prsî peywendîyekanî nêwan herêmî kurdistan û ḧkumetî 'êraq û ew berewpêşçûn û peresendinaneyi bem dwayiye hatinearawe, betaybetî le dwayi serdanekeyi serokî herêmî kurdistan bo beẍda û giringîyi girtineberî rêgayi diyalog bo çareserkrdinî kêşekan û babetî pşkî kurdistan le budceyi 'êraq û desteberkrdinî mûçeyi fermanberanî herêmî kurdistan, çend prsêk bûn ke bûne tewerî dîdarêkî gullan legell dktor eḧmed sefar şarezayi abûrî û endamî encumenî nwêneranî 'êraq.

* maweyeke hewllêk learadaye bo eweyi peywendîyekanî abûrî û newt le nêwan herêm û beẍda têk biden, bellam em serdaneyi dwayî nêçîrvan barizanî serokî herêmî kurdistan barudoxekeyi hêwr krdotewe û dergayekî dîkeyi krdewe bo eweyi kêşe abûrîyiyekanî nêwan herêm û beẍda be diyalog çareser bikrêt, giringîyi em serdaneyi nêçîrvan barizanî bo xawkrdineweyi kêşekan çon bû?
- serdanekeyi nêçîrvan barizanî serokî herêmî kurdistan bo beẍda teniya bo gftugokrdin nebû leser kêşeyi newt û ẍaz, bellku serdanêkî giring bû bo eweyi hemû kêşekan çareser bikrêt û peyamêkîş bû bo dllinyakrdineweyi beẍda beweyi niyetî baş heye bo çareserkrdinî kêşekan, betaybetî ew kêşaneyi peywendîyan be bwarî darayî û abûrîyewe heye, lelayen xoşiyanewe beẍda serdanekeyi serokî herêmî kurdistaniyan be erênî wergrt, tenanet lew serdaneda birriyar dra kewa rêwşwên dabinrêt bo gftugokrdin û karkrdin leser çareserkrdinî kêşe hellwasirawekanî nêwan herdûla, bo em mebesteş birriyarî pêkhênanî şandêkî taybet le herêmî kurdistan û şandêkî dîke lebeẍda dra, taweku herdû şandeke dest be dîrasetkrdin û gftugokrdin biken leser hemû ew kêşaneyi lenêwaniyanda heye, lewane kêşeyi newt û ẍaz û dosêyi dahatî xalle sinûrîyekan û prsî budce ke lesallî 2004ewe ta êsta zor şit leser herêmî kurdistan hejmar krawe, le katêkda herêm hîç peywendî bew şitanewe nebuwe, ke be hoyewe çendîn salle budce le herêmî kurdistan birrawe û beẍda ta êsta beşe budceyi rasteqîneyi bo kurdistan nenarduwe, lewane hemû ew maf û têçuwaneyi kompaniya newtîyekan ke grêbestiyan legell ḧkumetî herêmî kurdistan hebuwe û le herêm kariyan krduwe û be hoyewe qerizêkî zor leser herêmî kurdistan kelleke buwe, eger beẍda dawayi rewanekrdinî newt le kurdistan bikat, debêt qeriz û mafî hemû ew kompaniya newtîyane bidat ke le kurdistan kardeken, herweha çendîn meseleyi dîkeyi taybet be cêbecêkrdinî madideyi 140î destûrî û bac û rsumat û dahatekanewe heye, hewll dedrêt be gftugo û hêminane legell layenî beẍda çareser bikrêt, çareserkrdinî hemû em kêşane bo beẍda û hewlêr giringe, çunike hendêk le endam perleman û kutle siyasîyekan bo muzayede û mebest û meramî xirap bekarî dehênin ke wa pêdeçêt legell nzîkbûneweyi gftugokan leser budceyi gşitî sallî dahatuwî 'êraq, dûbare hemû em kêşane burûjênrêtewe û belarrêda bibrên.
* diyare wek le yasayi budceyi 2019 hatuwe, prsî newt û mûçeyi fermanberan leyektirî ciyakrawetewe, emeş bew manayeyi eger herêmî kurdistan birrî ew 250 hezar bermîl newte be rêgeyi somo nefroşêt, ḧkumetî 'êraq birrî parekeyi le pşkî kurdistan debirrêt, emeş manayi eweye nenardinî newt pêşêlkrdinî yasayi budceyi 2019 nîye û herêmî kurdistan pabende be yasakewe, prsiyar lêreda eweye eger eme deqî yasake bêt, îşkaliyet le çîdaye wa hendêk perlemantar û kutleyi siyasî deyanewêt kêşe drust biken? aya deqî yasayi budceyi 2019 çon peywendîye darayî û abûrîyekanî nêwan herêm û beẍdayi rêkxistuwe?
