرین و كۆنەكانی كوردستان، لە ساڵی 1924 بەپێی بڕیارێكی ڕژێمی پاشایەتی ئەوسا بووە بە قەزا، ناحیەكانی(قەسرۆك و باعەدرێ و ئەتروش و زێلكا)و 173 گوندیش لەخۆدەگرێت كە 146 گوندیان ئاوەدانكراونەتەوە. ژمارەی دانیشتووانی سنووری قەزای شێخان بەگشتی نزیكی 125 هەزار كەس دەبێت، پێكهاتەی شێخان لە ڕووی نەتەوەیی و ئاینییەوە لەخەڵكێكی جۆراوجۆر پێكهاتووە كە بەگیانێكی تەناهی و ئاشتەوایی و لێبوردەیییەوە پێكەوە دەژین، شێخان وەكو نەتەوە(كورد و عەرەب و ئاشوری و كلدان) لەخۆ دەگرێت، وەكو ئایین 90 هەزاری موسڵمان و 26 هەزار ئێزیدی و 4 هەزار كەسی مەسیحی تێدا نیشتەجێن.

لە بوارەكانی خزمەتگوزاری و ئەنجامدانی پرۆژەشدا گرنگی ئەوتۆی پێنەدراوەو بە تەواوی پشتگوێ خراوە، تەنانەت لە دوای پرۆسەی ئازادی عێراقیشەوە لە لایەن ئیدارەی موسڵەوە كەمترین كارو پڕۆژە بۆ ئەم دەڤەرە ئەنجامدراوە، ئەمەش تەنیا لەبەر ئەوەی ناوچەیەكی دابڕێنراوە لە هەرێمی كوردستان و بەپێی ماددەی 140 مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت، بۆیە كەموكوڕییەكی زۆری لە بوارە جیاجیاكانی خزمەتگوزارییەوە هەیە، چ لە سەنتەری قەزاو سنوورەكەیدا، چ لە گوندەكانی سەر بەكارگێڕی قەزاكەیدا، لەبەركەمی ئەو خزمەتگوزاریانە خەڵكی ناوچەكە گلەیی لەحكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەن و پێیان وایە پێویست ناكات چیتر وەكو ناوچەیەكی دابڕێنراو لە هەرێم، لەچاوەڕوانی جێبەجێكردنی ماددەی 140 دا مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێت.

ئێمە وەكو تیمی (گۆڤاری گوڵان) سەنتەری قەزای شێخان و سنوورەكەمان بەسەركردەوە، دواتر چەند هاووڵاتییەكمان لەبارەی كاروباری ڕۆژانەیانەوە دواند، یەكێك لە هاووڵاتییەكان كە كریستیان بوو گلەیی و ڕەخنەی لە بارەی كەمی بینایەی قوتابخانەو كەمی مامۆستای پسپۆڕەوە هەبوو، هەروەها گەنجێك گلەیی لە دامەزراندنی ئەم جارەی هەرێمی كوردستان هەبوو كە ڕێژەیەكی زۆر كەمیان بۆ ناوچەكەیان دانرابوو، هاووڵاتییەكی تر گلەیی هەبوو لە بواری تەندروستی بەتایبەتی لە كەمی پزیشك و نەبوونی ئامێری پشكنینەكان و نەبوونی نەخۆشخانەیەكی پێشكەوتوو، ئەم ڕەخنەو گازاندەو داواكارییانەی هاووڵاتیان و چەند پرسیارێكی تریشمان ئاڕاستەی(حەسۆ نەرمو) قایمقامی قەزای شێخان كردەوە.


حەسۆ نەرمو قایمقامی شێخان بۆ (گوڵان): لەشێخان كێشەی زەوی كشتوكاڵی هەیەو پێویستی بەچارەسەرێكی بەپەلە هەیە

شێخان و ناوچەكە داوای ئیدارەیەكی سەربەخۆ دەكەن
سەبارەت بەماستەرپلان كە نەخشەی ڕێگایە بۆ فراوانبوونی هەموو شارو شارۆچكەیەك، حەسۆ نەرمو قایمقامی قەزای شێخان وتی: بەشێكی شێخان ماستەرپلانی بۆ كراوە، بۆ بەشەكەی تریشی پشت بەنەخشەی بنەڕەتی دەبەستین، بەڵام ئێمە لەڕووی یاساییەوە كێشەی زەوی كشتوكاڵیمان هەیە، بەتایبەتی لە گوندەكاندا، چونكە لە(16/3/1978)ەوە زەویو زاری گوندەكانی ئەم سنوورە بەپێی بڕیاری ژمارە 358 ی ڕژێمی ئەوسای عێراق دەستیان بەسەر داگیرابوو، ئەم زەوییانە بە ناوی وەزارەتی دارایی عێراق و عەرەبە هاوردەكانەوە تۆماركراوە،ـ ئەو ناوچانەش بەپێی ماددەی 140ی دەستوور مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت، هەرچەندە بۆ چارەسەركردنی ئەو جۆرە كێشانە بڕیاری ژمارە 4 لە ساڵی 1999 لە پەرلەمانی هەرێمی كوردستانەوە دەرچووە، بەڵام كێشەی زەوییە كشتوكاڵییەكان وەكو خۆیان ماونەتەوە، بۆیە لێرەدا داواكارم لە سەرۆكایەتی هەرێم و پەرلەمان و حكومەتی كوردستان بۆ چارەسەركردن و بەدواداچوونی ئەو كێشانە لێژنەی یاسایی و كشتوكاڵی تایبەتمەندو پسپۆر دابنێن و هەوڵی چارەسەركردنیان بدەن و ناكرێت چیتر چاوەڕوانی جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستوور بین، كێشەی ئەو زەویانە بۆمبێكی تەوقیتكراوە بۆ تەقینەوەی كێشەی كۆمەڵایەتی لە دەڤەرەكەدا.
