نووسه‌ر :عەبدولسەلام بنعەبدعالی

هایدگەر لە ئەزموونی فیكردا نووسیویەتی «پێشین لە هەموو كۆنینەكاندا بە دوامانەوەیە، گرنگیشە دركمان پێ بكات» ئەم بەدواكەوتنە سوود دەگەیەنێت بە چەمكێكی دیاریكراو لە مێژوودا، بە تەنیا لە ڕەوتێكی پەتی سەیرورەیی پێشكەوتوو شیتەڵ نابێتەوە كە تێیدا هاتوو پێش پێشوو بكەوێت، بەڵكو لەوە دەچێت پێچەوانەكەی ڕاست بێت، بزاوی ئێستا درێژدەبێتەوە بەرەو ڕابردوو، بە تەنیا بیرخەرەوەو یادگەی ئەویش نابێت، بەڵكو هەستپێكردن و وەرگرتنە، بزاوتی مێژوو لە لای هایدگەر بەوە دەست نیشان ناكرێت وەك شتێك بێت ڕوویدابێت هاوشێوەی تێگەیشتنە هیگڵیەكەی بۆ ئەو بزاوتە، مێژوو لێرەدا وەك ڕووداوێك ناكەوێتەوە، ڕوودان لەسەر ڕێڕەوی زەمەن ناوەستێت، مێژوو بریتی نییە لە زنجیرەی چاخەكان، بەڵكو نزیكبوونەوەی هەمان شتانێكە، ئەم نزیكبوونەوەیە بەو واتایە نایەت مێژوو بۆ ئێستای بەردەوام بگێڕینەوە، بە پێچەوانەی ئەوەوە دووركەوتنەوەشە لە بنەوا، چەمكی مێژوو بزاڤێكە، چركەساتی بەرایی لێ ون دەبێت و لەدەستی دەدا، ئێستا ئامادەگی نابێت، ڕابردووش نە ئامادەیەو نە بەجێدەمێنێت، ئێستا هەمیشە ئامادەیە، بەردەوام لە خۆی دووردەكەوێتەوە، وێڵ و سەرگەردانە..

دەرەئەنجامی سەرەتایی كە لەم بابەتەی مێژوو هەڵێنجرێت ئەوەیە كە كەلەپوور بریتی نییە لە واتایەكی زەمەنی، لەگەڵ چەشنی زەمەنی ڕابردوو وێك نایەتەوە، شتێك نییە ڕابردوو بێ، بابەتێك نییە لە بابەتەكانی ئاگامەندی مێژوویی، كەلەپوور لە پشتمانەوە بوونی نییە، بەڵكو بەرەو چەقی ناوجەرگەمان دەكشێت، چونكە ئەوە قەدەرو چارەنووسە و زوو یا درەنگ بەرمان دەكەوێت..
هاوشێوەی ئەوەش واتای قەدەر نەمرێتی سەرمەدی یان جەبریەتی گەردوونی ناگەیەنێت، بەڵكو بەرەو بنەوای مێژوویی دەمانگێڕێتەوە، نەك وەك سەرەتایەكی زەمەنی و بنەوای بەرایی، بنەوا لێرەدا چركەساتێكی ناوازە نییە لە چركەساتەكانی مێژووییدا، هەروەها بنەوا ڕێبازگەیەكی ڕاڤەیی نییە بەڵكو نە ڕێبازەو نە سەرەتای زەمانیە، سەرەتا بە پێچەوانەی ئەوەوە بوو، ئەو بەرگەیە كە بنەوا دەپێچێتەوەو پەردەپۆشی دەكات.
