Prrofîsorî yarîdeder dktor ce'fer gwanî psporr û şareza le şerî'etî îslamî bo gullan: debêt hemîşe gelî xot le pêş hemuwan dabinêyt, nakrêt bo xellkî dîke bigirît‌ û gelekeyi xoyşit pşitgwê bixeyt

 

pêwîste weku kurd sûd le îslam werbigirîn bo serfrazbûnî gelekeman, eweş her xoyi le xoyda peyamî îslame

 

kurd yekêke lew gelaneyi be cwantirîn şêwe û be pakî îslamiyan wergrt‌u parastûyane, her boyeş tûşî hîç ladanîş nehat

 

le dwayi rûxanî xelafetî îslamî le îstenbull rêkxirawî îxwan muslîmîn le mîsir damezira, be mebestî gerraneweyi xelafetî îslamî û ew fkreyeş buwe fkreyekî cîhanî û le paşan bîr û bawrrî usûllîyi îslamî drust bû, bem hoyeşewe îslamiyan dabeş krd bo siyaset û 'îbadat û bepêyi ew fkreş rêz le netewe û nîşitman û pîrozîyekanî nagîrêt û cema'et û kesanêk hen, kurd be musllman nazanin û deyanewêt carêkî dîke kurd bikenewe îslam û bawrriyan be tundutîjî heye û dûrin le beriname û peyamî xwayi gewre, ke dîn le pênaw xoşguzeranî û asûdeyî bo ademîzad hatuwe û, lêre û lewêş hendê kes û layen be arezuwî xoyan coreha ftwa deden, bo em prse û çend tewereyekî dîke govarî gullan dîdarêkî legell prrofîsorî yarîdeder dktor ce'fer gwanî mamosta le kolêjî zaniste îslamîyekan le zanikoyi sellaḧedîn û wtarbêjî mzgewtî (dayk ‌u bawk) le hewlêr encam da.

 

* weku dezanîn paş rûxanî xelafetî îslamî û drustibûnî çendîn bîr û bawerrî wek îxwan muslîmîn û usûllîyi îslamî, ke buwe hoyi dabeşbûnî îslam bo siyaset û 'îbadet, aya em dabeşkrdineyi îslam bo siyaset û 'îbadet taçend xizimetî be îslam krduwe?

- îslam le xudî xoyda ayînêkî gşitgîre û hemû layenêkî jiyan degrêtewe, îslam yekêke lew ayînaneyi şerî'et ‌u 'eqîdeye, kewate dunya û axîretî têda ko debêtewe, nakrêt parçe parçe bikrêt, yan layenêkî werbigîrêt‌ û layenêkî feramoş bikrît, ewe rûne lew ayeteyi xwayi gewre defermuwêt: «qُl إinَّ صَlَatiî wَnُsُkiî wَmَḧîَayَ wَmَmَatiî lilَّhi ribّi ٱl'َٰlَmiînَ» ١٦٢[alأn'am]. wate: «(eyi pêẍember) billê, bêguman nwêj û bendayetî û qurbanî û jiyan û mirdinm her bo xwayi perwerdgarî hemû cîhaniyane», eweş manayi waye îslam peyrrewêkî gşitî bo jiyan danawe û şêwazekeşî bo rojgaru şwên ‌u pêşkewtinekan hêşituwetewe, boye her hewllêk bo piçirrandinî îslam ‌u wergirtinî layenêk ‌u feramoşkrdinî layenekanî dîkey, wêrrayi tênegeyşitin lew peyame, teniya biçûkkrdineweyi îslame.

* aya le ayînî îslamda hatuwe ke giringî be netewe û nîşitman û xak nedrêt, ke kes û layen hen, hewll bo sirrîneweyi întîma û pîrozîyekanî nîşitmanî deden, aya eme çi karesatêkî lê dekewêtewe?