بودجەی موسڵ نادادپەروەرانە دابەش دەكرێت
سەبارەت بەوەی كە قەزای شێخان سەر بەناوچە دابڕێنراوەكانەو چۆن لەڕووی ئیداری و داراییەوە كارو ئیشەكانیان ڕێك دەخەن؟ قایمقامی قەزای شێخان وتی: كێشەی سەرەكی هەموو كارو ئیشەكان لە سنوورەكە بوونی ئیدارەی ئیزدیواجییە، جێبەجێ نەكردنی ماددەی 140 وایكردووە كە چارەنووس و كێشەكانمان بەبێ چارەسەرو بەهەڵواسراوی لە نێوان هەردوو ئیدارەی دهۆك و موسڵ بمێنێتەوە، بەڵام بەبێ موجامەلە ئەو كارو پڕۆژانەی لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە كە لە ماوەی 8 ساڵی ڕابردوودا بۆ قەزای شێخان ئەنجامدراوە زۆر زیاترن لەو كارانەی كە لەماوەی 80 ساڵی حوكمی حكومەتە یەك لەدوایەكەكانی عێراق كردویانە، بەڵام وەكو خواست و ئومێد پێویستمان بە ئاوڕلێدانەوەی زیاترە، ئەو كارو پڕۆژانەی كە لە دوای ئازادی عێراقەوە بۆ شێخان كراون، زیاتریان لەسەر بودجەی پەرەپێدانی پارێزگای دهۆك بووە، لەماوەی ڕابردوودا تەنیا 4 كاتژمێر كارەبامان هەبوو، بەڵام ئێستا لە ڕێگای تۆڕی دابەشكردنی كارەبای كوردستانەوە شەوو ڕۆژ 21 كاتژمێر كارەبامان هەیە، هەروەها پڕۆژەی زۆری ڕێگاوبان بۆ سنوورەكە ئەنجامدراون یا لەژێر جێبەجێكردندان، بەڵام بەهۆی بەرفراوانبوونی شارۆچكەكەو زیادبوونی هاووڵاتیان لە سنوورەكەدا بە بەردەوامی سەنتەری قەزاو سنوورەكە پێویستی بە پڕۆژەی جیاجیا هەیە، جگە لە بودجەی پەرەپێدانی پارێزگای دهۆك لەسەر پارەی پتڕۆدۆلاریش پڕۆژە خراوەتە ژێر ئەنجامدانەوە، بەڵام لەبودجەی پەرەپێدانی موسڵ كە ماوەیەك پێش ئێستا لە پەرلەمانی عێراق پەسندكرا كە بڕی 606ملیار دینارەو لەم بڕە بودجەیە بۆ هەموو قەزاو ناحیەكانی پارێزگای موسڵ تەنیا 208ملیار تەرخانكراوە، گەرچی 398ملیار دینار بۆ ئەنجومەنی پارێزگاو ئیدارەی موسڵ بە بڕیارێك یا بە دەنگدانێك جیاكراوەتەوە كە ئەو بڕە پارە زۆرەش بۆ هەندێ ناوچەو شوێن و پڕۆژەی بەردەوام و ستراتیژی خۆیان خەرجی دەكەن، واتە ئەو بڕەی كە بەر قەزای شێخان و سنوورەكەی دەكەوێت زۆر زۆر كەمەو ناتوانرێت پڕۆژەیەكی باشی وەكو قوتابخانەیەك یا نەخۆشخانەیەكی پێ جێبەجێ بكرێت، بۆیە پێویستە لێرەدا ئاماژە بەوە بكەین كە ئەم دابەشكردنی بودجەیەش بەپێی ژمارەی دانیشتووانی قەزاكە نییەو گەورەترین نادادپەروەری تێدایە.