بەڕێوەبەری گشتی ئاوو ئاوەڕۆ بۆ (گوڵان): ئەو پێوەرە زیرەكەی كە بڕیاربوو بۆ ماڵان دابنرێت لەكۆنترۆڵی جۆری دەرنەچوو


لەكوردستان حاڵەتێك هەیە پێی دەڵێن ((كەم ئاوی)) كە وایكردووە زۆربەی شارو شارۆچكەكانی كوردستان رووبەڕووی گرفتی كەمئاوی ببنەوە، بەڕادەیەك لەوەرزی گەرماو هاویندا كێشەكە دەچێتە دۆخێكی ئاڵۆزترەوە، لەگەڵ فراوانبوونی ناوچە جێنیشینەكان و دروستبوونی گەڕەك و ناوچەی نوێ و زیادبوونی خواست لەسەر ئاو، مەسەلەی دابینكردنی ئاوی خاوێن دەبێتە یەكێك لە پێداویستییە هەرەگرنگەكانی هاووڵاتیان، بۆ بەدواداچوونی ئەم گرفتە چەند پرسیارێكمان ئاڕاستەی ئەندازیار (سەهەند سیروان بەڕێوەبەری گشتی ئاوو ئاوەڕۆكان لە وەزارەتی شارەوانی و گەشت و گوزاری حكومەتی هەرێمی كوردستان)كرد، كە تیایدا هەموو پرسەكانی گرفتی كەم ئاوی و كێشەكانی ئاوەڕۆی تێدا خراوەتەڕوو.


گرفتی كەم ئاوی
وەك بەرێوەبەری گشتی ئاو و ئاوەڕۆ جەختی لەسەر دەكاتەوە لە كوردستان رێژەی بەرهەمهێنانی ئاوی خواردنەوە لە پێداویستیەكانی هاووڵاتیان زیاترە، لەم چوارچێوەیەدا ئاماژەی بەڕێژەی ئەو ئاوە كرد كە بۆ شارێكی وەك هەولێر بەرهەم دێت،كە دوو تا سێ هێندەی ئەو پێداویستییەی هاووڵاتیان زیاترە بۆ ئاوی خواردنەوە، بەڵام كێشەكە لێرەدا ئەوەیە سیستمی دابەشكردنی ئاو و چۆنییەتی مامەڵەكردنی هاووڵاتیان لەگەڵ سەرفكردنی ئاوەكە تەواو نییەو ئاوێكی زۆر بەفیڕۆ دەدرێت، بۆرێگرتن لەم دیاردەیەش ئەندازیار سەهەند سیروان بەڕێوەبەری گشتی ئاو و ئاوەڕۆ بەمجۆرە هۆكارەكانی بۆ گوڵان روونكردەوەو وتی: (گرفتی كەمئاوی بۆ چەند هۆكارێك دەگەڕێتەوە كە گرنگترینیان ئەوەیە هاووڵاتیان بەرێنماییەكانی بەڕێوەبەرایەتیەكانی ئاو لە هەرێمی كوردستاندا پابەند نابن، لەبەر ئەوەی بۆ نرخی ئاوی خواردنەوە تەنیا شتێكی رەمزییان لێوەردەگیرێت، بۆیە بەڕادەیەك زێدەڕۆیی لەبەكارهێنانی ئاوو بەفیڕۆدانی دەكەن، كەبۆتە دیاردەیەك و زیانی بەژینگە و ئاوی خاوێنی خواردنەوەش گەیاندوە، بۆ نموونە بەڕێوەبەرایەتی ئاوی هەولێر لەرێگای 3 پڕۆژەی گەورە( ئیفرازی 1و2 و3)، لە هەر كاتژمێرێكدا 10400 مەتر سێجا ئاو دەگەیەنێتە هەولێر، جگە لەمە 500 بیری ئاوی خواردنەوەی خاوێن لە ناو هەولێر هەیە، ئەم رێژەیە ئەگەر بەشێوەیەكی زانستی ورێكوپێك بەكاربێت زۆر لە پێداویستی هاووڵاتیانی هەولێر بۆ ئاوی خواردنەوە زیاترە، بەڵام وەك ئێوەش ئاماژەی پێدەكەن وێرای ئەمەش ئێستا لەناو هەندێك لە گەڕەكەكانی ناو شاری هەولێردا گرفتی كەم ئاوی هەیە.بەڵام زۆرگەڕەكیش هەن ئاویان هێندە زۆرە كە لەسەر باخچەی ماڵەكانیان ئاوەكە بەجێدەهێڵن و بەفیڕۆ دەڕوات، یان تانكی سەربانەكانیان تەوافەی تیا نییەو بەردەوام ئاوەكەی بەسەردا دەڕژێت و بەفیڕۆ دەڕوات.


وشكبوونی بیری ئاوەكانی هەولێر
سەبارەت بەوشكبوونی بیرە ئاوەكان لەشاری هەولێرو دەركەوتنی گرفتی كەمئاوی لە زۆر گەڕەكی پایتەخت بەتایبەتی رۆژهەڵاتی هەولێرو خوارووی رۆژهەڵاتی هەولێر، ئەمە لەكاتێكدا كە لە كاتی تەواو بوونی پڕۆژەی ئیفراز 3 لە ساڵی 2006ڕاگەیەنرا كە چی تر پێویستیمان بەبیرەكان نەماوە، كەچی هەر زوو دووبارە پێویستیەكان وایلێكردین رووبكەینەوە بیرەكان، بەڕێوەبەری گشتی ئاوو ئاوەڕۆكانی هەرێم پێی وایە كێشەكە بۆ خراپ بەكارهێنانی ئاو دەگەڕێتەوە لەمبارەیەوە وتی: (ئێستا كە بەشێوەیەكی زۆر خراپ و بێگوێدانە ئەو سامانە گرنگەی ئاو كە بەتێچوویەكی زۆر بەرهەم دەهێنرێت ئاو بەكاردەهێنرێت، لە دنیادا شتی وا نەبووە ئاوی ژێر زەوی باغ و باغی كشتوكاڵی و ناوچەی پیشەسازی و شووشتنی ئۆتۆمبێلی پێ بكرێت، لە هەولێر ناچارین بیری نوێ لێبدەین بۆ كەمكردنەوەی ئەو كێشەیە بەڵام كاتێك پڕۆژەی ئیفراز 4 تەواو بوو هەموو ئەو بیرانە دادەخەینەوەو دەستی لێهەڵدەگرین.راستە پێشتریش لەگەڵ تەواوبوونی پڕۆژەی ئیفراز 3 باس لەوە كرا كە چی تر پێویستیمان بەو بیرانە نەماوە بەڵام وەكو ئاماژەم پێدا شاری هەولێر كە لە 2006 دەست بەپڕۆژەی ئاو كرا بەو شێوەیە گەورە نەبوو كەس پێشبینی ئەوەی نەدەكرد بەو شێوەورووبەرە بەرین و گەورەیە هەولێر فراوان دەبێت، هەر بۆیە بەبەردەوامی پێویستیمان بە پڕۆژەی ئاوی نوێ دەبێت).