- îslam‌ û hzirî netewayetî hemîşe wek dû şaballî ballindeyek bûn, feramoşkrdinî yekêkiyan, bêballkrdin‌ û le pelupoxistinî ballindekeye, eweyi îslam dijiyetî zêderroyî ‌u demargrîye, ke hemû sîsteme tendrust ‌u ayînekanîş dijî dewestinewe, serçaweyi deyan fîkrî bogenî hawşêweyi nazîyete, herwek bêjmar qurbanîyşî be dwayi xoyda hênawe, dekrê sedan nmûneyi hawşêweyi hellebice le her çwar parçeyi kurdistan be şêwazî ciyawaz weku nmûne bihênînewe, îslam leber eweyi her le binerretda peyamî dije zullm ‌u stemkarîye, hemîşe berengarbûneweyi stemkar û taẍûtanî weku medreseyi pêgeyandinî şwênikewtuwanî danawe, her boyeş hemû ewaneyi berengarî zullm ‌u stem bûnewe û parêzgarîyan le gel ‌u netewekeyan krd, goşkrawî îslam bûn. kurdistan başitirîn‌ û rûntirîn nmûneye, katêk debînîn hemû ew serkrdaneyi çexmaxeyi şorrşî kurdayetîyan lêda û berengarî dujminanî kurd û kurdistanîyan krde cîhadî rasteqîne, derçuwî ḧucre û medreseyi feqêyan ‌u laperrekanî ktêbekanî îslamperwerî bûn, eweş şitêkî asayiye, to ke goşkrawî rasteqîneyi em ayîne bît, ke dawayi azadî bo hemû gelanî dunya dekat, debêt hemîşe gelî xot le pêş hemuwan dabinêyt, nakrêt bo xellkî dîke bigirît‌ û gelekeyi xoyşit pşitgwê bixeyt, heta heşitakanîş ḧkumetî 'êraq çawêkî berdewamî leser ḧucreyi feqêyan bû, çunike zorbeyi kat ew genceyi debuwe feqê, paş çend rojêk, yan tifengleşan debuwe pêşmerge, yan roḧî pêşmergayetî dexiste xwênî lawanî kurd, boye êstaş be heman hestewe pêwîste weku kurd sûd le îslam werbigirîn bo serfrazbûnî gelekeman, eweş her xoyi le xoyda peyamî îslame.

* êmeyi kurd wek gelêkî musllman xawenî mêjûyekî pakî musllmanêtî û kurdayetîn û çendîn zanayi gewreyi îslamîman heye, her le eḧmedî xanî ta degate mewlewî û nalî, boçî îslamî siyasî em mêjuwe feramoş dekat û deyewêt mêjûyekî dîke le kurdistan billaw bikatewe, ke ewîş mêjuwî 'erebîye?

- mêjuwî pêkeweyi kurd û îslam, mêjuwî 'îrfan‌ û berxodan‌ û xoşewîstî ‌u bepîriyekçûne, boye debêt hemûman weku erkêkî ayînî ‌u nîşitmanî ‌u miroyî dest bew mêjuwewe bigirîn, ew qutabixane û zataneyi le kurdistan beydaxî îslamiyan hellkrdbû, le dwayi xoyan perêzêkî gullbijêrî prr le xoşewîstî ‌u tebayî ‌u brayetîyan çeqanduwe, ke wêkrra dejiyan ‌u wêkrraş demirdin, katêk zullm dekra, pêkewe berengarî zullm debûnewe, katêk le mzgewt ‌u kûçeyi xaneqakan dadenîşitin‌, legell henaseyi dîndarîda roḧî lêbûrdin ‌u pêkewejiyan billaw debuwewe, bemeş twanîyan cwantirîn tabiloyi mirovbûn bo hemû kurdistan bidene dunya, kesanêk derdeçûn le yek katda be ciyawazî netewe û mezebewe pêkewe dejiyan, dîne ciyawazekan xoşî ‌u naxoşîyan pêkewe bû, lew şwênaneyi dînekanî dîkeyi têda bû, melayi mzgewtiyan be mela û rêberî xoşiyan dezanî, pêkewe deçûne karkrdin ‌u şîn‌ û şayiyan wêkrra bû, çendan nmûneman heye, ke mela 'usmanî diyana, ta ḧeftakanîş be melayi sê dînan nasira bû, herweha safî hîranî, sêweyi koyeyi dawetî tekiyeyi hîranî dekrd, xellk hemû şitiyan dekrde qurbanîyi yektirî, her boyeş dujmin hewllî deda hemûyan qrr bikat, ewe peyamî rasteqîneyi îslame, debêt be bwêrî ‌u be cdidî hewllî drêjedan ‌u zîndûkrdineweyi ew mêjuwe cwane bideyin, bem core hem dînekeman be pakî deparêzîn, hemîş pêkhateyi komellayetîman deparêzîn.

* boçî hendê le ḧzbe îslamîyekan proseyek berrêwe deben, wek eweyi biyanewêt serlenwê komellgeyi kurdistan be îslam bikenewe, raşkawanetir wek eweyi mîlletî ême musllman nebûbêt û ewan biyanewêt musllmanî biken. aya dekrêt îslametî teniya ew îslame bêt ke ḧzbe îslamîyekan pênaseyi deken?