گەرچی لە مانگی 10ی 2011 كۆبوونەوەیەكی بەرفرەوان لە نێوان لیستی برایەتی نەینەوا و لیستی برا مەسیحیەكان و چەند ئەندام پەرلەمانێكی هاوپەیمانی كوردستان لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق و بەرپرسی یەكە ئیدارییەكانی ئەو ناوچە دابڕێنراوانە ئەنجامدرا، لەم كۆبوونەوەیەدا یاداشتنامەیەك گەڵاڵەكراوە كەدواتر پێشكەشی هەر سێ سەرۆكایەتی كۆمارو ئەنجومەنی وەزیران و پەرلەمانی عێراقی دەكەین، هاوكات وێنەیەكیشی بە سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان و ئەنجومەنی وەزیران و پەرلەمانی كوردستان دەدەین، لەم یاداشتنامەیەدا داوامان كردووە، بودجەی پەرەپێدانی هەرێمەكان پەسند نەكرێت تاوەكو بودجەی پەرەپێدانی پارێزگای موسڵ بەشێوەیەكی یاسایی و دادپەروەرانە دابەش دەكرێت، هەروەها داوامان كردووە كە لیژنەیەك لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و وەزارەتە پێوەندارەكان پێكبهێنرێت بۆ سەرپەرشتی كردن و چۆنیەتی دابەشكردنی بودجەی پەرەپێدانی پارێزگای موسڵ، چونكە ئێستا ئێمە ناوچەیەكی دابڕێنراوین و لەئیدارەی موسڵ بایكۆتمان كردووەو دەسەڵاتمان لەناو ئیدارەی موسڵ نییەو كەسیش نییە لەسەر هەقی ئێمە قسە بكات و بێتە وەڵام، بە ئارەزووی خۆیان بودجە بۆ ناوچە دابڕێنراوەكان تەرخان دەكەن.
لە لایەكی ترەوە ئەو بودجەیەی كە بۆ ئێمە تەرخان دەكرێت نایەتە لای ئێمەو نایبینین، بەڵكو لە لای ئیدارەی موسڵەوە پڕۆژە دیاری دەكەن و بەشێوەی تەندەر بە بەڵێندەرێكی لای خۆیانی دەدەن و لە پاشان بەڵێندەرەكەش بە بەڵێندەرێكی تری دەفرۆشێتەوە، واتە پارەكە ئەم دەست بۆ ئەو دەستی پێ دەكەن.
ئاوارەبوونی خەڵكی لە موسڵەوە بۆ شێخان
سەبارەت بە ئاوارەبوونی خەڵك لە شاری موسڵەوە قایمقامی قەزای شێخان وتی: لەبەر توندوتیژی و كردەوە تیرۆرستییەكانی لە ناو موسڵدا ڕوودەدەن ئاوارەبوونی خەڵكی لە موسڵەوە بۆ سەنتەرو سنووری قەزای شێخان هەر بەردەوامەو زیاتر لە 13هەزار كەسی سەر بە برایانی مەسیحی و ئێزیدی و شەبەك و خەڵكی تر ئاوارەبوون و هاتوونەتە قەزای شێخانەوە، بە ئەركی خۆمانی دەزانین كە هاریكاری ئەوانە بكەین و لە هەموو بوارەكانی خزمەتگوزاریدا خزمەتیان بۆ دابین بكەین، چونكە ئێستاكە لە موسڵ ژیانی تەناهی بۆ ئێزیدی و مەسیحی و شەبەك بوونی نەماوە، لەمبارەیەشەوە ڕاسپاردەمان هەیە لەلایەن جەنابی سەرۆك بارزانی و ئەنجومەنی وەزیران و پەرلەمانی كوردستان و پارێزگاری دهۆك كە هەموو ئاسانكاری و هاوكاریەكیان پێشكەش بكەین و كەشێكی ئارامیان بۆ بڕەخسێنین، سەرەڕای ئەوانەش پێویستە ئاماژە بەوەش بكەین كە ئاوارەكان بارێكی قورسن لەسەر كاروئیش و خزمەتگوزارییەكانی قەزای شێخان.