گەڕەكە میللیەكان
زیاتر رووبەڕووی گرفتی كەمئاوی دەبنەوە
ئەوەی ئێمە وەك گوڵان تێبینیمان كردبوو، ئەوەبوو لەناو شاری هەولێر زۆرتر ئەو گەڕەكانە گازندەیان لەسەر كەم ئاوی هەیە، كە گەڕەكە میللیەكانن و دەكەونە باشوور و باشووری رۆژهەڵات و باشووری رۆژئاوای هەولێرەوە، بۆیە لەم لەمبارەوە پرسیارمان لە بەڕێوەبەری گشتی ئاو ئاوەڕۆ كرد، ئاخۆ بۆچی گرفتی كەم ئاوی زیاتر ئەو گەڕەكانە هەیانە كە گەڕەكی میللین یان هەژارنشینەكانن؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەشدا بەڕێوەبەری گشتی ئاو ئاوەڕۆ بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوەو وتی: (بۆ ئەوەی راشكاوانەتر لەسەر ئەم مەسەلەیە قسە بكەین، جارێ ئەو ناوچانەی ئێوە ئاماژەتان پێكرد هەموویان میللی یان هەژار نشین نین، بۆیە بەهیچ شێوەیەك جیاوازی لەنێوان گەڕەكە هەژارنشینەكان و دەوڵەمەندەكان نەكراوە، بەڵام هۆكاری ئەوەی ئەو ناوچانە كەم ئاون بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە هەندێك لەو گەڕەكانەی ناو شاری هەولێر كە دەكەونە رۆژهەڵات و خوارووی رۆژهەڵاتی هەولێرەوە، ئاستی ئاوی ژێرزەوی لەو ناوچانە زۆر دابەزیوەو، لەو شوێنانەش پشت بەئاوی ژێر زەوی یان بیرەكانی ئاو بەستراوە، ئێمە 500 بیری ئاوی خواردنەوەمان لە ناو هەولێر هەیە، هەروەها 1500 بیری دیكەی ئاومان هەیە كە تایبەتە بە وەزارەتی كشتوكاڵ و بەبیری كشتوكاڵی ناو دەبرێت، ئەمانە هەمووی رووبەڕووی كەمئاوی بوونەتەوە تەنانەت لەلای عەینكاوەو تاوەكو دارەتوو بیرەكان خەریكە وشك دەبن. هەربۆیە بۆ چارەسەری ئەم كێشەیە كە بەشێكی گرنگە هەولێر دەگرێتەوە، نووسراومان بۆ ئەنجومەنی وەزیران كردووە، بەوەی پێویستە بە خێرایی گوژمەی پێویست دابین بكریت بۆ دەست بە دیزاین كردنی پڕۆژەی ئاوی ئیفرازی 4، ئەم پڕۆژەیەش هاوشێوەی پڕۆژكانی( 1و2و3) ئیفراز توانای بەرهەمهێنانی ئاوی لەهەموو بیرەكان زیاترە و بەتەواو بوونی ئەم پڕۆژەیەش هەتا 20-25 ساڵی دیكە گرفتی كەم ئاوی لەهەولێر نامێنێت).


دووساڵە بەرنامە دانراوە بۆ دانانی پێوەری ئاوی زیرەك تائێستا جێبەجێ نەكراوە
بۆ ئەوەی ڕێگە لە بەفیرۆدانی ئاو بگیرێت یەكێك لەبەرنامەكانی بەرێوەبەرایەتی گشتی ئاو و ئاوەڕۆ دانانی (پێوەری زیرەكە) بۆ هەموو ماڵێك بۆ ئەوەی بەشێوەیەكی دیجیتاڵی هەم بڕی ئەو ئاوە بزانێت كە سەرفدەكرێت، هەروەها بۆ ئەوەی كێشەكانی نێو تۆڕەكانی ئاویش ئاشكرا بكات، ئەوە زیاتر لە دووساڵە ئەم بەرنامەیە هەیە بەڵام تا ئێستا ئەم هەوڵە بۆتە ئەوەی هەنگاوی كردەیی بۆ هەڵبگیرێت، سەبارەت بە دواكەوتنی دانانی (پێوەری ئاوی زیرەك)بەڕێوەبەری گشتی ئاو ئاوەڕۆ بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان خستەڕوو:(دانانی پێوەری زیرەك بۆ ڕێگرتن لە بەفیڕۆدانی ئاو ماوەی 2 ساڵە لەبەرنامەدایەو گرێبەستێكیش بۆ ئەم مەبەستە لەگەڵ كۆمپانیایەكدا مۆركراوە، بەڵام ئەو پێوەرەی كە بڕیاربوو دابنرێت لەتاقیكردنەوە دەرنەچوو، واتە سەركەوتوو نەبوو، كاتێكیش ڕەوانەی وەزارەتی پلاندانانمان كرد لەوێش لەكۆنترۆڵی جۆری دەرنەچوو بۆیە دووبارە پێوەرەكەمان ڕەتكردەوە، ئێستا یان دەبێت پێوەرەكان بگۆڕدرێن یا گرێبەستێكی نوێ ئیمزا بكرێتەوە، ئەگەر بێت و گرێبەستی یەكەم هەڵبوەشێنرێتەوەو گرێبەستێكی نوێ ئیمزا بكەین، ئەوا لەوانەیە بتوانرێت لەماوەی 2 مانگدا پێوەرەكانمان بۆ بێنن و لە 6 مانگیشدا پڕۆژەكە دابنرێت. ئەو پێوەرەی كە دێت پێی دەوترێت ( پێوەری زیرەك) بۆیە پێوەرێكی هەستیارە ڕاستەوخۆ دەتوانین ژمارەكان بخوێنینەوەو، لەرێگای كۆمپیوتەرێكی ناوەندی سەرجەم زانیارییەكان كۆ بكرێتەوەو تەنانەت كۆنترۆڵی سەرپێچیكارانیش دەكات .


