katêk encumenî nîşitmanî kurdistan ( perrleman ) ke le newetekanda destibekar bû, hêşita 'êraq lejêr ḧukmêkî dîktatorda fermanrrewayî dekra, leber ewe ezimûnî perlemanî kurdistan ezimûnêkî perlemanîyi pêşeng bû le herêmî kurdistan û le 'êraqîşda.

(grîngîyi perlemanî kurdistan )





katêk encumenî nîşitmanî kurdistan ( perleman ) ke le newetekanda destibekar bû, hêşita 'êraq lejêr ḧukmêkî dîktatorda fermanrrewayî dekra, leber ewe ezimûnî perlemanî kurdistan ezimûnêkî perlemanîyi pêşeng bû le herêmî kurdistan û le 'êraqîşda.
perleman yan encumenî nwêneran yan encumenî gel, dezgayekî yasadanane le dewlletanî destûrîda, ke bepêyi esllekeyi taybetmende be gşit hellsukewtêkî desellatî yasadanan û leser binemayi ciyakrdineweyi desellatekan.

perleman le jmareyek tak (endam) pêk dêt ke pêyan degutirêt nwêner û, bûniyan be endam lem dezgayeda lerrêyi hellbijardin û dengdanî gşitî û be bekarhênanî şêwaze dîmukrasîyekan debêt. destinîşanikrdinyan lelayen ew hawullatîyanewe debêt ke nawyan le tomarekanî dengderanda tomar krawe û, be proseyekî hellbijardin yan dengdanî gşitîyi nhênî û rastewexo debêt.

perleman desellatî tewawî heye le babetekanî peywest be derkrdinî yasa, yan hellweşandineweyan û, pesendkrdinî ew rêkkewtine nêwdewlletî û derekîyaneyi nwêneranî desellatî cêbecêkrdin grêyan deden.

perleman bepêyi dewlletekan nawî ciyawazî heye, wek: encumenî nwêneran, encumenî yasadanan, encumenî gel, encumenî netewe, yan komelleyi nîşitmanî, yan komelleyi gşitîyi nîşitmanî.

perleman sê erkî heye ke brîtîn le yasadanan û çawdêrîkrdinî karekanî ḧkûmet û nwênerayetîkrdinî gel le berdem ḧkûmetda.

seretakan:

yekemîn perleman le şanşînî liyon le îspaniya le sallî ١١٨٨da pêk hênra.

zaraweyi perleman bo yekemîn car le sallî ١٢٣٦ le şanşînî yekgrtûda bekar hat û, pêş ewe brîtî bû le jmareyek rawêjkarî nzîk le padşa.

wşeyi perleman be reçellek le wşeyi parlerî ferenisî wergîrawe ke bewateyi gftugo û wtuwêj dêt.

perlemanî kurdistan

katêk le seretayi newetekanda sîstmî dîktator şkstî xward û ḧzbe kurdistanîyekan twanîyan kontirollî zorbeyi xakî kurdistan biken, zor grîng bû gorranêkî cewherî rû bidat, le qonaxî şorrşî çekdarewe berew qonaxî ḧukmirranî û karî siyasîyi dîmukratî û damezirandinî binemakanî qewareyekî siyasîyi xawen serwerî be danpêdananêkî ranegeyendrawî nêwdewlletîyewe.

serok mes'ud barizanî lem çwarçêweyeda xawen dîdêkî destpêşxer bû û, dîdî ew cextî dekrde ser çoniyetîyi dahênanî proseyekî siyasîyi dîmukratîyi freyî aşitîyane, ke xizimetî gelî herêmî kurdistan bikat û herêmeke le helldêran berew milmilanêyi tundutîj bparêzêt, ke zor le bzûtinewe rizgarîxwazekan le gelê nmûneyi nêwdewlletîda têyi kewtin wek bzûtinewe rizgarîxwazekanî efẍanistan le dijî yekêtîyi sofiyêt, ke le kotayîda kewtine şerrî nawxoyî û kêşeyi xêllekî û aydiyolociyayî û efẍanistaniyan geyande em ḧalleyi êsta deybînîn.