بەرزبوونەوەی ژمارەی گەشتیاران
سەبارەت بەوەی كە ساڵانە سەردانێكی زۆری گەشتكارانی ئاینی بۆ سنووری قەزای شێخان و بۆ پەرستگای لالش و مەزارگەكانی ئێزیدیان هەیە، چۆن ئەمە ڕێكخراوەو هەوڵدراوە بكرێتە لایەنێكی گەشتوگوزاریی ئاینی ئێزیدی، قایمقامی قەزای شێخان وتی: بۆ یەكەمین جار لە مێژووی كورددا ڕێزدار سەرۆكی هەرێمی كوردستان دوو جار سەردانی پەرستگای لالشی كردووە، لەسەردانی یەكەمدا بارودۆخ و گوزەرانمان زۆر خراپ و ناخۆش بوو و هیچ ئیمكانیاتمان نەبوو، ئەو كات جەنابی سەرۆك بارزانی وتی(ئەگەر پێمانكرا ئەو پەرستگای لالشە دەكەینە نموونەیەك و گرنگی و بایەخێكی تایبەتی و باشی پێ دەدەین و ئاوەدان و نۆژەنی دەكەینەوە بە شێوەیەك كە ڕەچاوی پاراستنی شوێنەواری كۆن و تایبەتمەندی ئاینی ئێزیدی بێت)پاشان لەسەردانی دووەمی جەنابی سەرۆك بارزانی بۆ پەرستگای لالش لەسەر بڕیارو ڕاسپاردەكانی، ماستەرپلانی لالش بە كۆمپانیای ڤۆیسینگی ئەڵمانی دراوەو 850هەزار دۆلاری بۆ تەرخانكراو ئێستاكە ماستەرپلانەكە تەواوبووەو داوامانكردووە ساڵانە 4تا5 ملیون دۆلار تەرخان بكرێت بۆ جێبەجێكردنی پێكهاتەو ناوەڕۆكی ماستەرپلانەكە، تاوەكو پەرستگاكە بتوانێ بەپێی پێویست پێشوازی لە گەشتیارانی بكات، بەتایبەتی لە ئێزیدیەكانی هەموو دنیا، چونكە ئەو پەرستگایە تاقانە پەرستگای ئێزیدیە لەسەر ئاستی هەموو جیهان و لە هەموو وڵاتانی دنیاوە ئێزیدیەكان سەردانی لالش دەكەن، بەتایبەتی لە بۆنەو جەژنەكاندا، بەڵام ئێستا پەرستگای لالش بۆ پێشوازیكردنی خەڵك و گەشتیاران بەپێی پێویست نییەو شوێنەكەی زۆر بچوكەو تەسكەو ئوتێل و مۆتێل لە قەزای شێخان بوونیان نییە، لەلایەكی ترەوە هەندێ جاریش خەڵكی خۆمان هاریكاری گەشتیارەكان ناكەن، ئەمەیش كێشەو گرفتێكی ترە، هەرچەندە ئێمە وەكو حكومەت ساڵانە لە وەرزی بۆنەو جەژنەكان لە هەموو بوارەكانی خزمەتگوزاریی و پاراستنی هێمنی و ئاسایش لە ئامادەباشیداین.
غەدرلێكردنێكی دووسەرە
سەبارەت بەوەی كە ئێزیدیەكان لە عێراق دوو زوڵمیان لەسەر بووە، زوڵمێكی نەتەوەیی كە كوردن و وەكو ئاینیش كە ئێزیدین، قایمقامی قەزای شێخان وتی: ئێزیدیەكان و ئەو ناوچانە كە تێیدا ژیاون لە لایەن ڕژێمەكانی عێراقەوە دوو زوڵمیان لەسەر بووە لە ڕووی نەتەوەیی كە كوردن و لەلایەنی ئاینیش كە ئێزیدین، ئەو زوڵمانەش بە تایبەتی زوڵمی ئاینی ئێستاكەش لە هەندێ شارو شوێنی عێراق بەنموونە وەكو موسڵ درێژەی هەیە. هەر بۆیەش كۆچكردن و ئاوارەبوون لەم شارو شوێنانە بەرەو هەرێمی كوردستان بەردەوامی هەیە. چونكە هەرێمی كوردستان شوێنی پێكەوەژیانی ئاینی و نەتەوەیی و لێبوردەییەو وەكو هەموو پێكهاتەكانی تر و ئاین وئاینزاكانی تریش ئیعتراف بە ئیزیدیەكان كراوە و لە حكومەت و پەرلەمان و هەموو دامودەزگاكانی ئیداری ئێزیدی كار دەكەن و وانەی ئاینی ئێزیدی لە ناوچەو شوێنەكانی ئێزیدیەكان لە قوتابخانەكان دەخوێندرێت و دەتوانم بڵێم ئێزیدی ئێستاكە لە كوردستان خاوەن بڕیارن و لە دروستكردنی بڕیاری سیاسی بەشدارن و بۆنەو جەژنەكانی ئێزیدی زۆر بەئاسایی دەكرێن. لەلایەكی ترەوە بەپێی ماددەیەكی یاسایی كە لە دەستووری عێراقدا بۆ كەمینە ئاینی و ئاینزاكان هەیە كە هەر یەكە یاسایەكی باری كەسیەتی خۆیان هەبێت، بۆ ئەو مەبەستە ئێستا ئێمە وەكو جڤاتی رۆحانی ئێزیدی پڕۆژە یاسایەكی باری كەسێیەتیمان پێشكەش بە پەرلەمانی هەرێمی كوردستان كردووەو چاوەڕوانین لەسەر ئەم پڕۆژە یاسایە گفتوگۆ بكرێت و لەپاش پەسندكردنی ئەوە ئیتر ئێزیدی دەبن بەخاوەنی یاسای باری كەسێیەتی خۆیان لە هەرێمی كوردستان.