بنەوا هێشتا دەستی پێنەكردووە، كازێوەیەكە كە لەنكاوڕا بەدەرناكەوێت، تەنیا لە خۆرئاوابوونی فكردا نەبێت، ناواخ نە شاراوەكانی ئاشكرا نابێت، وەك یەكێك لە شرۆڤەكارانی هایدگەر لە كازێوە دەدوێت «سەبارەت بە خودی خۆی ئەنگوستەچاوە لە ڕۆشناییەكی بەراییدا، كۆتایی و خۆرئاوابوون دێتە پێشەوە تا كازێوە لە حەقیقەتەكەی خۆیدا بدۆزرێتەوە، كە پێشوەختە پەردەپۆش كرابوو، ئاوابوون لێرەدا شتێك نییە ڕۆشنایەتی لێ ئاوابوو بێت، كەلتوورێكی دیاریكراویش نییە،(occident) نە نیشتمانەو نە ڕەچەڵەكە و نە نەتەوەیەو نە گەلەو نە وڵاتە، بەڵكو چركەساتی كەشفبوونی كازێوەیەكەو لە ڕۆشنایی نەكەوتووە، بۆیە هایدگەر بەو شێوەیە لە مەملەكەتی یۆنان دەدوێت گوایە كازێوەی فكری ئەوروپاییە، لە ساتەوەختی هەبوونی مێژوویی بنەوایی نە لە دوورایداین و نە لە نزیكایەتی یۆنانەوەین، ئێمە بە نیسبەت ئەوانەوە لە ونبوون و بوڵێڵاییداین..»
ئەم ونبوونە وا لە كەلەپوور دەكات بەو شێوەیە لای هایدگەرەوە بناسرێت؛ وەك خەسڵەتێكی دوالیزمەیی، لە كاتێكدا كەلەپوور بەلای هیگڵەوە بریتییە لە زەخیرەی هزری ئاگایی، چركەساتەكانی گەشەی فكرە، هاوكات لە ڕوانینی هایدگەرەوە ژێدەرو بەربەستە، ئەو كەلەپوورەی كە فكر ناتوانێت تێیپەڕێنێت بە دواندنی نەبێت، تەنیا دەستەبەری و كەفیلێكە بۆ ئەو دەسپێكەی كە بیری لێ نەكراوەتەوە، هاوكات تەگەرەیشە، دەڵێت ئەو كەلەپوورەی سەروەرێتی خۆی دەسەپێنێت، دوور لەوەی ڕێگەبدات بە درككردنی ئەوەی دەیگوازێتەوە، زۆربەی كەڕەت هاوبەشی دەكات، بە پێچەوانەوە لە پەردەپۆشی و پێچانەوەیدا، ناواخنەكەشی سەرەولێژدادەنەوێنێ تا ئاستی ئەوەی دەیكاتە بەدیهەتێكی بیر تیژی پەتییانەو ناهێڵێت بگاتە ژێدەرە ڕەسەنەكانی كە وتەزاو چەمكە تەقلیدیەكان بەشێكن لێی بەلای كەمەوە..
كاتێ هایدگەر گەیشتە تەمەنی هەشتا ساڵی، حنە ئارندت لە بارەیەوە وتی كەسێك ئەو گوریسەی لەدەست بۆوە كە بە كەلەپوورەوەی دەبەستەوە، ڕابردووی سەرلەنوێ دۆزییەوە. ژیانی وەبەر فكردا كردەوە، توانی زەخیرەكانی ڕۆشنگەری ڕابردوو بەگۆ بهێنێت، ئەو زەخیرانەی كە پێمان وابوو مرێنراون، ئەوەتا ئێستا شتانێكمان دەخاتەوە بەردەم، كە زۆر جیاوازە لەوانەی پێشتر بڕوامان پێی هێنابوون، تەنیا فكر دەتوانێت شتەكان لێكجودا بكاتەوە، تەنیا فكرە كە دەتوانێت سەرە داوەكان بگێڕێتەوەو دەشتوانێت زەخیرەكان بهێنێتەوە، ئەو زەخیرانەی كە ڕابردوو پەردەپۆشیانی كردووە، دیالۆگ وا لە كەلەپووردەخوازێت ئەو فكرە ئازاد بكات كە بۆ ئێمە گواسترایتەوە تا بتوانێت بگەڕێتەوە بۆ ئەو خەزێنەیەی تێیدا هەڵگیراوەو ئیدخاریشی تێدا كراوە، بەو شتەی لە بوون نابێتەوە، ئەو شتەی هەر لە بەراییەوە، هەژموون دەكات بە سەر كەلەپوورداو هەمیشە لە پێشەوەی ئەو بووەو پێشی كەوتووە، بێ ئەوەی بە ڕوونی بیری لێ بكاتەوە، بێ ئەوەی وەك بنەوا تەماشای بكرێت..