leber eme û lepênaw damezirandinî proseyekî dîmukrasî, serok barizanî le yekem rojekanî bedestewegirtinî desellat lelayen ḧzbe kurdistanîyekanewe le herêmî kurdistan, dawayi encamdanî hellbijardinêkî perlemanîyi dîmukrasîyaneyi krd, bemebestî binyatinanî proseyekî siyasî ke ḧkûmetêkî lê bikewêtewe bitwanêt xizimetguzarî bo hawullatîyan dabîn bikat û proseyi binyatinanî serwerî bo herêmî kurdistan berrêwe bibat.

hengawî encamdanî hellbijardin û damezirandinî perleman pşitibestû bû be dîdî serok barizanî û xwêndineweyi bo ew gorranikarîyaneyi le sîstmî siyasîyi cîhanîda şanbeşanî rûxanî yekêtîyi sofiyêt û rageyandinî komare nwêyekanî rojhellatî ewrupa le seretayi newetekanda learada bûn û, heman ew kate bû ke tiyayda herêmî kurdistan destî dabuwe hengawnan berew karî siyasîyi dîmukrasî û, wllatanî ewrupa pêşmerciyan bo komare nwêyekan danabû bo eweyi layenî nêwdewlletî didaniyan pêda binêt. grîngtirînî ew mercaneş brîtî bû le damezirandinî proseyekî dîmukrat û pêkhênanî sîstmêkî siyasîyi freyî û damezirandinî perlemanêk ke bitwanêt xwastî gelan derbibirrêt û çawdêrîyi karî ḧkûmetekan bo encamdanî em mebeste bikat.
bemeş, mebestî bangewazekeyi serok barizanî damezirandinî ezimûnî herêmî kurdistan bû beşêwazêkî guncaw legell ew pêşkewtine nêwdewlletîyane û drustkrdinî jêrxanî grîng bo hengawekanî drustkrdinî dewlletî kurdistan.

katêk hellbijardinekanî kurdistan encam dran, perleman le ḧzbe brawekanî hellbijardin xoyi pêk hêna û, le xulî yekemîda komellêk deskewtî cewherî û grîngî hênaye dî, ewe bû bo yekem car le 'êraqda beşêweyekî fermî çemkî fîdralîzimî xiste warî cêbecêkrdinewe û, dwatir em dîdgeyeyi perlemanî kurdistan le destûrî 'êraqda rengî dayewe ke didanî na be perleman û ḧkûmetî herêmî kurdistan û gşit yasa û birriyarekaniyan û be karîgerîyekî rec'î. bemeş fîdralîzim be şêwekî destûrî le 'êraqda çespî.

cge lemeş, perlemanî kurdistan binyatî yasayî û çwarçêwe yasayiyekanî kertekanî newt û abûrî û komellayetî û herweha kertî eminîyi darrşit.

lem xallaneda beşêk lew yasa û deskewtane dexeyine rû:

١- kertî newt: berdî binaxeyi pêşveçûnî le pêşxistin û karakrdinî kertî newtî le herêmekeda dana, ke yekêke le grîngtirîn hengawe stiratîcîyekan.

٢- kertî abûrî: ew yasa grînganeyi darrşit ke yarmetîdrî kertî taybet bûn û handerî weberhênanî nawxoyî û derekî bûn. ke yasayi grîng û pêşkewtûn be berawrd legell nawçekeda. lekatêkda hêşita 'êraq bedest komelle yasayekewe denallê ke kertî taybet û weberhênaniyan qollbest krduwe.

٣- kertî komellayetî: perleman hengawî zor pêşkewtuwane û grîngî na, le katêkda 'êraq lew yasa komellayetîye grîngane bêbeşe. wek yasayi tundutîjîyi xêzanî û yasayi rêkxirawekan û yasayi rêgrî le frejnî.

٤- herweha perlemanî kurdistan twanîyi bigat be didanpêdananî nêwdewlletîş bem damezirawe yasadanere grînge, lerrêyi peywendî legell, bo nmûne perlemanî brîtaniya û perlemanî wîlayete grîngekanî emerîka wek mêrîland û masaşusîts û niyuyork, serbarî peywendî legell herdû encumenî gşitî û pîranî kongrês.

