ledwayi daşkanî behayi dînar û kemkrdineweyi mûçekan; sallêkî sext û barudoxêkî naseqamgîr lenêwan şeqam û perleman û ḧkumetî 'êraqda drust buwe, zorbeyi abûrîzanan rayan waye sallî 2021 bo 'êraq û kurdistan sallêkî sext debêt, şrovekrdinî barudoxî abûrî û darayî 'êraq û eger û pêşbîniyekan bo sallî ayinde dîdarî taybetî govarî gullan bû legell prrofîsor dktor mḧemed şe'ban şareza le bwarî abûrî.

* weku layi hemuwan rûn û aşkraye, barudoxî abûrîyi 'êraq baş nîye; tenanet ḧkumetekeyi kazimî bo dabînikrdinî mûçekan û kemkrdineweyi kurthênan le budceda be naçarî penayi bo qeriz û destî bo daşkanî behayi dînar û kemkrdineweyi mûçekan brduwe, wek şarezayekî abûrî çon derrwanîte em barudoxe û girtineberî ew rêwşwênane bo rûberrûbûneweyi kurthênaneke?
- sereta bo qsekrdin leser barudoxî xirap û sextî abûrî le'êraq debêt basî ew kêşe û grfte alloz û zeqane bikeyin ke le akamî xirap berrêwebrdinî abûrî û şwêneware xirapekanî şerr û siyasetekanî ḧkumete yek le dwayi yekekanî 'êraq tûşî peykerî abûrîyi wllat buwe, emane hemûyan hokar bûn beweyi wllat rapêçî ew qeyrane sext û nahemware biken, ke êsta têyi kewtuwe, legell darrmanî behayi newt hemû ew kêşe û grfte darayî û abûrîyane zeqtir xoyan nîşanda û şwênewarî metirsîdaru xirapî leser rewşî abûrî û bijêwî jiyanî takî 'êraqî drust krduwe, lem barudoxeda hergîz ḧkumet natwanêt bew dahate newteyi ke destî dekewêt, hemû xercîyekanî bekarxistin û krê û mûçekan dabîn bikat, bo emeş wek bînîman wezaretî darayî benaçarî penayi brde ber qerizî derekî û nawxoyî, her bemeşewe newesta û emcare bo dabînikrdinî mûçe dû hengawî dîkeyi na, le kemkrdineweyi mûçekan û daşkandinî behayi dînarî 'êraqî leberamber behayi dolarî emirîkî, bemeş be krdar destî becêbecêkrdinî projeyi (kaẍezî spî) krd ke bo çaksazî û rizgarkrdinî abûrîyi wllat wezaretî darayî pêşniyarî krdbû.

* bellam zorbeyi abûrînasan û perlemantar û şarezayan pêyan waye projeyi (kaẍezî spî) teniya merekebî ser kaẍeze û ḧkumetî 'êraq wa bexêrayî boyi cêbecê nakrêt, rayi êwe lew bareyewe çîye?
- xoyi le rastîda (kaẍezî spî) teniya planêke têyda sê çareserî lexogrtuwe; çareserî (kurtxayen û maminawend û drêjxayen), bemebestî çareserî kêşe allozu sextekanî darayî û abûrîyi 'êraq. legell billawbûneweyi madide û birrgekanî naw proje yasayi budce û pesendkrdinî ledwa kobûneweyi encumenî wezîranda, derkewt ke wezaretî darayî destî be cêbecêkrdinî hendêk birrgeyi naw (kaẍezî spî) krduwe, bo eweyi lanîkem kurthênanî naw budceke kem bikatewe, yekemîn hengawî wezaretî darayîş bo kemkrdineweyi budceyi bekarxistin le kemkrdineweyi mûçekanewe destî pêkrd, emeş le rêgayi kemkrdineweyi dermalleyi mûçexoranewe bû, leber eweyi kemkrdineweyi dermallekan, yan rêkxistineweyan pêwîstî be derkrdinî yasa nabêt, bepêçewaneyi mûçekanewe ke destkarîkrdin û kemkrdineweyan pêwîstî bederkrdinî yasa debêt. berizkrdineweyi nrxî froşitinî dolarî emirîkîyş lebanikî nawendî le encamî rêkewtinêk hat lenêwan wezaretî darayî û banikî nawendî 'êraqda, ewe bû seqfî froşitinî 100 dolarî emirîkî leberamber dînar, bo 145 hezar dînar beriz krayewe.

