kemal mḧemed sallḧ wezîrî karebayi ḧkumetî herêmî kurdistan bo gullan: be gorrînî sûtemenî le gazwaylewe bo gaz û hemwarkrdinî grêbestekan û pêwerî zîrek têçûn û befîrrodanî kareba kem buwewe

 

kareba be yekêk lew sêktere giringane dadenrêt ke rastewxo peywendîyi be jiyanî hemû takêkî naw komellge û barubijêwî hawullatiyan û abûrîyi herêmewe heye, em sêktere jiyarîye le kabîneyi noyemî ḧkumetî herêmî kurdistanda wêrrayi qeyranî darayî û korona, bellam lelayen wezaretî karebawe hengawî gewre û praktîkî nrawe bo bunyatinanî jêrxanî kareba û berewpêşçûnî sêktere ciyaciyakanî (berhemhênan- gwastinewe- dabeşkrdin), bo qsekrdin leser em sêkterane û prroje û hengawekanî wezaretî kareba bo başkrdinî doxî kareba, govarî gullan dîdarêkî legell kemal mḧemed sallḧ wezîrî karebayi ḧkumetî herêmî kurdistan saz da.

 

* bew pêyeyi êwe şarezayî û ezimûntan le bwarî karebada heye, sereta dekrêt bzanîn lem kabîneyeda çî lem kerte grîngeda encam drawe?

- xoşḧallm ke be puxtî û kurtî basî giringtirîn kar û prroje û çalakîyekanî wezaretî kareba bikem, ke lem kabîneyeda be pallpşitîyi cenabî serokî ḧkumetî herêmî kurdistan û stafekeyi le encumenî wezîran û, be manduwîyi nenasîyi fermanberanî kareba encam drawe:

le bwarî berhemhênanî kareba twaniyumane 615 mêgawat kareba ziyad bikeyin û be serkewtuwîyi wêstgeyi hellmîyi 300 mêgawatî xebat begerr bixeyin ke dostî jîngeye, sûdwergirtin le gazî befîrroçuwî kêllgeyi germiyan be twanayi 165 mêgawat kareba destkewtêkî dîkeyi wezaret buwe, eme cge le çendîn prrojeyi dîke ke le bwarî cêbecêkrdindan, wek: wêstgekanî berhemhênanî kareba le rêgeyi wzeyi xor be twanayi 75 mêgawat û, wêstgeyi dêrelok be twanayi 37 mêgawat ke le nawerrastî emsallda yekeyekî ew wêstgeye dekrêtewe, herweha begerrxistinî wêstgeyi karebayi tasllûce be twanayi 51 mêgawat kareba, ke le kotayiyekanî mangî 5î emsall îşî pê dekrêt, eger berawrdêk bikeyin le destpêkî kabînekeda ke twanayi berhemhênanman 2683 mêgawat kareba buwe, legell êstada le çwar mangî emsallî 2022 ke twanayi berhemhênanman geyanduwete 3321 mêgawat kareba, ewa ciyawazîyeke be rûnî debînîn, be supasewe serokî ḧkumetî herêmî kurdistan le seretayi mangî çwarî emsallda birrî 75 miliyon dolarî weku şayste darayiyekanî kompaniyakanî berhemhênanî kareba xerc krd, bemeş karî siyane û çaksazîyi yekekanî wêstgekanî berhemhênanî kareba le zorbeyi wêstgekanda encam dran, ke bo xoamadekrdin bo wezirî germayi emsall zor pêwîstin. be şêweyekî gşitî twanayi berhemhênanî karebaman geyanduwete 7052 mêgawat û be tewawbûnî wêstgekanî dîkeyi haydropawer û wzeyi xor û ziyadkrdinî twanayi wêstge gazîyekan, em twanaye zor beriztir debêtewe. le kertî gwastinewe û dabeşkrdinî karebaşda hengawî gewre nrawe, ke rollî hebuwe le başkrdinî jêrxanî karebada, ême lem kabîneyeda torrî karebayi parêzgayi dhokman bestewe be torrî karebayi nîşitmanîyi kurdistanewe, le hêllêkewe bo dû hêllî pallepestoyi beriz karebayi soranman behêztir krduwe û, dû hêllî gewreyi pallepestoyi berizî baziyan- raniye û tancerro- seydisadq- hellebice rêjeyekî zorî tewaw buwe, eme cge leweyi wezaretî kareba twanî be deyan wêstgeyi karebayi gewre û mobayl le seraniserî herêmî kurdistan damezirênêt, ke teniya le parêzgayi hewlêr ziyatir le 16 wêstgeyi dabeşkrdinî kareba û wêstgeyi mobaylman dameziranduwe, le sallî 2004 teniya 21 wêstgeyi mobaylman hebû, bellam êsta ew jmareye buwete 131 wêstgeyi mobayl, le kertî dabeşkrdinî kareba legell frawanbûnî şaruşaroçkekanî kurdistan, be deyan hezar kîlometir torrî karebaman geyanduwete gerrek û nawçe awedanikrawekan, le hemûşî giringtir lem nzîkaneda be serkewtuwîyi twanra prrojeyi pêwerî zîrek dabmezirênîn.