زۆرجار پرۆژەكانی وەبەرهێنان لەسەر بۆرییەكانی ئاو دادەنرێت
سەبارەت بەهەماهەنگی لەنێوان بەڕێوەبەرایەتیەكان لە پێناو پاراستنی بۆرییەكان لەكاتی ئەنجامدانی پڕۆژەكان كە زۆرجار لەناو چوارچێوەی یەك وەزارەت بەڕێوەبەرایەتیەكان ئاگاداری یەكتر نین و ڕووداوی ناخۆشی شكان ڕوودەدات بەڕێوەبەری گشتی ئاوو ئاوەڕۆكان وتی: (یەكێك لە كێشەكانمان لەگەڵ دابەشكردنی زەوی پڕۆژەكانی وەبەرهێنانە، بۆ نموونە باسی شاری هەولێر دەكەم ئێمە بەهەماهەنگی لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی گشتی نەخشەدانانی ئاوەدانی ناو وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار بۆرییەكانمان داناوە، بەو ئیعتیبارەی لە داهاتوودا ئەو بۆرییانە دەكەوێتە ناو شەقامەكان، كەچی كاتێك وەبەرهێنەر كار دەكات داوا دەكات بۆرییەكانمان بگوازینەوە واتا ڕووبەرەكانی سەر بۆرییەكان دابەشكراوە، لەكاتێكدا دەبووایە دابەشكردنی زەوی لەسەر بۆری ئاو نەكرێت، گرفتەكە لێرەدایە هەندێك بۆری هەیە سەرەكی و گەورەیە گواستنەوەی بەلانی كەم هەفتەیەكی دەوێت ئەو كات پێویستە زۆربەی هەرە زۆری هەولێر یەك هەفتە بێ ئاو بكەین، تەنانەت زۆرجار گواستنەوەشی زەحمەتە بۆیە ئەوان (وەبەرهێنەكان) خۆیان تەجاوزیان كردووەو پێویستە ئەوان ڕووبەرە زەوییەكانیان بگوازنەوە. هەروەها زۆرجاریش هەماهەنگیەكە بەپێ پێویست نییە یان ئەو گۆڕانكارییانەی لە ماستەر پلان هاتووە ڕەچاوی بۆرییەكانیان نەكردووە.


گرفتی تۆڕی دابەشكردنی ئاوی
خواردنەوەمان لە زۆربەی شوێنەكان هەیە
سەبارەت بەوەی زۆربەی جار پڕۆژەی ئاوی خواردنەوە ئەنجام دەدرێت، نموونەی ئەم پرۆژانەشمان لەزاخۆوە تا خانەقین زۆرە، بەڵام كێشەی تۆڕی دابەشكردنی ئاو هەیە واتا بەڕێكوپێكی ئاوەكە ناگاتە ماڵەكان ئەم كێشەیە بەتەواوەتی لە شارۆچكەی پیرەمەگروون و تەق تەق و كۆیەو بالیسان و چەند قەزاو ناحیەكی تر زەق بۆتەوە، لەمبارەیەوە ئەندازیار سەهەند سیروان وتی: (گرفتی تۆڕی دابەشكردنی ئاوی خواردنەوەمان لە زۆربەی شوێنەكان هەیە، هۆكاری ئەمەش لەبەر ئەوەیە كاتێك تەندەر بۆ كڕینی بۆری ئاو دەكرێت، هەر بەڵێندەرێك دەچێت بەپێی ئەو مواسەفاتەی لەتەندەرەكە دانراوە بۆری دەهێنێت، بەڵام ئەم حاڵەتە پێشتر وانەبوو هەر بۆ نموونە كاتێك یونسێف یان پێشتریش كە بۆری دەكڕدرا، بۆریی هەموو پڕۆژەكان پێكەوە دەكڕدران و لە ئەمبارەكان خەزن دەكران، بۆیە یەكجار تێست دەكرا، بەڵام ئێستا ئەو كۆمپانیانەی بۆریمان بۆ دەهێنێت كۆمپانیای بیانی جۆراوجۆرن، هەر یەكەو كوالێتیەكی هەیەو تێستەكانیشیان ئاسان نییە و زۆرجار بەپێی ئاكاری ئێمە نییە، بۆیە تۆڕی دابەشكردنی ئاومان خراپ دەردەچێت.كێشەیەكی دیكەمان ئەوەیە بودجەی پڕۆژەكانی پاڵاوتنی ئاو دیاریكراوە، ئێمە كە پڕۆژەیەكی پاڵاوتنی ئاو دەستپێدەكەین دوای تەواوبوونی پڕۆژەكە تۆڕی دابەشكردنی ئاو دەست پێدەكەین، ئەمەش لەبەر ئەوەیە بودجەی دابینكراو بۆ پڕۆژەیەكی پاڵاوتنی ئاو لە بودجەی دابینكراو زۆرە، زۆر جار بودجەی ساڵانەمان ڕێگا نادات بەئەنجام دانی پڕۆژەی دابەشكردنی تۆڕی ئاو لە یەك كاتدا، ئەگەر گەورەترین پڕۆژەی ئاو لەماوەی 18-24 مانگ تەواو دەبێت، بۆیە گرنگە كە هەردوو پڕۆژەكە( پڕۆژەی ئاوەكە و پڕۆژەی دابەشكردنی تۆڕی ئاو) پێكەوە تەواو بێت، بەڵام كاتێك هەردوو پڕۆژەكە پێكەوە پێشكەشی وەزارەتی پلاندانان دەكەین لەبەر ئەوەی بودجەیەكی زۆر دەردەچێت بۆیە قبوڵ ناكرێت و ڕەتدەكرێتەوە.