كەمی خزمەتگوزاری
سەبارەت بەوەی كە سنووری قەزای شێخان خاوەن ڕووبەرێكی بەرفراوانی كشتوكاڵییە كەچی یەك سایلۆی هەیەو ئەم سایلۆیەش توانای وەرگرتنی هەموو دانەوێڵەی سنوورەكەی نییە، قایمقامی قەزای شێخان وتی: سایلۆی شێخان ئەگەر تەنیا بۆ بەرووبوومی گەنم و جۆی سنووری شێخان بوایە باشبوو، بەڵام ساڵانە گەنم و جۆی سنووری ئاكرێ و بەردەڕەش و ئەلقوش و فایدەو چەند شوێنێكی تری دەوروبەری موسڵ ڕوودەكەنە ئەم سایلۆیە و بە درێژایی زیاتر لە 10كیلۆمەتر لۆری و ئۆتۆمبێلی بارهەڵگرتنی تر كە گەنم و جۆیان باركردووە نۆرە دەگرن و قەرەباڵغیەكی زۆر لەسەر ڕێگا سەرەكییەكەی نێوان هەولێر و دهۆك دروست دەكەن و قورساییەكی زیاد لە تواناش دێتە سەر سایلۆیەكە، ئەو سایلۆیە توانای وەرگرتنی 60هەزار تەن دانەوێڵەی هەیە،كەچی ساڵانە زیاتر لە 100هەزار تەن گەنم و جۆ ڕوو لەم سایلۆیە دەكات، بۆیە پێویستە سایلۆی شێخان بەرفراوانتر بكرێت و گۆڕەپانی هەڵڕشتن و جیاكردنەوەی گەنم و جۆی زیاتری بۆ دروست بكرێت.
هەروەها تا ئێستا لە سنووری قەزاكە هیچ پڕۆژەیەكی ئاودێری نییە، داواكارین لە وەزارەتی پێوەندار، ساڵانە بە بەرنامەو پلانێكی زانستی و دیراسەكراوەوە پڕۆژەی ئاودێری بۆ سنوورەكە ئەنجام بدات، بۆ سەركەوتنی پڕۆژەی كشتوكاڵی و ئاودێریش پێویستە لەسەرەتادا سەرچاوەیەكی ستراتیژی ئاو دابین بكرێت، چونكە ساڵ لە دوای ساڵ وشكە ساڵی كاریگەری زۆرتر و مەترسیدارتری لەسەر كشتوكاڵ و بەرووبووم هەیەو بەتایبەتی بەرووبوومی بەراو بەرەو لە ناوچوون دەچێت، هاوكات لە قەرزی كشتوكاڵیش كە لەلایەن وەزارەتی كشتوكاڵی هەرێمی كوردستان دەدرێت هەموو سنووری شێخان لێی سوودمەند نابێت، بەڵكو بەشێك لە جوتیارانی سنوورەكە دەتوانن ئەم قەرزە وەربگرن، ئەمەش لەبەر ماددەی 140ی دەستوورە، بۆیە لێرەدا داواكارین لە وەزارەتە پێوەندارەكانی حكومەتی هەرێم نەك تەنیا لە قەرزی كشتوكاڵ بەڵكو لە پێشینەی خانووبەرەو هاوسەرگیریش هاوكاری و ئاسانكاری بۆ ئەو ناوچە دابڕێنراوانە بكەن، چونكە ئەو ناوچانەش بەشێكی گرنگ و زیندووی هەرێمی كوردستانە، هەروەها حكومەتی هەرێم ماوەیەكە خەریكی دانان و دروستكردنی كۆگایەكی ساردكەرەوەیە لە سنووری قەزای شێخان بۆ ئەوەی جووتیاران بتوانن بەروبوومی سەوزەو میوەی تێدا هەڵبگرن، بەڵام ئەو كۆگایە بەشی لە60%ی بەرووبوومی جووتیارانی سنوورەكە دەكات، داواكارین چەند ساردكەرەوەیەكی تریش لە سنوورەكە دروست بكەن بۆ ئەوەی جوتیاران زیاتر سوودمەندبن..
گرفتی ئاوی خواردنەوە
بەپێی ئەو كەسانەی قسەیان بۆ كردین لە سەنتەری قەزای شێخان هەندێ جار تووشی كەم ئاوی و گرفتی نەبوونی ئاوی خواردنەوە دەبنەوەو بە هەمان شێوە لە ناحیەو گوندەكانیش ساڵ لە دوای ساڵ گرفتی ئاوی خواردنەوە زیادی كردووە، بەتایبەتی لەم دوو ساڵەی دواییدا لەمبارەیەوە قایمقامی قەزای شێخان وتی: سەنتەری شێخان و هەموو سنوورەكە لە ڕێگای پڕۆژەی بیرەكانەوە ئاوی خواردنەوەی بۆ دابینكراوە، لەم ساڵانەی دوایی بە هۆی وشكە ساڵییەوە ئاستی ئاوی بیرەكان زۆر دابەزیوە بەتایبەتی لە گوندەكان، بۆیە ئێستا پێویست بەوە دەكات بیری تر لێ بدرێت یا ئەو بیرانەی هەیە چەندین مەتری تر هەڵبكەنرێن، هەروەها پێویستە بۆ سەنتەری قەزاو ناحیەكانی سنوورەكە پڕۆژەیەكی ستراتیژی ئاوی خواردنەوە ئەنجام بدرێت، چونكە رۆژ لە دوای ڕۆژ قەزاو ناحیەكان زیاتر قەرەباڵغ دەبن، زیاتر پێویستیمان بە ئاوی خواردنەوە دەبێت و بە پڕۆژەیەكی ستراتیژی دەكرێت بۆ ماوەی 25 تا 30 ساڵی تر بە هیچ شێوەیەك تووشی كەم ئاوی و گرفتی نەبوونی ئاوی خواردنەوە نەبین، هاوكات لە سنووری قەزای شێخان و بەتایبەتی لە گوندەكاندا پێویست بەوە دەكات تۆڕی دابەشكردنی ئاوی خواردنەوە زیاتر بكرێت، تاوەكو ئاوەكە باشتر بە هەموو گەڕەك و كۆڵان و ماڵەكان بگات..