* basî berhemhênanî karebat krd be wze nwêbuwekan, ke wêrrayi eweyi dostî jîngeye, le berhemhênanî karebaşda têçûyekî kemtirî dewêt, lem bareyewe çî krawe?

- berhemhênanî kareba be wze nwêbuwekan hengawêkî giringî kabîneyi noyemî ḧkumetî herêmî kurdistane, beweyi rû lew wêstgane bikeyin ke dostî jîngen û be wze nwêbuwekan dadenrên, le êstada jmareyek lew wêstganeyi kareba ke dostî jîngen le kardan, lewane 500 mêgawat kombayindisayklî wêstgeyi mas le hewlêr û 500 mêgawat kombayind sayklî wêstgeyi mas le slêmanî û 165 mêgawat karebayi wêstgeyi gazî befîrroçuwî kêllgeyi newtî germiyan û, beşêkî 400 mêgawatî wêstgeyi haydropawerî dûkan û, beşêkî 249 mêgawatî wêstgeyi haydropawerî derbendîxan, ke bedaxewe em dû wêstge karoawîye be hoyi nebûnî awewe teniya 57 mêgawat karebayi lê berhem dehênrêt, eme wêrrayi berhemhênanî kareba be rêgeyi karoawî ke be wêstgekanî wzeyi kênêtîk le zaxo û soran û raperîn û germiyan be twanayi 300 mêgawat, le ruwî berhemhênanî karebaş be wzeyi xor, sê wêstgeyi kareba be twanayi 75 mêgawat kareba le parêzga hewlêr û slêmanî û dhok, herweha wêstgeyi baziyan be twanayi 500 mêgawat û wêstgeyi 29 mêgawatî dhok û çend wêstgeyekî dîke le emsallda tewaw debin, bemeş dwayi tewawbûnî sercem em prrojane ke şeş projeyi nwêyi berhemhênanin be twanayi 676 mêgawat kareba ziyad debêt û twanayi berhemhênanî kareba le herêmî kurdistan zor ziyad debêt, ke teniya ew wêstganeyi dostî jîngen twanakeyan degate 3525 mêgawat kareba.

wezaretî kareba giringîyekî zorî be wze nwêbuwekan dawe û çendîn tender û grêbest amadekrdawe û hendêkiyan çûnete qonaẍî cêbecêkrdinewe, tenanet le yasayi nwêyi wezaretî karebada birrgeyi sûdwergirtin le wze nwêbuwekan cêgayi krawetewe û pallpşitî kertî taybetîş dekeyin ta le bwarî wze nwêbuwekanda weberhênan biken.

* gorrînî sûtemenîyi wêstgekanî kareba le gazwaylewe bo gazî sirûşitî ta çend sûdî bo kemkrdineweyi têçûn û xercîyekanî ḧkumet hebuwe?

- zorbeyi here zorî yekekanî berhemhênanî karebaman le gazwaylewe (ke têçûnêkî zorî hebû) gorrî bo bekarhênanî gazî sirûşitî, bemeş budidceyekî zorman le kemkrdineweyi xercîyekanî berhemhênanî kareba bo gerrayewe, nrxî têçûnî yekeyi karebaman kem krduwetewe, le katêkda le sallî 2018 têçûnî yekeyek be dînar 128 dînar bû, le sallî 2020 twanîman têçûnekeyi bedînar bo 71 dînar kem bikeyinewe, emeş hawkate legell kemkrdineweyi befîrrodanî kareba le 45% bo 34% bo eweyi bitwanîn tewawî wêstgekanî berhemhênanî kareba û yekekanî bixeyinekar, le danustan û gftugodayin legell wezaretî samane sirûşitîyekan, bo berizkrdineweyi twanayi dabînikrdinî gazî sirûşitîyi ziyatir, be taybetî rakêşanî borrîyi gaz bo wêstgeyi karebayi dhok, herweha çawxşandineweman be sercem grêbestekanî krrînî wzeyi kareba le weberhênekan krduwe. be hemû ew pêdaçûnewe û hemwarkrdineyi grêbestekanî krrînî kareba, pareyekî zorman bo gencîneyi ḧkumet gerranduwetewe, bo nmûne: bo her mêgawatêk kareba le kombayin saykll 18 dolar hate xwarewe, pêdaçûnewe be zor birrgeyi dîke krawe, lewane pêşitir ḧkumet îltîzamatî qerebûkrdineweyi karinekrdinî yekekanî leser bû, ewe zor kem krayewe, berhemhênanî karebaş le wêstgeyi xebat têçûnêkî zor kemî heye.

her sebaret be giringîyi gaz le ruwî kemîyi têçûn û jîngewe, ême le wêstgekanî (hewlêr û çemçemall û xormelle û dhok û baziyan) 34 yekeyi berhemhênanî karebaman heye, ew birre gazeyi le berdestdaye twanayi îşpêkrdinî 22 yekeyi heye, wata 12 yekeyi berhemhênan be twanayi ziyatir le1500 mêgawat ḧazirin, bellam leber nebûnî gazî pêwîst kar naken.