كێشەكانی پڕۆژەكانی ئاوی خواردنەوەی
كۆیەو قەڵادزێ و كەلار و ڕانیە
سەبارەت بەو لایەنەی بەرێوەبەری گشتی ئاو ئاوەڕۆ ئاماژەی پێكرد بەوەی پڕۆژەكانی ئاو لەماوەی 18-24 مانگ تەواو دەبن، ئەم مەزندەیە ئەو پرسیارەی لا وروژاندین، ئایا بۆچی كۆمەڵێك پڕۆژەی ئاو هەن ماوەی چەند ساڵێكە دەستیان پێكراوە بەڵام هێشتا تەواو نەبوون؟ بە تایبەتی پڕۆژەی ئاوی خواردنەوەی كۆیە كە بۆ نزیكەی 7 ساڵ دەچێت دەستی پێكراوە بەڵام هێشتا تەواو نەبووە، هەروەها چەندین پڕۆژەی دیكەش هەن كە بەتەواوەتی فەشەلی هێناوە، سەبارەت بەم ئیشكالیەتە بەڕێوەبەری گشتی ئاو و ئاوەڕۆ بە گوڵانی ڕاگەیاند: ( پڕۆژەی ئاوی كۆیەو چەند پڕۆژەیەكی تری وەك، پڕۆژەی ئاوی قەڵادزێ و رانیەو كەلار دەستی پێكراوەو شتەكان شاراوە نییە، بەڵام لەبەر ئەوەی دابینكردنی بودجەی پڕۆژەی ئاوی كۆیە لەسەر ئەو بڕە پارەیەی بەشە داهاتی كوردستان بوو كە لە بڕیاری 986 پاشەكەوت كرابوون، بۆیە كە ئەم بودجەیە دابینكرا، داواكرا بە پەلە دیزاینی ئەو پرۆژانەیان بۆ بنێرێت، بۆ ئەوەی سوود لەو پارەیە وەربگیرێت و پارەكە نەگەڕێتەوە بۆ بەغدا، بۆیە ئەمە وایكرد ئەو دیزاینانە وەك پێویست نەبن و كەموكورتی زۆریان تێدابێت، بۆیە لەم حاڵەتەشدا بێگومان پڕۆژەكە سەركەتوو نابێت و لەكاتی جێبەجێكردندا كێشەی بۆ دروست دەبێت، ناچار دەبێت سەرلەنوێ دیزاین بكرێتەوە، ئەمەش كاتێكی زیاتر ورەزامەندی دەوێت، سەبارەت بە پڕۆژەی ئاوی كۆیە، ئەم پڕۆژەیە سەرەتا كۆمپانیای مێڵتیم كارەكانی دەكردوو كۆمپانیایەكی بەتوانا نەبوو گەرچی هەموو هۆكاری ڕاوەستانی كارەكە بۆ ئەو نەدەگەڕایەوە بەڵكو نەخشەسازییەكەی كێشەو گرفتی تێدا بوو، بەڵام ئێستا كۆمپانیای شاڵی ئیشەكەی بەباشی ئەنجامداوە گەرچی ئەمیش گرفتی لەگەڵ هاوبەشێكی خۆی هەیە كە وایكردووە كارەكە دووبارە دوابكەوێتەوە.
بەپێی بەرنامەی ئێمە پێویستە لەماوەی 7 مانگدا پڕۆژەكە تەواو بێت و هاووڵاتیانی كۆیە سوودی لێوەربگرن، بەڵام كێشەی نێوخۆی كۆمپانیای شاڵی و رەنگە كێشەكە ببرێتە دادگا ئەوا دووبارە گرفتمان بۆ دروست دەبێتەوە هەربۆیە ماوەی 2و 3 مانگە كارەكان خاوێتی پێوە دیارە.


پڕۆژەی ئاوی دەربەندی رانیە
كێشە هەیەو تەصمیمەكەی بەهەڵە دانراوە
سەبارەت بە پڕۆژەی ئاوی رانیە كە هەمان كێشەی هەیە كە تەصمیمەكەی بە هەڵە دانراوە و بە كەم و كورتی ئامادە كراوە، بەڕێوەبەری گشتی ئاوو ئاوەڕۆكان دەربارەی ئەم پڕۆژەیەش وتی:(گەر بەمەبەستان پڕۆژەی ئاوی دەربەندی رانیە بێت ئەوا بەڵێ كێشە هەیەو تەصمیمەكەی كاتی خۆی بەهەڵە دانراوە، هەر پڕۆژەیەك بەخێرایی داوای تەصمیمی لێبكرێت و دیراسەی بۆ نەكرێت ئەوا كەموكورتی تێ دەكەوێت، بۆنموونە كاتێك پارە بۆ پڕۆژەی ئاوی دەربەند دەردەچێت و نووسراو دەكرێت و داوادەكرێت بە پەلە دیزاینی پڕۆژەكە ئامادەبكرێت، لێرەدا گرفت دەكەوێتەوە، لەبەر ئەوەی پڕۆژەیەكی گەورەی ئاو لەماوەیەكی كورتدا دیزانی بۆ داناڕێژرێت، هەر بۆیە ئەم پڕۆژەیەش تاكو ئێستا كاری پێنەكراوە، بەڵام ئەمە بەو واتایە نایەت كە پڕۆژەیەكە شكستی خواردووە، ئەو پڕۆژەیە لە سەرەتادا %8 ی تێچوونی پڕۆژەكە بۆ بەشی دامەزراوە كارەباییەكان دانراوە، بەڵام ئەم بڕە زۆر كەمترە ئەگەر بێت و بەراورد بكرێت لەگەڵ پڕۆژەی هاوشێوە كە دەگاتە 28% كۆی گشتی پڕۆژەكە. بەو تێچوونە كەمە ناكرێت هەموو وێستگەو موەلیدەكان و یەكەكان بەئیش پێ بكەین، واتا كەموكوڕی لەبەشی كارەبا هەیە، بۆ ئەم مەبەستە دەرخستەیەكی زێدەكی ئامادەكرا و بەرز كرایەوە بۆ ئەنجومەنی وەزیران تاوەكو پڕۆژەكە بەتەواوەتی بەتایبەتی بەشی كارەبا كەموكورتیەكانی تەواو بكرێت، بەڕەزامەندی لەسەر ئەو نووسراوە كەموكورتی پڕۆژەكە نامێنێت و ئیشی پێ دەكرێت.


