êwe bem duayye ktêbêktan legel profîsor «netaşa îzro» nûsî be nawnîşanî: «dewletî şkstxwardû û leberyek helweşanewey damezrawekan

* êwe bem duayye ktêbêktan legel profîsor «netaşa îzro» nûsî be nawnîşanî: «dewletî şkstxwardû û leberyek helweşanewey damezrawekan- failed states and institutional decay «understanding instability and poverty in the developing world « hejarî û perepêdan le cîhanî sêda، aya êwe çon bas le dewletî şkstxwardû deken le ruuy hokar û derencamewe؟
* êwe bem duayye ktêbêktan legel profîsor «netaşa îzro» nûsî be nawnîşanî: «dewletî şkstxwardû û leberyek helweşanewey damezrawekan- failed states and institutional decay «understanding instability and poverty in the developing world « hejarî û perepêdan le cîhanî sêda، aya êwe çon bas le dewletî şkstxwardû deken le ruuy hokar û derencamewe؟
- yekêk le amanc û mebeste serekîyekanî ême le nûsînî eu ktêbe ewe bû، be şêweyekî wrdtr û dyarîkrawtr bas، yan pênasey dewletî şkstxwardû bkrêt، çunke euey bedîman dekrd، ewe bû ke çend wlatêk dexrane xaney wlate şkstxwarduwekanewe، sereray euey ke le çendîn ruwewe lêk cyawaz bûn. bo nmûne، eu teheddî û djwarîyaney rûberuuy êraq debnewe le myaney bnyadnan û damezrandnî dewletekeyda، cyawaz debn lew teheddîyaney dênerêy sûrya. kewate yekêk le amancekanî ktêbeke ewe bû be dyarîkrawtr le layenekanî şksthênanî dewlet brwanîn، wate aya kêşeke le damezrawey dadwerîdaye، yaxud le damezrawey eminî، yan kêşeke le damezraweyekî dîkedaye.

* kewate dekrêt blêyn yekêk lew hokaraney serdekêşêt bo şksthênanî dewlet، eweye ke sîstme syasîyeke be çeşnêk heldesûrêt ke berjewendî û xwastî pêkhatekanî wlateke leberçaw nagrêt، bo nmûne eger êraq berdewam bêt le pştgwêxstnî xwast û berjewendîyekanî kurd û sunne، ewa berew şksthênan derwat، aya eme lêkdaneweyekî druste؟
- yeklakrdnewey euey ç sîstmêkî syasî pere be seqamgîrîî syasî dedat، karêkî sext û djware، çunke eme çendîn layen û fakter lexodegrêt. le êraqîşda aloztr û sexttre، euyş leber euey pêkhate îtnîyekan le ruuy cugrafîyewe dabeş bûn. egerçî ême be gştî detwanîn blêyn bûnî sîstmêkî syasî dîmukratî، baştre le bûnî sîstmêkî hukmranî takrewî. belam bnyadnanî damezrawe dîmukratîyekan xoy le xoyda karêkî djware û take modêlêkîş nîye ke bo hemû helumerc û doxêk bguncêt، çunke euey le komelgeyekda serkewtn bedest dehênêt، merc nîye le komelgeyekî dîkeda heman derencamî lêbkewêtewe. kesanî ekadîmîş eaydyayekî behêzyan nîye lebarey euey ç rêwşwênêkî damezraweyî le her wlatêkda serkewtû debêt.