- le yasayi budceyi sallî 2019 le madideyi yasayî 10 da hemû wrdekarî û şitêkî rûn krdotewe û çareserî bo her kêşeyekîş diyarîkrduwe. madideyi 10î yasayi budceyi gşitî 'êraq dû xall lexo degrêt:
birrgeyi yekem: debêt musteḧeqatî darayî û abûrî lenêwan herêm û ḧkumetî fîdrrallî le 2004 ta kotayî 2018 çareser bêt.
birrgeyi duwem: her yek le xallekanî (أ û bi û c û d) lexodegrêt.
أ: têyda hatuwe: «debêt ḧkumetî kurdistan rojane 250 hezar bermîl newt teslîmî ḧkumetî 'êraqî fîdrrallî bikat û bîdat be kompaniyayi somo.
b: peywendî be hêzî pêşmergeyi kurdistanewe heye; ke têyda hatuwe: hêzî pêşmerge ḧîsab dekrêt be beşêk le menzumeyi wezaretî bergrîyi 'êraqî fîdrrall û debêt rêjeyek le budceyi 'êraqî bo hêzî pêşmerge bêt.
c: em birrgeye zor giringe û têyda hatuwe: «eger ḧkumetî herêmî kurdistan neytwanî pabend bêt be nardinî (250) hezar bermîl newt bo kompaniyayi somo, ew kat birrî ew jmare bermîl newte lebeşe budceyi kurdistan debirrdrêt, eme pêyi dewtirêt birre pareyi zerer, wate (250 hezar bermîl rojane× nrxî newt 56 dolar × jmareyi rojekan) ke degate birrî ewende pareye, ew rêjew jmareye le budceyi kurdistan kem dekrêtewe, ew birre pareyeyi dîkeş ke demênêtewe, ḧkumetî 'êraq deyinêrêt bo kurdistan, em base be kurtî û puxtî basêkî tefsîr û w drust û waqî'e, çunike lêreda mûçeyi fermanberanî herêmî kurdistan peywendî be kêşeyi nêwan herêm û beẍdawe nîye û be hîç şêweyek peywendî bewewe nîye herêm newt rewane dekat ya naykat, bellku rêkkewtinman encam dawe bo sallî 2019 ke mangane lelayen beẍdawe ew birre pareye bo mûçeyi fermanberanî kurdistan danrawe, bepêyi ew xşiteyeyi bo fermanberanî danrawe birrî pareke bo tewawî sallî 2019 degate 5 tirîliyon û 448 miliyar dînar, eger ew birre pareye dabeşî bikeyin beser 12 mangî sallda ewa mangane dekate 453 miliyar bo her mangêk. bexoşḧallîyewe cenabî wezîrî darayî beẍdaş ke leser pşkî partîye kareke bemşêweye cêbecê dekat, diyare emeş bedllî hendêk perlemantar û kutleyi siyasî nîye û dellên: «nexêr nabêt rêkkewtineke bemşêweye bêt û mangane ew birre pareye bo mûçe binêrin bo kurdistan û pêwîste bemşêweye bêt: madam beşe budceyi kurdistan 9 tirîliyon û 800 miliyar dînare ewa debêt dabeş bikrêt beser 12 mangda û mangane degate 816 miliyar dînar û mebileẍî zerer lem 816 miliyar diyare bibirrdrêt û ew kat eweyi demênêtewe ke be ḧîsabî ew kes û layenane nzîkeyi 350 miliyar dînare rewaneyi herêmî kurdistan bikrêt, lekatêkda be hîç şêweyek em şîkarîye drust nîye, çunike ême û beẍda bo sallî 2019 rêkkewtinman krduwe ke birrî mûçeyi fermanberanî herêmî kurdistan le budceyi 2019 begşitî bête derewe û birrî zerer le birrî parekeyi dîke bêt, rêkkewtin û yasake û birrgekanî be tewawetî rûne ke dellêt: ḧkumetî fîdrrallî pabende benardinî musteḧeqatî herêm le nawyanda mûçeyi fermanberanî herêm dêt, lekatêkîşda rojane 250 hezar bermîl newteket nenarduwe ewa le beşe budceyi kurdistan kem dekrêtewe.
* kewate eger em mşitumirre berdewam bêt û herêm û 'êraq negeyşitine encam renge eme metirsî bo ser muçeyi fermanberanî herêm bo sallî 2020 hebêt?