پڕۆژەیەكی ئاوی خواردنەوەی پیرەمەگرون
بەكەڵكی ئەوە نایەت بۆرییەكانیشی دەربهێنرێتەوە
سەبارەت بە پڕۆژەی ئاوی خواردنەوەی پیرەمەگروونیش كە بەتێچوونێكی زۆر ئەنجامدراوەو شكستی هێناوە، بەرادەیەك پڕۆژەكە بەكەڵكی ئەوە نەهات بۆرییەكانیشی دەربهێنرێتەوە، پرسیارمان كرد،ئایا ئەو پڕۆژەی ئاوە چۆن بێ فەحسكردن وەرگیرا؟ ئایا خەڵكێكی هەژارو كەمدەرامەتی ئەو ئۆردوگایە گوناهی چییە پڕۆژەیەكی وا خراپیان بۆ ئەنجام بدرێت و كەسیش تۆمەتبار نەكرێت و سزا نەدرێ؟ تەنانەت ئێستاكە بۆرییەكەش دەرناهێنرێتەوە كەرەنگە لەبەر ئەوە بێت بۆرییەكە فرتوفێڵی تێدا كرابێت؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارانەی گوڵاندا ئەندازیار سەهەند سیروان وتی:( كاتێك لایەنێكی ناشارەزاو دوور لە پسپۆرایەتی كارێك وەربگرێت و فشار لەسەر ئەندازیارێكمان دروست بكات، گرفتەكە لێرەدا ڕوودەدات، واتا لایەنێكی ئیداری یا ئیدارەی ناوچەكە فشار بۆ خێرا تەواوكردنی پڕۆژەیەك یا وەرگرتنی دەكات، لەم حاڵەتە ئێمە دەكەوینە هەڵوێستێكی موحریجەوە،هەر بۆنمونە، زۆرجار شارەوانی یا شارەوانییەكان، تۆڕی ئاو و ئاوەڕۆ لەگەڵ پڕۆژەكانی خۆیان دادەنێن و خۆیان جێبەجێی دەكەن بەبێ ئاگاداری ئێمە( واتە بەرێوەبەرایەتی گشتی ئاو و ئاوەڕۆ) ئالێرەدا گرفتی كەوتنەوەی كەموكوڕی و شكستی زۆر لە پڕۆژەكاندا دروست دەبێت، بۆیە كاتێك فشار دەكرێت هەندێكجار پەلەپەلی لێ دەكرێت و شكست دەهێنرێت. منیش پێم وایە پێویستە لێپێچینەوە بكرێت و چی تر ئیشی حكومی بەخاتروخاترانە نەكرێت.


پڕۆژەی ئاوی ئامێدی لەژێر جێبەجێ كردندایەو ئاوی ئاكرێش 2 ساڵە بەردی بناغەی بۆ دانراوەو ئیحالە نەكراوە
پڕۆژەی ئاوی ئامێدی لەژێر جێبەجێ كردندایە، ئاوی ئاكرێش وا بۆ 2 ساڵ دەچێت بەردی بناغەی بۆ دانراوە، بەڵام تا ئێستا ئەم پڕۆژەیە ئیحالە نەكراوە و كاری تێدانەكراوە، سەبارەت بەم دووپڕۆژەیە بەڕێوەبەری گشتی ئاوو ئاوەڕۆكان وتی: پڕۆژەی ئاوی ئاكرێ بەیەكێك لە پڕۆژە ستراتیژییەكان دادەنرێت، كە بەردی بناغەی بۆ دانرا لە پلان دانرابوو، بەڵام ئەم پڕۆژەیە كە مانگی شوباتی 2010 بەردی بناخەی دانراوە، مانگی ئابی 2010 ڕەزامەندی لەبەرنامەی ئەو ساڵە هاتەوە، هەربۆیە تا خۆمان ئامادەكردو تەندەر كرا ئەوجا گەیشتە ئەو قۆناغە، دواتر هەندێك گرفتی تێكەوت ڕەوانەی ئەنجومەنی وەزیران كرا تاوەكو بڕیاری كۆتایی لەسەر بدرێت كە ئیحالەی كامە كۆمپانیا بكرێت؟ بڕیار درا كە دووبارە تەندەر بكرێتەوە، هەروەها دوای 17 مانگ بەسەر ئەم پڕۆژەیەوەو دوای دەستپێكردنی بەرنامە چاكسازییەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، لیژنەی چاكسازی پرۆسەی دووبارە تەندەر كردنی ئەم پڕۆژەیەی ڕاگرت، لەبەر ئەوەی كۆمپانیای یەكەم كە پڕۆژەكەی بۆ دەرچوو بوو، شكاتی كردووەو، لە سەرۆكایەتی هەرێمیش پێیان ڕاگەیەنراوە تا ئەو گرفتە یەكلانەكرێتەوە پڕۆژەكە ڕادەگیرێت، ئەو پڕۆژەیە گەر ڕەزامەندی هەبێت لەمانگی شوباتی ساڵی داهاتوو دەست بەكار دەبێت، سەبارەت بە پڕۆژەی ئاوی ئامێدیش كە بەڕێگەی شێوازیكی نوێ گرێبەست FIDIC DBO ئەنجام دەدرێت، ئەو كۆمپانیایەی وەریدەگرێت خۆی دیزاینی دەكات و خۆشی جێبەجێی دەكات و بۆ ماوەی 2 ساڵیش بەگەڕخستنی لەئەستۆ دەگرێت، ئێستا لە قۆناغی دیزاینە لەماوەی مانگێكی تردا دیزاینەكەی تەواو دەبێت و دواتر بەڵێندەر دەستی بەئەنجامدانی پڕۆژەكە كردووەو لە ماوەیەكی دیاریكراو پڕۆژەكە تا تەواو دەبێت كە 18 مانگی دەوێت.