- mêjuwî îslam le kurdistan degerrêtewe bo serdemî xudî pêẍember drûdî xwayi leser bêt, katêk cabanî kurdî deçête medîne û msullman debêt, dwatir her le drêjeyi ew peywendîyanewe îslametî degate kurdistan, be corêk kemtirîn şerr lenêwan kurd û musllmananî ew kat ruwî dawe, eweyi heşbuwe şerrî farsekan buwe leser xakî kurdistan, eweş leber eweyi kurd weku friyadrres temaşayi îslamiyan krduwe, ta le jêr cewr û stemî dagîrkeran rizgariyan bikat, kurd yekêke lew gelaneyi be cwantirîn şêwe îslamiyan wergrt ‌u parastûyane, hemû wllate dagîrkerekanî kurdistan, îslamiyan weku çekêk dijî gelanî dîke û bo qrrkrdinî rollekanî bekarhênawe, le beranberda leber eweyi kurd îslamî be pakî wergrtibû, hîç tûşî ladan nehat. eger berdî binaẍeyi pêkewegrêdanî îslam‌ û kurd leser binemayi 'îrfan‌ û yektirinasîn‌ û xoşewîstî nebwaye, lewane bû, le encamî zullmî zorî wllat ‌u gele benaw musllmanekan, tûşî ladan‌ û hellgerranewe hatiban, bellam kurd nek hellinegerrawe, bellku tokmetir parastî. boye her hewllêk bo têkdanî ew peywendîye têkallaweyi îslam û kurd, hewllêke bo lenawbrdinî îslam û kurd.

* bas le berhemhênanî tundutîjî û tîror le fîkrî îxwan muslmîn û îslamî usûllî dekrêt, aya çandinî toyi tundutîjî û îrhab le komellge, taçend komellge berew naseqamgîrî û kawlbûn debat?

- bestineweyi tîror be îslam, yan encamdanî karî îrrhabî be nawî îslam ‌u le jêr allayi îslam, yekêk le kuşndetirîn guriz lêdanî îslam bû, çunike katêk degerrêyewe bo îslam, xudî nawî (îslam) le sîlm ‌u aşitîyewe hatuwe, katêk deçête medîne dû sersexttirîn hozekanî 'ereb, ke ews‌ û xezirec bûn, dekatewe brayi yek, katêk pêẍemberî xwa drûdî xwayi leser bêt, dêtewe şarî mekke birriyarî lêbûrdin dedate qîzewntirîn dujminekanî, ewaneyi bezeyiyan be giyan‌ û mall û namûsî musllmanan nehatewe, boye her hewllîk bo têkallandinî îslam ‌u tîror zullme le îslam û le pêẍember le mêjuwî mirovayetî.

* xallêkî dîkeyi tirsinak le fîkrî îslamî siyasî, prsî dûbare tefsîrkrdineweyi «ftwa»dane, le îslamda debêt ḧkumet, yan emîrî muiminîn ftwa bidat, bellam îslamî siyasî dellêt her kesêk detwanêt ftwa bidat û xellk bikujêt, aya eme bêmanakrdinî ftwa û drustkrdinî ajawe nîye le komellge?

- ftwadan karêkî prr metirsîye le ruwî ayînî ‌u komellayetî ‌u kesîyewe, çunike eweyi ftwa dedat, le brîtî xwa û pêẍember qse leser şer'îbûn‌ û naşer'îbûnî şitekan dekat, weku morkrdin waye le brî ewanewe. le ruwî komellayetîyşewe rastewxo peyweste be komellgewe, lewaneye çendan arîşeyi lê drust bibêt. le ruwî kesîşewe, lewaneye bibête mayeyi serlêşêwan ‌u lexşitebrdinî keseke û sergerdanikrdinî. boye weku dezanîn hemîşe zanayan pşitiyan be ftwayi destecem'î bestuwe, nek takekesî, hemîşe kesanî be komell 'îsmet ‌u bê‌helleyiyan ptire, boye debêt le ftwa serekîyekan pşit be damudezgakan bibestirêt, ke le herêmî kurdistan xoyi le (encumenî ballayi ftwa) debînêtewe. le beranberda, ftwayi labela debête mayeyi naneweyi kêşe û dabeşbûn‌ û têkçûnî komellge.