-bellê, bo emsall hîç metirsîyek nîye leser mûçeyi fermanberanî kurdistan, bellam metirsî leser budceyi sallî 2020 heye û êsta le mangî 6ewe lêjne drust krawe w3 endam lêjneyi darayî perlemanî 'êraqîş legelliyandaye û le êstawe kar leser amadekrdinî budceyi sallî dahatû deken û debêt bo mangî 10 ew projeye bigeyindrête perleman, herboye êsta neyaranî kurdîş kar leser ewe deken. lem rwangeyewe rêzdar nêçîrvan barizanî serokî herêmî kurdistan hatibuwe beẍda taweku pêş ew berware kar bo çareserkrdinî zor le kêşew grftekanî nêwan herdû la bikrêt. min pêm waye le budceyi sallî 2020 mûçeyi fermanberanî herêm weku emsall nebêt, çunike be aşkra le lêjneyi darayî perlemanda dellên emsall mûçeyi fermanberanman derhênawe le bestineweyi radestkrdinî 250 hezar bermîl newtekeyi herêmî kurdistan bo beẍda taweku bitwanin û derfetêk lelayen herêmewe drust bêt bo çareserkrdinî kêşekan betaybetî kêşeyi newt, bellam eger kêşeyi newt çareser nebêt, ewa boyi heye pêdanî mûçeyi fermanberan û musteḧeqatî herêm refz bikrêt û nedrêt, boye pêwîste pêş eweyi proje yasayi budceyi 2020 bête perleman ew kêşeyeyi newt û ẍaz lenêwan herêm û ḧkumetî fîdrrallî çareser bikrêt.
* êwe îkonomîstêkî lêhatûn û leser astî siyasîş nasirawn, aya hengawekan bo çareserkrdinî kêşe darayî û abûrîyekan le nêwan ḧkumetî herêmî kurdistan û ḧkumetî fîdrrallî çon debînin? raşkawanetir aya wrdekarîyi kêşe darayiyekan çîn û nexşeyi rêga le ruwî zanistîyewe bo ew kêşane çî debin?
- eger ḧkumetî 'êraq û herêmî kurdistan xwaziyar bin kêşekaniyan çareser bêt, ewa pêwîste herdû la bêne pêşewew be şefafîyet destûr cêbecê biken, nek her layek be xwast û arezuwî xoyi tefsîrî destûr biken, bo em mebesteş pêwîste:
1. herêmî kurdistan û 'êraq rêkkewtinêkî siyasî le nêwaniyanda encam biden.


2. herdû ḧkumetî herêmî kurdistan û 'êraq rêkewtinêkî fermî wajû biken.
em dû rêkewtine zor giringe, çunike perleman natwanêt hemû ew kêşe siyasîyane çareser bikat, ke pêwîstî be rêkkewtinî siyasî lenêwan hewlêru beẍda heye. lenawxoyi herêmîşda pêwîste ḧkumetî herêmî kurdistan rîformêk le siyasetî darayî û abûrîyi xoyda encam bidat, nakrêt herwa weku êsta pşit bibestîn bew jêdereyi le ḧkumetî fîdrrallî yan lederewe dêt, lekatêkda herêm dewllemende be samanî kanzayî û kşitukallî û berubûmî xoy, alêreda xallî 3 dêt, ke brîtîye le beşdarîkrdinî kertî taybet le bûjaneweyi abûrî û rîformî darayî bo sûkkrdinî barî darayî ḧkumet, nabêt çîtir ew rêje zoreyi fermanberanî ḧkumet lekarî wezîfîda bin, debêt bigwazirênewe bo kertî taybet. kertî taybetîş pêwîstî be rîform heye, taweku le ast gorranikarîyekanî serdemda bêt û bitwanêt kêbirrkê lenaw abûrîda bikat û monopol kem bibêtewe, emeş hemuwî planî pêwîste, planêkî hemîşeyî bo bûjaneweyi kertekanî (kşitukall û pîşesazî û bazirganî û geşitiyarî û kanzakarî w.. tadwayî), wata debêt serçawekanî darayî û dahat corawcor bikeyin û çîtir bew helle abûrîye berdewam nebîn ke teniya pşitman be henardew dahatî newt bestuwe, eme çareserî rîşeyî kêşekanî abûrîyi em wllateye be rûnikrdineweyi kertekanî berhemhênî rasteqîneyi weku berubûmî kşitukall û pîşesazî, eger em hengaweman na, ewa herêm debêtewe be sebeteyekî nawendî xorakî nek bo xoyi û teniya têrkrdinî xwastî nawxoyî, bellku bo 'êraq û wllatanî dîkeş, le ruwî perepêdanî pîşesazîyewe dekrêt le qonaẍî seretada rûbikeyine bunyatinanî pîşesazîyi biçûk û maminawendî betaybetî eweyi pêyi dellên pîşesazî xorakî taweku xobijêwî nawxo dabîn bikeyin û beẍdaw paytextekanî dîkeş amade nebin destiberdarî abûrîyekî behêzî kurdistan bin. to katêk debîte nawendêkî abûrîyi behêz û giring ke paytextekanî 'êraq û wllatanî drawsê pêwîstiyan be berubûmeket bû, debêt bemcore kar bikeyin û têrrwanînî dûrmewdaman leser hemû kertekan hebêt. nakrêt çîtir pşit bibestîn be dahatî newt û pşkî beşe budceyi kurdistan le budceyi gşitî 'êraq, xo merc nîye metirsîyeke teniya lebirrînî budcekeda bêt, bellku herkatêk beẍda têkçû, yan nrxî bermîlêk newtî xaw le bazarre cîhanîyekan hatexwarewe, ewa ew dahateyi le beẍdaşewe dêt, debirrdrêt, dozîneweyi serçaweyi dahatî rasteqîne û berdewam bo cêgreweyi newt û ew dahateyi ke le beẍdawe dêt, le rîzbendîyi pêşeweyi karekanî ḧukmirranîyekî serkewtuwî behêz dêt.