تەق تەق و قەرەداغ و كەلار
پێویستیان بە پڕۆژەی ئاو هەیە
سەبارەت بە ناوچەكانی تەق تەق و قەراغ و كەلار كە ئەوانیش تاڕادەیەكی زۆر گرفتی كەم ئاوییان هەیە،بەڕێوەبەری گشتی ئاوو ئاوەڕۆكان وتی: (تەق تەق لە بودجەی ساڵی 2011 پارەی بۆ دابینكراوە تاوەكو پڕۆژەیەكی ئاوی بۆ ئەنجام بدرێت، پڕۆژەی ئاوی تەق تەق پڕۆژەیەكی قورس نییە چونكە خۆی زێیەكی بە تەنیشتدا دەڕوات، بەڵام كێشەیەكمان هەیە ئێمە دوو ڕێگامان هەیە بۆ دابینكردنی ئاو یا دەبێت وێستگەیەكی پاڵاوتنی ئاوی بۆ دابنرێت كە بە داخەوە ئەو پارەیەی بۆی دابینكراوە بەشی ناكات یا دەبێت كۆمپاكت یونت بۆ دانرێت كە بە بەردەوامی صیانەی زۆری دەوێت، چارەسەرێكی تر هەیە كە بیری ڕووكەش لێبدرێت و لەڕێگای ماتۆڕەوە ئاوەكە ڕابكێشرێت، ئەمەش كێشەی خۆی هەیەو پێویستە بیر لەكەموكورتییەكانی بكرێتەوە. ئێمە كاردەكەین بۆ ئامادەكردنی دیزاینێكی تۆكمە بۆ چارەسەركردن و دابین كردنی ئاو بۆ تەق تەق .
سەبارەت بە قەزای قەرداغیش كە ئاوی ژێر زەوی كەمبۆتەوەو كێشەی بێئاوی لەو ناوچەیە هەیە، بەڕێزیان پێیان وابوو كە پڕۆژەكانی ئاو پێویستە بەردەوامێتی هەبێت و بۆ ئەویش پڕۆژە لەبەردەستدایە كەوا ئەنجامبدرێت بەڵام ئێستاكە زانیاری وردیی لەبەردەستدا نییە. سەبارەت بە ئاوی كەلاریش من پێش ماوەیەك لەمەوبەر لیژنەیەكی بەدواداچوونم ڕەوانەی كەلار كرد لە زۆربەی كۆڵانەكان و گەڕەكەكان گەڕان و بێ ئاو نەبوون، بۆیە ئێستا لەكەلار گرفتی ئاومان نییە بەڵام لەداهاتووییەكی نزیكدا گەر بێتوو كەلار بەو شێوەیەی ئێستاو وا بەخێرایی گەورە بێت ئەوا پڕۆژەیەكی ئاومان لەو شارە پێویستە.))


تا پڕۆژەی ئاوی سۆران نەبەسترێتەوە بەتۆڕی كارەبای نیشتمانییەوە
ناتوانرێت بەتەواوی توانای خۆی كاری پێبكرێت
سەبارەت بە پڕۆژەی ئاوی شاری سۆرانیش كە تادێت ئەو ناوچەیە قەرەباڵغترو گەورەتر دەبێت بەڕێوەبەری گشتی ئاوو ئاوەڕكان وتی: (شاری سۆران پڕۆژەیەكی ئاوی گەورەی لە بێخاڵەوە بۆ ڕاكێشراوە، كێشەكە لەو وێستگەیەدایە كە بەگاز ئیش دەكات واتا 7 موەلیدەی گەورەمان بۆ داناوەو بەگاز كار دەكەین و تێچوونی گازەكەی مانگانە 100 هەزار دۆلارە، دەمانەوێت ئەو وێستگانە بەتۆڕی كارەبای نیشتمانی ببەستینەوەو ماوەكانی كار پێكردنیشیان زیاد بكەین كە ئێستا ئەوپەڕی دەتوانین تەنیا 15 كاتژمێر كاری پێبكەین . واتا پڕۆژەكە بەتوانایە بەڵام كێشەی كارەبامان هەیەو هەوڵی چارەسەركردنیشیمان داوە و لە ئایندەیەكی نزیكدا ئەو وێستگانە بەتۆڕی كارەبای نیشتمانی دەبەسترێتەوە . هەروەها پڕۆژەی ئاوی مێرگەسوور زۆر بەباشی چۆتە پێش و بەڵێندەرەكەی بێ كێشە كارەكەی بەرەو پێشەوە بەڕێوەبردووە.))


ناوچە دابڕاوەكان
پێویستیان بە پڕۆژەی ئاوی خواردنەوە هەیە
ناوچە دابڕاوەكانی هەرێمی كوردستان كە لە زۆر خزمەتگوزاری بێبەشن، بەتایبەتی خزمەتگوزاری ئاوی خواردنەوە بەبەردەوامی داوای پڕۆژە لە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەن، چونكە دانیشتووانی ئەم ناوچانە كوردستانین و پێویستە ئاوڕی زیاتری لێبدرێتەوە. بەڕێوەبەری گشتی ئاوو ئاوەڕۆكان دەربارەی هەوڵەكانیان بۆ ئەم ناوچانە وتی: (ناوچە دابڕاوەكانی وەكو مەخمورو شنگار و قەزاو ناحیەكانی تری پارێزگای موسڵ و كەركوك و دیالە، بەپێی پێویست ئاوڕیان لێنەدراوەتەوەو پڕۆژەو كاریان بۆ ئەنجام نەدراوە لەناویاندا پڕۆژەكانی ئاوی خواردنەوە، پڕۆژەكانی ئاویش لەم ناوچانە پارەیەكی یەكجار زۆریان دەوێت. لەگەڵ ئەمەشدا ئەم ناوچانە پشتگوێ نەخراوە بۆنموونە لەناوچەی مەخموور لەساڵی 2011 بڕی 5 ملیار دیناری دەویست بۆ ئەوەی تۆڕی ناوخۆیی مەخمور بگۆڕدرێت. هەوڵیشمان داوە لەرێگای یارمەتی ڕێكخراوە بیانییەكانەوە پڕۆژە لەو ناوچانە ئەنجام بدەین.