سەبارەت بەئاوەڕۆو كۆنكرێت و قیرتاوكردنی كۆڵان و شەقامەكانی ناو گەڕەكەكان و سەنتەری قەزاو ناحیەكانی سنووری قەزای شێخان قایمقامی قەزای شێخان وتی: ئەو كارو پڕۆژانەی لەماوەی ڕابردوو لە سنووری قەزای شێخان ئەنجام دراون، هەر هەموویان لەسەر بودجەی پەرەپێدانی پارێزگای دهۆك بوون، بەڵام ئێستا لەهەموو بوارەكانی خزمەتگوزارییەوە كەموكوڕی و گرفت لە سەنتەری قەزاو سنوورەكەدا بوونی هەیە، هەر بۆیەش هاووڵاتیانی سنوورەكە گلەیی و گازاندەی خۆیان دەخەنەڕوو بۆ نموونە لە سەنتەر و گەڕەكەكانی ناحیەی كەڵەكچی 30 كیلۆمەتر كۆنكرێت و قیرتاوی دەوێت و هەندێ لە شەقام و كۆڵانەكانی گەڕەكەكانی سەنتەری قەزاكە پێویستیان بەكۆنكرێت و قیرتاوكردن هەیەو زۆربەی گوندەكانی سنوورەكە ڕێگاوبانەكانیان زۆرخراپن و بێ سەروبەرن و هەندێ گوندیان هەر ڕێگای بۆنەچووەو خەڵكەكە لەهاتوچۆكردندا تووشی ماندووبوون و زەحمەتییەكی زۆر دەبنەوە، لێرەدا داواكارم لەلایەنی پێوەندیدار ڕێگا بۆ ئەو گوندانە دروست بكەن، تاوەكو هاووڵاتیان بتوانن بەروبوومە كشتوكاڵیەكانیان بهێننە شارو شارۆچكە و بازاڕەكانەوە.
ساڵانە پێویستمان بە دروستكردنی قوتابخانە هەیە
سەبارەت بەبواری پەروەردەو كەمی بینایەی قوتابخانەو میلاكاتی مامۆستا لە سەنتەری قەزاو ناحیەو سنوورەكەدا قایمقامی قەزای شێخان وتی: لە سەنتەری قەزاو ناحیەو گوندەكانی سنوورەكە پێویستیمان بە قوتابخانە هەیە، ئەمساڵ لەسەنتەری قەزادا لەبەرنەبوونی قوتابخانە ویستمان چەند قوتابخانەیەك تێكەڵاوی یەكتر بكەین، لەناحیەی كەڵەكچی پێویستمان بە قوتابخانەیەكی 18 پۆلییە، چونكە ژمارەی دانیشتووانی ئەو شارۆچكەیە زیاتر لە 30 هەزار كەسەو ساڵانە ژمارەیەكی زۆر لە منداڵەكانیان ڕوو لەخوێندن دەكەن و ساڵ لە دوای ساڵیش خەڵكێكی زۆر ڕوویان تێدەكەن و قەرەباڵغتر دەبێت، هاوكات زۆربەی گوندەكان پێویستیان بە قوتابخانە هەیەو هەندێ لە گوندەكانیش پێویستیان بە دواناوەندی یا ئامادەییە، هەروەها لەڕووی میلاكاتی مامۆستاشەوە كەموكوڕیمان زۆرە بەتایبەتی لە مامۆستای وانە زانستیەكاندا..
پێویستمان بە نەخۆشخانەیەكی قەرەوێلەیی هەیە
سەبارەت بە بواری تەندروستی و كێشەو گرفتەكان لە سنووری قەزای شێخان قایمقامی قەزای شێخان وتی: سەنتەری قەزای شێخان نەخۆشخانەیەكی كۆنی هەیەو بەپێی پێویست ناتوانێت خزمەت بە نەخۆش و هاووڵاتیانی سەنتەری شارۆچكەكەو سنوورەكە بكات، ئەم نەخۆشخانەیەش لە لایەن ئیدارەی موسڵەوە سەرپەرشتی دەكرێت، لە چەندین لایەنەوە كەموكوڕی بەدی دەكرێت، ئێستا قەزای شێخان بەپێی ژمارەی دانیشتووان و بنەماكانی تر پێویستمان بە نەخۆشخانەیەكی قەرەوێڵەیی هەیە، لێرەدا داواكارین لە وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان نەخۆشخانەیەكی هاوچەرخ و قەرەوێڵەیمان بۆ دروست بكات، لەلایەكی ترەوە گوندەكانمان لەبواری تەندروستی زۆر بێبەشن و پێویستە بە زووترین كات بەچەند گوندێك بنكەیەكی تەندروستیان بۆ دروست بكرێت.