* dezanin hem ḧkumetî fîdrrallî, hemîş ḧkumetî herêmî kurdistan yasayi weberhênanî xoyan heye, bellam herdû yasake lejêr çetirî destûrda yek degirinewe, aya taçend le ruwî yasayiyewe, yasayi weberhênanî kurdistan xizimetî abûrîyi tewawî 'êraq dekat û taçend yasayi weberhênanî ḧkumetî fîdrrallî hawkarî geşeyi abûrîyi herêm dekat?
- zorbeyi yasakan ke leser kaẍez nûsirawn, yasayi başn û xirap nîn, bellam yasayi weberhênan lekurdistan û 'êraqîşda pêwîstî be hemwarkrdinewe heye, çunike yasake le ruwî praktîkîyewe zeḧmete bitwanrêt cêbecê bikrêt, leber eweyi monopoll heye û dabeşkrdinî bo derametekan drust nîye, tenanet nexşeyi weberhênan nîye, boye debêt ew nexşeye drust bikrêt û le ser binemayi rîzbendî bo kertekan bêt, debêt bzanîn çi kertêk le çi şwênêk û zemenêkda pêwîste weberhênanî têda bikrêt, le hendêk şwênî kurdistan barudoxî siruşitî û miroyî lebare û lehendêk şwênî dîke lebar nîye, boye detwanrêt leweberhênanda psporrayetî werbigîrêt, hawkat pêwîste hawkarî û asanikarîyi baş bo kertî taybet pêşkeş bikrêt, taweku helî baş û pallpşitî ew kerte bikrêt. be boçûnî min pêwîste le nexşeyi weberhênanda rîzbendî bo kertekanî kşitukall û geşitiyarî û pîşesazî û bazirganî bidrêt, nek weku êsta teniya lebwarî yekeyi nîşitecêbûn û drustkrdinî ballexane ke beşêweyek rû le kertî nîşitecêbûn kra, tenanet kêşeyi nîşitecêbûnîşî pê çareser nekra, debêt herêmî kurdistan pere be hemû kertekan bidat û pşit be newt û pşkî budceyi beẍda nebestêt.
* eger em prsiyareman sebaret be ayindeyi peywendîye abûrî û darayiyekanî kurdistan bêt, aya pêwîste ḧkumetî herêmî kurdistan çi hengawê beramber ḧkumetî fîdrrallî hellbigirêt, yan aya ḧkumetî fîdrrallî debêt çon mamelle legell herêmî kurdistan bikat, bo eweyi hem kêşe abûrî û darayiyekan çareser biken, hem abûrîyi kurdistan û abûrîyi 'êraq tewawkarî abûrî (altkamil alaqtصadî)î yektirî biken?