پڕۆژەی ئاوی هەڵەبجە و
قەرزی بانكی جایكا
لە 2007 ەوە هەواڵی قەرزی نێودەوڵەتی ڕێكخراوی جایكا بڵاودەكرێتەوە كە وا بڕیارە لەرێگای ئەو قەرزانەوە چەند پڕۆژەیەكی جۆراوجۆر بەتایبەتی پڕۆژەی ئاوی خواردنەوە بۆ هەڵەبجەو نوێكردنەوەی تۆڕی ناوخۆی سلێمانی و دهۆك و چەندین شوێنی تر ئەنجام بدرێت بەڵام تا ئێستا لەڕووی پراكتیكیەوە نەقەرز بینراوە نە پڕۆژەكان جێبەجێ كراون لەمبارەیەوە بەڕێزی بەمجۆرە لەسەر ئەم مەسەلەیە هەڵوەستەی كرد و وتی:(جایكا بانكی ژاپۆنی نێودەوڵەتییە و قەرز دەداتە ئەو وڵاتانەی تازەگەشەكردوون ئەوان 3ملیارو 500 ملیۆن دۆلاریان داوەتە عێراق و لە 17%ی ئەو قەرزەشی بەر هەرێمی كوردستان كەوتووە، سێ پڕۆژەی پێ ئەنجام دەدرێت 2یان پڕۆژەی كارەبایەو 1 پڕۆژەی ئاویشی لەگەڵدایە، كە تەنیا بەشی پڕۆژەی ئاو 333ملیۆن دۆلارەو دابەشكراوەتە سەر دوو بەش بەشێكی بۆ هەولێرو دهۆك و بەشێكیش سلێمانی و هەڵەبجە ئەوان بەرنامەو هەنگاوی خۆیان هەیە كە ووردەكاری زۆر وردو لەسەرخۆیان هەیە، بۆیە پێویستە گەر پڕۆژەی خێراو بەپەلەمان هەبێت لەسەر حسابی قەرزی وڵاتی ژاپۆن و یان بانكی نێودەوڵەتی نەیكەین. بۆیە پڕۆژەی ئاوی هەڵەبجەو گۆڕینی تۆڕی ناوخۆی دابەشكردنی هەولێرو سلێمانی و دهۆك وە فەراوانكردنی پڕۆژەی ئاوی ئیفراز 3 هەر لەسەر ئەو قەرزەیە، ناتوانرێت بۆ ئەو پڕۆژەیە جارێكی تر پارە تەرخان بكەینەوە. لەبەرنامەدایە لەمانگی 1ی 2012 پڕۆژەی ئاوی هەڵەبجە دەست پێ بكات).


گرفتی كەم ئاوی لە سلێمانی
لەسلێمانی هەمان كێشەی ئاو سەریهەڵداوە گەرچی پڕۆژەی ئاوی 2 ی دوكانیش تەواو بووە، زۆر لەو گەڕەكە تازانەی ئاوەدانكراونەتەوە گرفتی ئاویان هەیە، تا ئێستا لە سلێمانی خەڵكانێك تا بەیانی دادەنیشن بۆ دابینكردنی ئاو لەمبارەیەوە بەڕێوەبەری گشتی ئاوو ئاوەڕۆ وتی: (هۆكاری ئەو بێ ئاوییەی لەسلێمانی بۆ ئەو گەورەبوونە فراوانە گەڕایەوە كە شارەكە بەخۆیەوە بینیوە، هەروەها بۆرییەكی ئاو لە پڕۆژەی ئاوی سلێمانییەوە ڕاكێشراوەتە چەمچەماڵ و دەوروبەری، ئەمە كاریگەری كردۆتە سەر كەمبوونەوەی ئەو بڕە ئاوەی بۆ سلێمانی دەچێت، ئێستا پێویستمان بە 130 ملیار دینارە بۆ ئەنجامدانی پڕۆژەیەكی ئاوی كۆپتەپە- چەمچەماڵ، ئەگەر ئەو پڕۆژەیەش ئەنجام بدرێت ئەوا ئەو بڕە ئاوەی لە بۆری سلێمانییەوە هاتووە دووبارە دەچێتەوە بۆ سلێمانی و كاریگەری لەسەر كەمبوونەوەی گرفتەكە دەكات.)


كەمی دەسەڵاتەكان
گرفتەكانی ئاوی زیاتر كردووە
بەبەردەوامی باس لەپڕۆژەی ئاو دەكرێت كەچی گرفتی ئاویش هەر بەردەوامەو زۆرجار پڕۆژەكانیش هەر زوو شكست دەهێنن، بەڕێوەبەری گشتی ئاوو ئاوەڕۆ وتی : (دەسەڵاتمان كەمە گەربێت و گرفتەكان چارەسەر بكەین پێویستمان بە دەسەڵاتی زیاتر هەیە، ئێمە داوای 1000 ملیار دینارمان كردووە بۆ پڕۆژەكانی ئاوو ئاوەڕو لەسەرانسەری هەرێمی كوردستان لە پلانی ساڵی 2011 كەچی 60 ملیار دراوەتە ئێمە، لەلایەكی ترەوە زۆر جار دەسەڵاتەكان گەر هەشبێت لەگەڵ ڕێنمایی دارایی ناگونجێت. لەكوردستان دوو دەسەڵاتی دارایی هەیە، دەسەڵاتی دارایی هەولێرو دهۆك دەسەڵاتی دارایی سلێمانی و گەرمیان، دەسەڵاتی ئێمە لەهەندێك شوێن ئیش دەكات و لە هەندێك شوێنی تر ئیش ناكات. دەسەڵاتی دارایی سلێمانی ئاسانكاری زیاتری تێدایە. یەكێك لە گرفتەكانمان لەوەدایە ناتوانین داهاتی خۆشمان بەكار بێنین بۆ ئەنجامدانی پڕۆژەكانی ئاو. گەر بێتوو بۆرییەكی ئاوی سەرەكی بشكێت دەبێت بەقەرز چاكی بكەینەوە، ئەگەر كێشەی كەم ئاویمان بێتە پێش ئەوە دەبێت بەقەرز بیرلێبدرێت.