* em dû birriyareyi ḧkumetekeyi kazimî lenaw şeqamda mşitumirrêkî zorî lêkewtewew buwe hoyi naseqamgîrîyi nrxekan û şllejanî rewşî bazarr û narrezayetîyi hawullatiyan betaybetî mûçexoran; şrove û xwêndinewetan bo herdû birriyarekeyi wezaretî darayî û banikî nawendîyi 'êraqî çîye?
- sereta eger wezaretî darayî û banikî nawendî le kemkrdineweyi dermallekan û daşkanî behayi dînarî 'êraqî beramber dolarî emirîkî helleyan krdbêt, ya nekrdbêt, bazarrekanî nêwxoyi wllat şprizeyî û hellawsanêkî gewreyi nrxî be xowe bînî. behayi dînarî 'êraqî beramber behayi dolar û drawe biyanîyekanî dîke û nrxiyan zêrr, naseqamgîrîyekî zor gewreyi têkewtuwe, ke min birrwanakem lelayen wezaretî darayî û banikî nawendî pêşbînî bew rêje berizeyan krdbêt. le hemû ḧalletêkda berizbûneweyi ktuprrî behayi dolarî emirîkî beramber dînarî 'êraqî legell kemkrdineweyi mûçekan şwênewarî nerênî leser ew fermanberane heye ke mûçeyan keme, ajanise nêwdewlletîyekan û rêkxirawekanî twêjînewe û stiratîjîyi hemûyan pêşniyarî eweyan krduwe, dwayi cêbecêkrdinî raspardew pêşniyarekanî naw ( kaẍezî spî ) û cêbecêkrdinî proje yasayi budceyi gşitî 'êraq bo sallî 2021, hejarî be rêjeyi 30% le 'êraqda beriz debêtewe. boye le çwar mangî seretayi sallî 2021 da behoyi hellawsan û hejarîyewe, pêşbînî hellçûn û grjî û naseqamgîrîyekî gewre dekem lenêwan şeqamî 'êraqî û perleman û ḧkumetda.
* eyi katêk proje yasayi budce le perleman wtuwêjî lebarewe dekrêt, grjî drust nabêt û be asanî yasake têdeperrêt?
- bêguman katêk em proje yasayeyi budceyi 2021 degate hollî perleman mşitumirrêkî zor û tundî leser dekrêt û egerî gorrîn û destkarîkrdinî zor le madidew birrgekanî naw em proje yasaye heye, betaybetî le bwarekanî behayi dînar û kemkrdineweyi dermallekan û hemû bendekanî dîkeyi naw proje yasayi budce ke taybete be nrxî xemillêndrawî froşitinî bermîlêk newt û jmareyi ew bermîle newtaneyi berhem dehêndrêt, emeş be pşitibestin be egerî berizbûneweyi nrx û astî berhemhênanî newtî 'êraq bo seruwî 3 miliyon û 500 hezar bermîl le rojêkda, lem rwanganewe pêşbînî gorranikarîyi gewre le jmarekanî naw proje yasayi budce dekem, pêş eweyi pesend bikrêt û bibête yasa û ḧkumet cêbecêyi bikat. beşêweyekî gşitî 2021 besallî skhellguşîn û sext dadenrêt, xo eger ḧkumetekeyi kazimî ta hellbijardinekanî dahatû xoyi ragrêt, ewa serkewtû debêt le erkî rizgarkrdinî abûrîyi 'êraqda.
* eger ḧkumet û perlemanî 'êraq pabend nebûn be pşkî herêm le budceyi 2021, aya ḧkumetî herêmî kurdistan çi rêkarêk bigirête ber bo dabînikrdinî mûçe û derbazbûn leqeyranî darayî?