٥- perlemanî kurdistan le yasakanî û lew dîdge yasayiyaneyi deyanxate rû derbirrîn le dîdgeyi gelî kurdistan bo prsekanî yasayî û yasadanan dekat û, be darrşitinî yasakan leser astî pêwere nêwdewlletîyekan, wek yasayi rêkxirawekan û yasayi tundutîjîyi xêzanî, pêşanî da ke gelî kurdistan dahênere û çawî le dahatuwe, le katêkda le nawçekanî dîkeyi 'êraqda ew yasayane le qonaxêkî zor dwakewtûdan.

٦- cge lemaneyş, dameziraweyi yasadanan ke xoyi le perlemanda denwênêt, yekêke le kolleke serekî û grîngekanî rêgayi serbexoyî kurdistan û, dameziraweyekî grînge bo şer'yetî ḧkûmet û şer'yetî proseyi siyasî û pêşkewtinî le herêmî kurdistanda.

٧- herweha perlemanî kurdistan rêkkewtinî waşntonî nêwan partî û yekêtîyi pesend krd û, em rêkkewtine berdî binaẍeyi dana bo rêkkewtinêkî stiratîcî ke buwe mayeyi seqamgîrî û aşitîyi komellgeyî û bwarî bo pêkhênanî ḧkûmetêkî kara û binyatinanî herêm lerruwî abûrî û siyasîyewe, xoş krd.

٨- perlemanî kurdistan yasayi allayi kurdistanîşî darrşit, bemeş kollekekanî serwerîyi gelî kurdistanî beser xakî xoyda çespand û hêmayekî grîngî bo ew qeware siyasîye nwêye dana, ke alla yekêke le pêdawîstîyekanî didanpêdananî nawxoyî û derekî be serwerîyi kurdistan.

٩- darrşitinî reşnûsî destûrî herêm le perrlemanî kurdistanî 'êraq ( buwe binemayek bo çespandinî fîdralî ھerêmî kurdistan ledestûrî ھemîşeyi 'êraq be gşit yasaw birriyarekanîyewe bo ھemîşe )

١٠- yasayi ḧzbekanî derkrd û proseyi siyasî û kêberkêyi dîmukrasî û azadaneyi lesayeyi serwerîyi yasada rêk xist.

١١- yasayi sendîka cemawerîyekanî derkrd, ke yekêke le grîngtirîn ew yasayaneyi çwarçêweyi yasayî darrşit bo karî sendîkayî û parastin û parêzgarî le mafekanî çînî krêkaranî kurdistan.

١٢- yasayi encumenekanî serkrdayetîyekan û proseyi rêkxistinî roll û ciyakrdinewe û yektirtewawkrdinyanî bo berrêwebrdinî herêm be awezî dewlletmedarane û dîdgeyi rûn, darrşit.

١٣- darrşitinî peyrrewî nawxo le xulî yekemda (xulî damezirandin) û, wek leserewe amajeman boyi krd, peyrrewî nawxoyi dameziraweyi perleman û heykelî ḧukmirranîyi le kurdistan darrşit û cextî le ciyakrdineweyi desellatekan krd.

١٤- jmareyek yasayi bo darrşitinî çwarçêwe bo rêzgirtin û nrxandinî rollî hêze serbazîyekan û dananî binaxeyi komellayetîyi resen derkrd, wek yasayi pêşmerge û yasayi şehîdan û yasayi barî kesî û yasayi hellbijardinekan.

١٥- derkrdinî komelle yasayek bo rûnikrdineweyi astî şiyawîyi yasakanî 'êraq bo herêmî kurdistan û, ta çi astêk dekrêt kariyan pê bikrêt.

١٦- birriyarî beparêzgakrdinî qezayi hellebiceyi derkrd, ke yekêke le grîngtirîn hengawekan berew didaninan û nrxandinî qurbanîyekanî em parêzgaye û, birriyarekeyi perlemanî kurdistanîş bû ḧkûmetî 'êraqî naçar krd narrastewxo didan bem parêzgayeda binêt.

bem şêweye debînîn perlemanî kurdistan dameziraweyekî serwerîye û damezirêner û pallpşitî karî siyasî û dîmukrasî buwe û, yekemîn binaxe û çwarçêwe yasayî û cewherîyekanî karwanî herêmî kurdistanî darrşituwe û, serkewtuwane lem ezimûne pêşeng û nawazeyeda, nek teniya le 'êraq bigire le rojhellatî nawerrastîşda, beşdarîyi krduwe.