* pêwerî zîrek ta çend grftekanî barizorî û serpêçîyi leser torrî karebayi nîşitmanî çareser krduwe û, boçî le hendêk şwên rêgrî le bestinî pêwerî zîrek kra?

- eger pêwerî zîrek nebuwaye êsta legell hellkşanî xwast û frawanbûnî şaruşaroçkekan û damezirandinî ew hemû karge û nawçe pîşesazî û kşitukallî û, drustkrdinî deyan yekeyi nîşitecêbûnî weberhênaneda, barudoxman zor xirap debû, sûtanî mḧawîle û sere mḧawîle û kujanewe û piçirranî kareba zor kem buwetewe, ta emirro ziyatir le 1.240.000 pêwerî zîrek ke degate le 87%î projeke tewaw buwe, pêwerî zîrek wnbûnî wzeyi karebayi kem krduwetewe û serpêçiyekanî destinîşan krduwe û, tîmekanî nehêşitinî serpêçiyekanîş berdewamin le szadanî ewaneyi serpêçî deken, ew prrojeye be bê beramber bo hawullatiyan danra, wata pareyi pêwerekeş werinegîra le hawullatiyan û dadperwerîyi be dabeşkrdinî kareba dawe, le rêgeyi em projeyewe psûleyi karebaman rêk xistuwetewe û twaniyumane mangane psûle bigeyenîne hawbeşanî kareba û, saytî psûleman bo hawbeşanî kareba dana, ême le sayeyi pêwerî zîrekewe be deyan hezar serpêçîman birriywe û le dahatûşda çendîn kwalêtî dîkeyi em pêwere dexeyine kar. prrojeke le berrêwebrdinî sîstemî kareba û kontirrollkrdin û dabezînî barizorî be ser fîder û mḧawîle û torrî kareba rollêkî berçawî heye, be tewawbûnî prrojekeş detwanîn be şêweyekî dadperweranetir xizimetguzarî pêşkeşî hawbeşanî kareba bikeyin. hawullatiyan pêwîste ew rastîye bzanin le sallî 2018 katêk be têkrra 14:10 kareba dra ew kat jmareyi hawbeşanî kareba 1,448,289 buwe, lem sê sall û niyweda em jmareye berizbuwetewe bo 1,770,503, ke le çwar mangî emsallda ke şepolêkî serma ruwî le herêm û nawçeke krd, twanra 13:39 mêgawat kareba be têkrra bidrêt û le mangî çwar 18 katjmêr û le mangî pênc em jmareye demênêt û hemû hewllîş dedeyin bo mangekanî hawînî emsall be pêyi ew twanayeyi le berdestmandaye, katjmêrî ziyatirî kareba be hawullatiyan bideyin, bemeş wêrrayi berizbûneweyi twanayi berhemhênan, bellam xwastîş be şêweyekî pêwaneyî ruwî le hellkşan krduwe, betaybetî legell frawanbûnî şaruşaroçke û, ziyadbûnî jmareyi prrojekan, xo eger pêwerî zîrek nebuwaye hergîz nedetwanra kontirrollî barudoxeke bikrêt, kemkrdineweyi pêdanî kareba le 40 empêrrewe bo 30 empêrr sûdêkî yekcar zorî hebû.

be şêweyekî gşitî başbûnî rewşî kareba peywendîyi be komellêk fakterewe heye, lewane bûnî budidceyi pêwîst û pêdanî şayste darayiyekanî kompaniyakan û, bûnî sûtemenîyi pêwîst û kemawî le herdû bendawî dûkan û derbendîxan û, berizbûneweyi xwast be şêweyekî zor xêra û birrînî serpêçiyekan, wa birriyare weku planî wezaretî samane sirûşitîyekan le sallî 2023 da berhemhênanî gaz be birrî 200 pê sêca ziyad bikrêt, bemeş detwanîn 1000 mêgawat karebayi dîke berhem bihênîn, eweyi bo çareserkrdinî grftî kareba giringe begerrxistinî wêstgeyi gazî dhoke, eger borrîyi gazî bo rabikêşrêt, detwanîn 1000 mêgawat karebayi ew wêstgeye berhem bihênîn.