- ḧkumetî 'êraq le ruwî siyasî û abûrî û komellayetî û darayiyewe fşarêkî zor tundî bo ḧkumetî herêmî kurdistan hênawe, çunike beẍda xoyi wa hest dekat le pêgeyekî behêzdaye û pêge û barudoxî darayî ḧkumetî herêmî kurdistan lawaze, tenanet ḧkumetî 'êraq kartî mûçe û şayste darayiyekanî herêm weku çekêk dijî ḧkumetî herêmî kurdistan bekar dehênêt, lenaw perlemanîşda budce buwete prrupagendeyekî hellbijardinekan û weku muzayedeyek bo şeqamî 'êraqî bekar dehêndrêt, ḧkumetî herêmîş kewtote qeyranêkî darayî sextewe be hoyi dabezînî behayi newt û nebûnî siyuleyi pare û nehatinî birre pareyi pêwîst le ḧkumetî beẍdawe, ew birre pareyeyi ke bo çaksazîyekan û dabînikrdinî mûçe zor pêwîstiyetî. eger be şêweyekî xêra herdû ḧkumetî 'êraq û ḧkumetî herêmî kurdistan negene rêkkewtinêkî konikrêtî, barudoxêkî darayî sext çawerrêyi herêmî kurdistan dekat û tenanet nîşanekanî seretayi ciyabûneweyi herêm legell beẍda derdekewêt. lem barudoxe sexteda ḧkumetî herêmî kurdistan teniya rêgayek leberdemîda encamdanî çaksazîyekî gşitgîr û frawan û berdewame, le hemû kat û şwênêkda ḧkumet detwanêt dest bem çaksazîye bikat û têyda berdewam bêt, bedaxewe çaksazîyekan astengî gewreyi berjewendîyi teskî ḧzbayetî û layene siyasîyekanî leberdemdaye, em ḧzbane ke le 2003we bûnete xawenî pêge û hêz û berjewendîyekî gewre le êstada amade nîn nek her qurbanî biden, bellku destiberdarî beşêk le destkewte taybetîyekanîşiyan nabin, bo eweyi çaksazî be arasteyekî rast û drust û berew amancî xoyi biçêt, eme gewretirînî ew teḧedidîyaneye ke rûberruwî cêbecêkrdinî çaksazîyekan buwetewe, eger le ḧzbayetî tesk û têrrwanînî berjewendîxwazaneyi gemekarekanî naw siyaset derbaz nebîn, zor zeḧmete bitwanîn hengaw berew çaksazî binêyin. çaksazî, proseyeke îrade û pare û twanayi miroyî û xellkî dllsoz û nîşitmanperwerî pêwîste, lemeş giringtir pêwîste ḧkumetî herêmî kurdistan be cdidî bîr le planêkî friyakewtinî xêra bikatewe bo sercem bwar û sêkterekan taweku parêzgarîyi le qewareyi siyasî û destkewtekanî bikat.
* yekêk lew rêkaraneyi ke bas dekrêt meseleyi lamerkezîyi parêzgakane; aya em şêwazeyi berrêwebrdin û abûrîye taçend sûdî bo cêbecêkrdinî proseyi çaksazî û derbazbûn lem doxe sexte heye?
- namerkezîyi îdarî şêwazêkî berrêwebrdinî kargêrrî û abûrîye û le zorbeyi wllatanî gewreda cêbecê krawe, bedaxewe le kurdistan namerkezîyi îdarî druşmêke bo mebest û meramêkî dîke bekar dehêndrêt, grfteke lewedaye destî derekî û wllatanî îqlîmî û hendêk layenî siyasî le 'êraqda hanî ew pşêwî û allozî û ciyabûneweyew lawazbûnî ziyatirî pêgeyi abûrîyi herêm deden bo eweyi betewawetî qewarew ezimûnî herêmî kurdistan lawaz bêt, bo emeş çekî abûrî lepall pşêwî û natebayî ta dêt ziyatir bekar dehênin.