- sebaret be tekamulî abûrî le nêwan herêmî kurdistan û 'êrqda ke êsta ta radideyek bûnî heye, peywendî baş lenêwan kompaniyakan heye û herêmî kurdistan beşêke le 'êraqêkî fîdrrallî û le ruwî darayî û gumirgî û siyasetî nextîneyiyewe têkellin, her leber emeş bû hemû derwazekan û xalle gumirgîyekanî nêwan herêm û beẍda hellgîran, çunike xallî gumirgî û bazgeyi gumirgî leser sinûrekan û derwaze nêwdewlletîyekan heye, nek lenêwan herêm û şarekanda, bellam boye hawullatî yan bazirgan û çîn û twêjekan wa hest deken kewa tekamulî abûrî nîye, çunike ta êsta komellêk kêşeyi çareserinekraw lenêwan herêm û 'êraqda mawn ke karîgerîyi xirapiyan krdote ser bwarî abûrî û peywendîyekanî nêwan herdû la, bepêçewanewe çareserkrdinî kêşekanî nêwan herêm û 'êraq debête hokarî tewawkarîyi abûrî û geşekrdinî herdûla, betaybetî sûdî gewreyi bo herêmî kurdistan heye, çunike herêm beşêke le dewlletêkî fîdrrallî û natwanêt le nawende nêwdewlletîyekanda hemû mamelleyek bikat, bo nmûne herêmî kurdistan desellatî nîye le banikî nêwdewlletî qeriz bikat, yan le wllatanî dîke qeriz bikat, tenanet le ruwî siyasetî darayî û nextîneyî û bazirganîşewe letwanayda nîye hemû şitêk hawrde bikat, ewe ḧkumetî fîdrrallîye ew siyaset û berinamane daderrêjêt û wêneyi dekat, beşêweyekî gşitî tekamulî abûrî lenêwan herêm û 'êraqda heye, bellam ew kate be tewawetî tekamulî abûrî drust debêt ke peywendîyi nêwan herêm û beẍda baş bêt û kêşe lenêwaniyanda nebêt û danustan û gftugoyi şefafiyan hebêt.
* basî rîformî abûrîtan krd, aya pêwîste ew rîforme le kertî taybetîşda bikrêt?
- kertî taybet bo geşepêdanî abûrî zor pêwîst û giringe, her boye ew kerteş behawşêweyi kertî ḧkûmî pêwîstî be çaksazîyi û rîform heye, çunike kertî taybetî êsta, kertêkî rêkxiraw nîye û pêwîstî bewe heye ḧkumet û perlemanî kurdistan le ruwî yasa û teşrî'atewe rêkî bixen û hanî xellkî biden ke lew kerteda karibiken û heman maf û îmtiyazatî darayî û xanenşînî û mollet û zemanatî ḧkûmî hebêt, herweha le ruwî gendellî û destêwerdan û monopollewe hengawî bwêr binrêt, nek weku êsta çend kompaniyayekî monopoll bêt û qorxî bazarr biken û xellkî dîkeş lêyi bêbeş bin, em ḧallet û waqî'e bo 'êraqîş be heman şêweye.
* basî ewetan krd le 'êraq kertî taybet û ḧkûmî pêwîstî be rêkxistinewe heye û çendîn kêşe û grftî gewreyi heye, ew ḧkumete berinameyekî abûrîyi rêkupêkî le perleman xisterrû, aya netwanrawe ew berinameye cêbecê bikrêt?
- ḧkumetekeyi 'adl 'ebidulmhedî dwayi yek sall neytwanî beriname wezarîyekeyi û beriname ḧkûmîyekeyi betaybetî abûrîyekeyi cêbecê bikat, be boçûnî min kemtir le rêjeyi 20%î berinamekeyi bo cêbecê kra, milmilanêyi siyasî û ḧzbî ke lebeẍda heye, rêga nadat karekanî bikat û berdewam destêwerdan le îşukarî ḧkumet heye û gendellî zor gewre lebeẍda heye û taze betaze sê postî wezarîyi bo prrkrayewe û wezaretêkîş her mawe. êstake zor proje heye ke pare û budceşî bo terxan krawe, keçî îşukarekanî zor be sstî berrêwedeçn ke debêt ledû mangî dahatûda kar leser ew projane bikrêt, çunike eger karî leser nekrêt, herçî budcew pare heye bo ew projane terxan krawe degerrêtewe bo gencîneyi dewllet beşêweyekî gşitî cêbecênekrdinî beriname ḧkûmîyekeyi 'adl 'ebidulmhedî bo dû xallî serekî degerrêtewe:
1. milmilanêyi nêwan kutle siyasî û ḧzbekan ke rêgirin leberdem karwîşekan beşêweyekî azad û serbest.
2. wezaretekan le îşukarekaniyanda zor sst û leserxon.
kateke xizimet bekes nakat û debêt lemaweyekî kemda xêra hemû ew karu îşane cêbecê bikrêt, çunike lemaweyi yasadananî perlemanda ke le dwayi dû mang ta sê mangî dîke dêt, lêprsînewe leser sstî û xirapî berrêweçûnî karu projekan legell wezîru wezaretekan dekat û narrezayetîyekanî şeqamîş le berjewendîyi serok wezîranda nîye.