sererrayi şeketibûn û mandûbûnî rayi gşitîyi emirîka be dest şerrekanî rojhellatî nawerrast û be başî be dokiyomêntkrdinî, bellam ew keseyi dwayi tiremp desellat degrête dest, be başî drk be behayi dûbare drustkrdineweyi mîsdaqîyetî emirîka le nawçekeda dekat.

le êstada nawçeyi rojhellatî nawerrast buwete boteqeyi nadllinyayî û peyame têkellekan. lelayekewe hêşita hêzî zbrî emirîka le aradaye-herwek operasiyonî kuşitinî serkrdekeyi rêkxirawî da'ş (el beẍdadî) ke em rastîyeyi xisterrû. herweha operasiyoneke nmûneyi awêtebûnî twanayi serbazîyi taybetmend û twanayi hewallgrî bû, hêzekanî emirîkaş twana û karameyî eweyan hebû operasiyonêkî lem çeşne encam biden. lelayekî dîkewe, serok donalld tiremp be rûnî raygeyanduwe ke deyewêt le nawçeke bikşêtewe. ême hêzêkî zbrî ziyatirman heye, bellam tiremp dezanêt xellkî emirîka şeket buwe be dest şerrekanî rojhellatî nawerrastewe ke hawçeşnî petan û le ruwî xwên û xercîyewe bargranîyan le ser wîlayete yekgrtuwekanî emirîka drust krduwe. herweha barak obamaş, ke pêş tiremp serokî emirîka bû, le şeketibûnî xellkî emirîka têgeyşitibû. heta yekêk le lêdwanekanî obama ewe bû ke ew bo ewe hellbijêrdrawe, taweku wîlayete yekgrtuwekanî emirîka be dûrbigirêt le şerrekanî rojhellatî nawerrast, bellam hîç dû serokêkî emirîka hêndeyi barak obama û donalld tiremp lêk ciyawaz nîn, legell eweşda herdûkiyan têgeyşitin û meylî eweyan hebû ke çîtir emirîka le nawçekewe têweneglêt.
le heman katda ewe cêyi serince ke obama kardaneweyi hebû le ast serhelldanî da'ş û stiratîjiyetêkî darrşit bo berengarbûnewe û têkşkandinî. îdarekeyi obama hawpeymanêtîyekî gewreyi pêkhêna bo eweyi le ruwî serbazî, dîplomatî û abûrîyewe şerrî da'ş bikat. herçende obama dûdll bû leweyi dûbare le şerrekanî nawçekewe têwebiglêt, bellam lew rastîye têgeyşit ke da'ş herreşeyekî nêwdewlletîye, nek teniya metirsîyekî îqlîmî. herweha obama û tîmekeyi hawbeşêkî meḧelîyan destinîşan krd ke amadeyi şerrkrdin bû legell da'şda (hêzekanî sûriyayi dîmukratî be serkrdayetîyi yekînekanî parastinî gel –yepege) û pşitiywanîyi asmanî û topxaneyi bo desteberkrdin bo eweyi serkewtû bin.
pşitiywanîyi îdareyi tiremp bo hêzekanî sûriyayi dîmukrat buwe hoyi eweyi fermande serbazîyekanî emirîka destiyan walla bêt bo eweyi be şêweyekî çirr hêz bekar bihênin bo pşitiywanîkrdin le grûp û hêze meḧelîyekan. bellam ewe serkrdayetîyi tiremp bû ke be xêrayî destî le yepege hellgrt û glopî sewzî bo turkiya hellkrd, taweku nawçeyekî xallî le kurd le bakûrî rojhellatî sûriya drust bikat. renge serok tiremp stayş bikrêt, leser eweyi buwe hokarî hênanearayi agrbest, bellam serok tiremp dadwerî rûdawekanî sûriya nîye û nayewêt ew rolle bibînêt, ew bwar dedat be serokî rûsiya (putîn) boşayiyeke prr bikatewe.
emirîka hêzêkî cêgîrî hebuwe le nawçekeda, belayi kemewe le dwayi şerrî kendawî sallî 1991ewe. egerçî em hêzaneyi emirîka bê helle nebûn û têçûnêkî zoriyan hebuwe, betaybetî le miyaneyi şerrî 'êraqda ke le sallî 2003 destî pêkrd, bellam em hêzane hendê sinûrbendîyan leser şerrekanî nawçeke drust krdbû. raste renge ew sinûrbendîyane karîgerîyan leser metirsîye nahawtakan drust nekrdbêt, betaybetî metirsîyi karaktere nadewlletîyekan, bellam legell eweşda destdrêjîkarîyi rastewxoyi nêwan dewlletekan ta radideyekî gewre le arada nemabû. leweş ziyatir, henardeyi azadaneyi wze lem nawçeyewe yekêk buwe le amance aşkrakanî îdarekanî emirîka, ke pêşitir emirîka amade buwe em siyasete piyade bikat. îdareyi ronalld rêgan allayi wllatekeyi leser tenikerekan helldeda le miyaneyi şerrî 'êraq û êranda bo eweyi rêgrî le hêrşekanî êran bikat ke amanciyan pekxistinî henardeyi newtî 'êraq û birrînî ew dahate bû lew wllate. êsta serok tiremp amaje bewe dekat ke amade nîye em sinûrbendîye bsepênêt. herweha raygeyanduwe ke leber eweyi çîtir wîlayete yekgrtuwekanî emirîka pşit be newtî nawçeke nabestêt, ewa debêt ew kesaneyi pêwîstiyan bem newte heye, dllinyabin leweyi geruwî hurmz be kraweyî demênêtewe. herweha be rûnî raygeyanduwe ke giring nîye belayewe eger rûsiya ew boşayiye prr bikatewe, herwek serok tiremp le lêdwanêkîda wtî: debêt rûsiya û turkiya û sûriya û kurd doxeke le sûriya çareser biken. eme sererrayi ew rastîyeyi ke nzîkeyi 12 hezar endamî hêzekanî sûriyayi dîmukrat le şerrî dij be da'şda kujrawn. herweha cêyi sersurrman nîye ke putîn le s'udiye û îmarat derkewt dwayi eweyi tiremp birriyarî da hêzekanî le sûriya paşekşe pê bikat.