لە دامەزراندن غەدرمان لێكراوە
سەبارەت بەدامەزراندن و كەمی ئامێرەكان قایمقامی قەزای شێخان وتی: لە دامەزراندنی ئەمجارەی حكومەتی هەرێمی كوردستان زۆر غەدر لە قەزای شێخان كراوە، چونكە ژمارەیەكیان بۆ دامەزراندوین جگە لە میلاكاتی مامۆستا ئەوەش لەلایەن خەڵكەوە بۆتە جێگای ڕەخنەو نازانین هۆكارەكەشی چییە، لەبەرئەوەی سنوورەكەی ئێمە بەرفرەوانەو دەرچووی زانكۆو پەیمانگاو ئامادەییمان زۆرن، پێویست وا بوو وەكو هەموو قەزاو ناحیەكانی تر حیسابیان بۆ بكردینایە نەك وەكو ئێستا كە تەنیا كەمتر لە20كەسیان بۆ دامەزراندوین.
سەبارەت بە ئامێرەكانیش ئێمە وەكو شارەوانی كەموكوڕیمان زۆرەو ئەوەی هەیە لەگەڵ پێداویستی و ئیشوكارەكانی شارۆچكەكەو داواكاری خەڵكەكە نییە، ئێستا تەنیا شۆفەڵێك و گرێدەرێكمان هەیە، ئەمانەش شارەوانییەكانی دهۆك پێیانداوین، كرێكارو كارمەندیشمان كەمەو كەموكوڕیمان لە بینایەو بودجەدا هەیە، داواكارین لە جەنابی سەرۆكی هەرێمی كوردستان ئەو ناوچە دابڕێنراوانەی ئەم سنوورە بكاتە ئیدارەیەكی سەربەخۆی سەر بە هەرێمی كوردستان و پێویستە حكومەتی هەرێم بودجەیەكی تایبەتی بۆ ئەم سنوورە تەرخان بكات، بەمشێوەیە دەتوانرێت گرنگیەكی تایبەت و زۆر بە ناوچەكە بدرێت و ئێمە چاوەڕوانی ماددەی 140 نەكەین، لەلایەكی ترەوە پێویستە حكومەتی هەرێم پێداچوونەوەیەك لە دابەشكردنی بودجەكەی ئەمساڵی خۆی بكاتەوە بەتایبەتی بۆ هەموو ناوچە دابڕێنراوەكان، چونكە بودجەی هەرێم ئەمساڵ نزیكەی 14 تریلیۆنە، لەم بودجە گەورەیە تەنیا 70 ملیار دینار بۆ ناوچە دابڕێنراوەكان تەرخانكراوە كە ڕێژەكەی دەكاتە لە1%ی هەموو بودجەكە، ئەمەش بەپێی ڕێژەی دانیشتووان و ڕووبەری ناوچە دابڕێنراوەكان زۆر كەمە كە ناوچەكە لە 40%ی هەموو ڕێژەی هەرێمی كوردستانە.
لە كۆتاییدا قایمقامی قەزای شێخان وتی: داواكارین لە حكومەتی هەرێمی كوردستان باخچەیەكی گەورەو شاری یاری و یاریگایەكی وەرزشی شیاو بۆ سەنتەری قــــەزای شێخان دروست بكەن و سیانەی تۆڕی دابەشكردنی ئاوی سەنتەری قەزاو سنوورەكە بخەنە بەرنامەی داهاتوویانەوە. هەروەها داواكارم لەهەموو خەڵكی شێخان و سنوورەكە كە گیانی برایەتی و پێكەوە ژیان و لێبوردەیی بپارێزن و پەیامی جەنابی سەرۆك بارزانی جێبەجێ بكەین و هەموومان ئەو پەیامەی بەڕێزیان بۆ واقیع تەرجەمە بكەینەوە تاوەكو ئەو یەكێتی و پێكەوە ژیانە لەگەڵ یەكتر بپارێزین، چونكە ئەوە زەمانەتە بۆ پاراستی دەستكەوتەكانمان.