وەبیرخستنەوەی كەلەپوور گەڕانەوەی مەبدەئی توێكاری نییە، تا زنجیرەی ڕووداوە مێژووییەكانی پێ تەعلیل بكەین.
لێرەشدا بەو شێوەیە لە میانەی فەلسەفەی مێژوەوە لە كەلەپوور ناڕوانرێت كە مێژوو بگێڕێتەوە بۆ گشتاندنی میتافیزیكی، گەڕانەوە لێرەدا گێڕانەوەی ناسنامەكانمانە بۆ ئەو كەلەپوورەی كە بە كەلەپووری لەبیركراو دەژمێردرێت، لەبیركراو بە واتای غائیب بوون نییە، ئەوە هێزێكی سلبی نییە، بەڵكو لەبیركراو توانایەكی ئەرێنیە لە كاتێ بۆ كاتێكی تر پەنجەرەو دەروازەكانی ئاگایی دادەخات، بە دەر و دوور لە هەڵقووڵاوی ڕابردوو دەمێنێتەوەو هەوڵیش دەدات ئامادەیی هەبێت و بلۆكبەندو هاوتا بێتەوە، كەواتە گەڕانەوە بۆ كەلەپوور گەڕانەوە نییە بۆ ڕابردووی مێژوویی، كەلەپوور پەسەندو گرنگە بەلای ئێستامانەوە، بە هەموو تەمومژی و وزە ئایندەییەكەیەوە، بەڵام ئەمە واتای ئەوە نییە پێوەندیدار بێت بە زیندووبوونەوەی نەفسی نەمرەوە كە بە درێژایی ساڵانێك لە ژیاندا بێت،بەڵكو بە پێچەوانەوە بە دەرخستنی نەفسی فانیەوەیە كە لەبیركردن باڵی بەسەردا كێشاوەو مێژوو تەهمیشی كردووە.
گەڕان بە شوێن بنەوادا دانامەزرێنرێت، بەڵكو ئەو شتانەی كە وا دەزانین چەسپاون دەیانشڵەژێنێت، ئەو شتانەی وا هەست دەكەین چەقبەستون دەیانجووڵێنێ، ئەو شتانەی بە یەكگرتوویی دەیانبینین پەرتیان دەكات، ئەو شتانەی بە هاوئاهەنگیان دادەنێین هەڵیاندەوەشێنێت، بەسەركردنەوەی بنەوا لەم حاڵەتەدا پوكانەوەیەكی هەمیشەیە بۆ ناسنامەكانمان، ئەو ناسنامەیەی لە هەوڵداین تا بیپارێزین و لەژێر ماسكدا دەیشارینەوە، ئەو خۆی نییە لە گێڕانەوەیەكی گاڵتەئامێز زیاتر: فرەیی لە ناخیایەتی و چەندین زیندەبۆ لە لە ناویدا ململانێ دەكەن، ڕێكخراوەكان لەدژی یەكتر دەوەستنەوەو یەكتری دەگەوزێنن، بەڵام ئەم زیندەبۆانە بە چەپێندراوی دەمێننەوەو لە ژێر فشاری ئەو شێوازەی كە كەلەپوور سەروەرێتی خۆی دەچەسپێنێت، ئەم شێوازە دوورە لەوەی ڕێگەبدات بە درككردنی شتێك كە دەگوازرێتەوە، زۆربەی كەڕەت هاوبەشی دەكات بە پێچەوانەی ئەوەشەوە لە بەرگپۆشینیدا ناواخنی خۆیسەركوت دەكات، تا بیكاتە بیداهەتێكی پەتییانە، واتە بەربەستەكان بە دەركەوتنیان خۆیان دەشارنەوە.