bo nawçeyek ke be dest şerrî berdewam, rkaberîyi îqlîmî, bekarhênanî êran bo mîlîşiya şî'e wekîlekanî û ziyadbûnî narrezayî xellk le ḧkumete xirapekaniyan û gendellîyi berbillawewe grftar bêt, ewa çendîn mesele mawn ke bîriyan lê bikrêtewe. yekemiyan, hîç wllat û hêzêk nîye ke hawçeşnî wîlayete yekgrtuwekanî emirîka hêz û twanayekî gewreyi serbazîyi hebêt. tenanet le êstada ke tiremp basî gerrandineweyi hêzekan dekat, emirîka 40000 serbazî le nawçekeda heye û 2000 serbazî dîkeşî le nawçeyi kendawî 'erebîda cêgîr krduwe bo başitirkrdinî twanayi bergrî dijî mûşe balîstîkîyekan, frroke bê frrokewanekan û mûşekî kroz. hîç hêzêkî dîke cge le emirîka em twanayeyi nîye, le nêwyanda rûsiya. be dllinyayiyewe debêt em twanaye îradeyi legellda bêt. le êstada hellwêstî emirîka eweye ke bikewête barî bergrîyewe, bellam bûnî berdewamî emirîka lem nawçeyeda waqî'êkî diyarîkrawî drust krduwe.
duwemiyan, hellwêstî tiremp rengdaneweyi hestî berbillawî nêw emirîka nîye le ast şerrekanî rojhellatî nawerrastda. çunike çendîn raprsî hen, amaje bewe deken ke rayi gşitîyi emirîka pşitiywanî le hellwêstêkî hawseng dekat bo rêgrîkrdin le şerrekan û berhellestîkrdin le destdrêjîkarî û bûnî hawpeymanekan le sertaserî cîhanda. kewate egerî ewe heye ew keseyi dwayi tiremp desellat degrêtedest, bawerrî wabêt ke karêkî giringe dûbare emirîka mîsdaqîyetî xoyi bedest bihênêtewe û bibête hawpeyman û hawbeşêkî mtmanepêkraw. le rastîda eger emirîka nayewêt bibête polîsî cîhan, ewa pêwîstî be hawpeyman heye, emirîka hawbeşî nabêt eger ew hawbeşane serizenşit bikrên, yan pşitiyan tê bikrêt.
sêyemiyan, debêt hêze îqlîmîyekan le keşêkda mamelle legell yekdî biken, ke boşayiyekan drust debin û enqere û taran û mosko hewllî prrkrdineweyan deden. eger gorranikarî le serkrdayetîyi waşntonda rûbidat û îdareyi nwê amadeyî eweyi hebêt ke be şêweyekî ciyawaz le nawçeke birrwanêt û karî ziyatir bikat legell hawbeşekanîda, ewa be dllinyayiyewe karîger debêt be waqî'e nwêyeke ke brîtîye le bûnî şeraketêkî karatirî meḧelî.
çwarem, peresendinekanî 'êraq, lubinan, cezayr û sudan bîrxereweyi ew rastîyen ke dreng, yan zû nawmêdî û narrezayetî le ast nakarayî ḧkumetekan bo desteberkrdinî xizimetguzarî û helî kar û binyatinaneweyi jêrxanî wllateke berew teqînewe deçn. ke rûdaw û peresendinekanî 'êraq û lubinan betaybetî şayetî ew rastîyen ke egerçî êran destirroyşituwîyekî zorî bedesthêna, tenanet eger mafî vîtoşî bedest hênabêt be ser karubarekanî ḧkumetekanî em dû wllatewe, ewa kardanewe le dijî êranîş drust debêt, behoyi şksthênanî em ḧkumetanewe. le katêkda hêze wekîlekanî êran (ḧzbulla le lubinan û hêzekanî ḧeşdî şe'bî le 'êraq) çendîn rêkar degirineber û hêz bekar dehênin û prupagende billaw dekenewe û dest dedene karî kuşitin le pênawî parastinî ew desellateyi heyane, bellam herçonêk bêt doxeke le barêkî lerizokdaye. leber ewe cêyi serinc debêt, aya serkrdayetîyi êran em waqî' û rastîye debînêt.
herçonêk bêt ew waneyeyi debêt ḧkumete 'erebîyekan fêrî bin, eweye ke debêt ḧukmirranîyekî baş berhem bihênin û berdewam bin le nwêkarî û çaksazî be çeşnêk ke xellkî hestî pê biken û bibînin. eger eme rûbidat, ewa egerî ewe heye karîgerî leser emirîkaş drust bikat bo eweyi amade bêt be têperrbûnî kat berdewamî bidat bew rolleyi le rojhellatî nawerrastda deybînêt.
serçawe: saytî enistîtiyutî waşnton
bo rojhellatî nzîk