بە پرۆگرامكردنی خەسڵەت و تایبەتمەندی ناوچەكە
هەروەها بۆ زانیاری زیاتر لەسەر ماستەرپلانی پەرستگای لالش و گەیشتنی پڕۆژەكە بە چ قۆناغێك و بۆ ئەوەی بزانین بەتەواوبوونی پڕۆژەی لالش تا چەند گەشتیاریی لە ناوچەكانی سەر بە ئاینی ئێزیدی بەرەوپێش دەچێت بۆ ئەوەی بزانین داخۆ ئاینی ئێزیدی لە ناوچەكانی ئێزیدیەكان بۆتە پڕۆگرامی خوێندن و بۆ چەند پرسی تریش بابە شێخ خرتو حاجی ئیسماعیل كە مەرجەعی ئایینی گشتی ئیزیدیانە وتی: جەنابی سەرۆك بارزانی لە دوا سەردانی بۆ لالش بڕیاریدا كە ماستەرپلانێك بۆ پەرستگای لالش ئەنجام بدرێت و بودجەیەكی زۆریشی بۆ تەرخانكرد، بەڵام تا ئێستا كە زیاتر لە هەشت مانگە كۆمپانیایەكی ئەڵمانی بە ناوی ڤۆیسینگ خەریكە و ئەنجامێكی وای لێ بەدەرنەكەوتووە، بەڵكو تەنیا لەسەر كۆمپیوتەر نەخشە و چەند پلانێكیان داڕشتووە، بەڵام وەكو كاری پراكتیكی هیچ نەكراوە، لێرەدا پێویستە بڵێین ئەگەر ئەو ماستەرپلانە ببێتە پڕۆژەو بەشێوەی ڕاستەقینە جێبەحێ بكرێت ئەوە پڕۆژەیەكی گەورەو گرنگ و ستراتیژییە بۆ ئەوەی لە داهاتوودا بتوانرێت پێشوازی لە ژمارەیەكی زۆر گەشتیاری ئاینی ئێزیدی بكرێت بەتایبەتی لە جەژنەكان و بۆنە ئاینیەكانمان و بۆ ئاگاداربوون لە ماستەرپلانەكەو جێبەجێكردنی پڕۆژەكەی پەرستگای لالش داواكارم لیژنەیەكی تایبەت لە سەرۆكایەتی هەرێم دابنرێت و سەرپەرشتی و بەدواداچوون لەسەر كارو ئیشەكانی لالش بكات، لەڕاستیدا ئەوبڕیارو پڕۆژەیە لە دڵسۆزی و خەمخۆری جەنابی سەرۆك بارزانی بوو بۆ ئێمەو بۆ ئاینی ئێزیدیان و دووبارەی دەكەمەوە بە جێبەجێكردنی ئەو پڕۆژەیە لە كۆمەڵێك كێشەو گرفتی وەكو شوێنی حەوانەو پێشوازی میوانان و نانخواردن و..تاد ڕزگارمان دەبێت، چونكە ساڵانە خەڵكێكی زۆر لە بۆنەو جەژنەكان بەتایبەتی لە جەژنی جەماد كە 7ڕۆژە لە ناوخۆ و دەرەوەی وڵات و سەرتاسەری دنیا سەردانی پەرستگای لالش دەكەن، هەر بۆ نموونە ئەمساڵ لە جەژنی جەماد لە ماوەی 7ڕۆژەكەدا (65 تا 80)هەزاركەس سەردانی لالشیان كرد، بەڵام لە ڕووی خزمەتگوزارییەوە كێشەمان زۆرە، لەو كێشانە لە هەموو شێخان تاكە یەك ئوتێل و مۆتێل نییە و دوو چێشتخانەی زۆر سادەو بچوك هەیە، هەروەها لە لالش كێشەی كەم ئاوی هەیە، چونكە هەموو سنوورەكە بەهۆی وشكە ساڵییەوە ئاستی ئاوی بیرەكانی دابەزیوە، بۆیە لێرەدا پێویستە پێش هەموو كارو ئیشێك بیر لە پڕۆژەیەكی ستراتیژی ئاوی خواردنەوە بكرێتەوە بۆ پەرستگای لالش.
هەندێ جار زوڵمیش دەبینین، هەر بۆ نموونە لە ڕێبەری پەیمانگای تەكنیكی شێخان كە لەم ماوەیە چاپكراوە، باسی لە چەند شوێنەوارێك كردووە هەر وەكو خنس، بەڵام كە دەزانین لالشیش زۆر كۆنەو لە مێژوودا ناوی هەیەو لە ساڵی 826ی پێش زاینی پەرستگای خۆریەكان بووە لەو رێبەرە ئاماژەیان پێ نەكردووە، لێرەدا داواكارم بۆ ئەوەی زیاتر گیانی تەبایی و برایەتی و لێبوردەیی هەبێت، پێویستە ڕێز لە كەلتور و دابونەریتی یەكتر بگرین و داواكارم و داوای خەڵكی ئێمەشە كە پێویستە لە پەرلەمانی هەرێمی كوردستان و ڕەشنووسی دەستووری هەرێم یاسا یان ماددەیەك هەبێت كە باس لە پاراستنی ئێزیدیەكان بكات. لەلایەكی تر ئێستا ئاینی ئێزیدی لە سنوورەكەمان وانەیەكە لە قوتابخانەكان دەخوێندرێت.