* çon le derencam û akamekanî şksthênanî dewlet leser astî nawçeyî û nêwdewletî derwann؟
- bo welamdanewey em prsyare debêt sereta ewe destnîşan bkeyn ke aya ç beşêk، yan ç layenêkî dewleteke şkstî hênawe، çunke eger to dewletêkt hebû ke damezrawey eminîî lawazî hebû، yaxud kêşe le damezrawey dadwerîda bû، yan damezrawey syasî gendelîî hebû، ewa emane derencam û derhawîştey slbîyan lêdekewêtewe، herweha renge bûnî damezrawey syasîî gendelî xraptrîn lêkewtey abûrî hebêt، belam le heman katda rewşî xrapî abûrîş debêtehoy drêjedan û berdewamîdan be damezrawe syasîye gendelekan. mebestm eweye blêm ke kêşekan pêkewe bestrawn û pêkewe grêdrawn، bo nmûne، eger to btewêt deselatî serbexoy dadwerît hebêt، ewa pêwîstt be bûnî eu damezrawe syasîyane heye ke em serbexoyye be deselatî dadwerî deden. kewate le her wlatêkda dewletî lawaz hebû، ewa tundutîjî dêtearawe، naseqamgîrî syasî û qeyranî abûrî serheldedat، hemû em helumercaneş debnehoy drêjedan be lawazîî dewleteke.
* aya bûnî dewletî şkstxwardû leser asayş û aramîî herêmayetî û nêwdewletî karîgerî nabêt؟
- be dlnyaîyewe، çunke çendîn belge hen ke amaje bo ewe deken ke bûnî tundutîjî û naseqamgîrî syasî debêtehoy euey naseqamgîrî û tundutîjî pel bkêşêt bo dewlete drawsêkanîş، pêçewanekeşî her raste، mebestm eweye eger dewletêk be serkewtuuyî berew dîmukrasîyet hengaw helbgrêt، ewa eme karîgerî debêt leser be dîmukratîkrdnî dewlete drawsêkanî.
* eî raspardetan bo çareserkrdnî şkst û lawazîî dewletekan çîye؟
- eme prsyarêkî aloze û welamekey mlyonêk dolar heldegrêt. herçonêk bêt. eger welamî ewe bdeynewe ke rasparde çîye bo çareserkrdnî şkst û lawazî dewletan، ewa delêm le ruuy mêjuyyewe kesanî ekadîmî karêkî zoryan encam nedawe bo pêwanekrdnî şkstî dewlet، wate wrdbûneweyek tewau nekrawe le derencamekanî şksthênanî dewlet be çeşnêk ke rasparde û pêşnyarî başî lêbkewêtewe. yekêkî dîke le grftekan eweye her dewletêk doxî taybet û teheddî û kêşey taybet be xoy heye. min pêmwaye dekrêt be şêweyekî gştî blêyn dekrêt sereta le helbjardnî azad û dadperweranewe dest pêbkrêt û kar leser serbexoyî deselatî dadwerî û be pîşewerkrdnî damezrawey eminî bkrêt û bxrêtejêr deselatî medenîyewe، belam kêşeke eweye çon wa le dewleteke bkeyn، em hengawane helbgrêt.
* pêtwanîye komelgey nêwdewletî berprsyarêtî dekewête esto bo hawkarîkrdnî wlatan taweku duçarî şkst û darûxan nebn، euyş beleberçawgrtnî karîgerîyekey leser asayşî nêwdewletî؟
- be dlnyaîyewe le berjewendîî komelgey nêwdewletîdaye ke hewlî çareserkrdnî kêşekanî wlate lerzok û lawazekan bdat le cîhanda، bo nmûne katêk wlatêk tûşî qeyranî abûrî û naseqamgîrîî abûrî debêt، ewa le berjewendî komelgey nêwdewletîda hawkarî bkat، çunke em qeyrane akamî xrapî syasî leser eu wlate û leser cîhanîş lêdekewêtewe. belam kêşeke eweye ke desttêwerdanî komelgey nêwdewletîîş leser bnemay twêjînewekan nebû، ke baştrîn rêkaryan destnîşan krduwe، belku hendê car hawkarîî darayî bo bwarêkî dyarîkraw terxan krawe ke derencamî karay lênekewtotewe، bgre le hendê haletda lebrî çareserkrdnî şksteke doxeke xraptr buwe.