چاودێری دارایی
ڕێگرە لەبەردەم كارئاسانی
بەڕێوەبەرایەتی گشتی ئاوو ئاوەڕۆكان كێشەی لەگەڵ چاودێری دارایی هەیە سەبارەت بەم گرفتە بەڕێوەبەری گشتی بەڕێوەبەرایەتی ئاوو ئاوەڕۆكان وتی : (زۆرجار كاتێك شەوان دووچاری شكاندنی بۆرییەكانی ئاو دەبینەوە جاری وا هەیە كرێكار لەبازاڕ دەهێنین بۆ ئەوەی كارەكە بەرێكوپێكی و خێرایی بەڕێوەبچێت، زۆرجار تەنكەر بە گەڕەكەوە ناچێت چاودێری دارایی ڕێگا نادات تراكتۆر بەكرێ بگرین، ئەو گرفتانە ئێمە هەستی پێ دەكەین و راستەوخۆ پێوەندیمان بە كێشەی ئاوی هاووڵاتیانەوە هەیە، گەر بێت و حكومەت بەهاوشێوەی وەزارەتی كارەبا بۆ ماوەی یەكساڵ بودجەمان زیاد بكات و هاوكاریمان بكات گرفتەكانمان زۆر كەم دەبێتەوە. لەلایەكی تر كێشەی كووژانەوەی كارەباشمان هەیە ئێمە ناتوانین پڕۆژەكانی ئاو بەموەلیدە كار پێ بكەین، هەر بۆ نموونە پڕۆژەی ئاوی ئیفراز كە پێویستی بە22 مێگاوات كارەبایە، تەنیا لەرێگەی كارەبای نیشتمانییەوە نەبێت ناتوانین كارەبای بۆ دابین بكەین، زۆرجار لە كووژانەوەی كارەبا نیشتمانی محاویلەكانیشمان دەسووتێت.)


پڕۆژەی ئاوەڕۆی هەولێر
8 بۆ 10 ساڵی دەوێت
مەسەلەی ئاوەڕۆ بەگشتی لە كوردستان و لە هەولێر بەتایبەتی بەیەكێك لەو كێشانە دادەنرێت كە بەم نزیكانە ئومێدی چارەسەركردنی نییەو پارەیەكی زۆریشی تێدەچێت سەبارەت بەهۆكاری جێبەجێ نەكردنی پڕۆژەكانی ئاوەڕۆ بەڕێوەبەری گشتی ئاوو ئاوەڕۆكان وتی: تێچوونی ئاوەڕۆی هەولێر800 ملیۆن دۆلارە، ئەگەر لەسەر بودجەی حكومەت ئەم پڕۆژەیە ئەنجام بدرێت وا بەئاسانی ئەو پارەیە دابین ناكرێت، بۆیە ڕێكەوتین لەسەر ئەوەی بەرێگەی قەرزی درێژخایەن( BOT) پڕۆژەكە ئەنجام بدرێت، ئەمەش بێ گرفت نییە ئەوەبوو دوو وەبەرهێن هاتن و ویستیان پڕۆژەكە ئەنجام بدەن و دیراسەتیشیان كرد بەڵام دیاربوو پارەكە زۆر بوو، چوونە دواوەو ئەنجامیان نەدا بەڵام ئێستا دەمانەوێت خۆمان پڕۆژەی ئاوەڕۆی هەولێر ئەنجام بدەین و بیدەینە كۆمپانیاكان واتا چەند بەڵێندەرێك دەهێنین و پڕۆژەی ئاوەڕۆی هەولێر لەماوەی 8 تا 10 ساڵ جێبەجێ دەكرێت.
بەپێی دیزاینی ئەم پڕۆژەیە لەهەموو گەڕەك و كۆڵانێك تۆڕی ئاوەڕۆی قورس دادەنرێت خەڵك چی تر ئاوی پیسی خۆی لەناو بیر ناكات، هەر ماڵێك و دەبەسترێتەوە بەتۆڕێكەوە، كێشەكەی ئاوەڕۆی هەولێر لەوەدایە شارەكە ئاوەڕۆی بارانی هەیە بەڵام خەڵكی ئاوەڕۆی قورسی تێكەڵ بەم ئاوەڕۆیە كردووە، ئەو شوێنەی كە كۆتایی ئاوەڕۆكەشە كەوتۆتە خوارووی رۆژئاوای هەولێرەوەو وێستگەیەكی پاڵاوتنی گەورە دروست دەكەین و ئاوەكە بۆ ئاودانی پشتێنەی سەوز بەكار دەهێنرێتەوە. یەكێك لەكێشەكانی ئاوەڕۆكانی هەولێر ئەوەیە خەڵكی زبڵ و خاشاك و دەبەی ئاوی تێدەكەن و دەگیرێت، بۆ ئەمەش لەمانگی 9 وە دەست بەپاككردنەوەی ئاوەڕۆكان دەكەین، بەڵام تا هاووڵاتیان یارمەتیمان نەدەن زەحمەتە بتوانین ئاوەڕۆكانی باران هەمووی پاكبكرێنەوە. سەبارەت بەگیرانی ئەنتەرباسەكانیش بۆ ئەو ئاوەڕۆ سەرەكیەكان لە نزێك ئەنتەرباسەكانیش بچووكن و لەتوانایاندا نییە ئەو ئاوە زۆرە فڕێبدات.


لەسلێمانی بەڕێوەبەرایەتی ئاوەڕۆكان بوونی نییە
سلێمانی لەكۆنەوە ئاوەڕۆی هەبووە كەچی بەڕێوەبەرایەتی ئاوەڕۆی نییە لەمبارەیەوە بەڕێوەبەری گشتی ئاوو ئاوەڕۆكان وتی: بڕیاردرا كە بەڕێوەبەرایەتیەكی ئاوەڕۆ لە سلێمانی بكرێتەوە داوامان لەپارێزگاری سلێمانی كرد كە دوو یان سێ كاندید بۆ بەڕێوەبەری ئەم بەڕێوەبەرایەتیە دەست نیشان بكات تاكو لای خۆمان بەڕێوەبەرێك پاش دڵنیابوون لە توانایان دامەزرێنین، بەڵام تا ئێستا وەڵامیان نەداوەتەوە، بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە كە بەڕێوەبەرایەتی ئاوەڕۆ لە سلێمانی نییە بەڵكو ئاوەڕۆ ئێستا لەگەڵ شارەوانی سلێمانی كار دەكات. بەراستی ئەو فراوان بوونە گەورەیەی لەشارە گەورەكان ئەنجامدرا نەتوانرا بەپێی پێویست پڕۆژەكانی ئاوەڕۆ ئەنجام بدرێت و بۆیە كێشەی گەورە هەیە لەمبوارەداو نەتوانراوە بەتەواوی چارەسەری بكرێت.