alon bn mayer profîsor û twêjere le senterî karubare cîhanîyekan le zankoy nîwyork، herweha berêwberî beşî rojhelatî naweraste le amojgay syasetî cîhanî.

alon bn mayer profîsor û twêjere le senterî karubare cîhanîyekan le zankoy nîwyork، herweha berêwberî beşî rojhelatî naweraste le amojgay syasetî cîhanî. şarezay syaset û karubarekanî rojhelatî naweraste û taybetmende le pêwendîye nêwdewletîyekan û çareserkrdnî nakokîyekan. bo tawtwêkrdnî astî amadekarîyekan bo şerî rzgarkrdnî musl û egerî hokare rîşeyyekanî drustbûn û manewey da'ş û prsî dabeşbûnî êraq û drustbûnî dewletî serbexoy kurdstan، gulan dîdarêkî legelda sazkrd û euyş bem şêweye welamî prsyarekanî daynewe.
* çon le amadekarîyekanî prosey azadkrdnewey musl derwanît û eu eger û pêşhatane çîn ke debêt leberçaw bgîrên؟ aya planî duay azadkrdneke be heman endazey grtnewey şareke grîng nîye؟
- min hemîşe be guman bûm le barey pêdawîstîyekanî grtnewey musl، wate emem wtuwe û êstaş dûpatî dekemewe ke grtnewey musl jmareyekî zorî hêzî zemînî dewêt، ke hêzî zemînî êraqîş be tenya bes nîye، tenanet eger em kare be be palpştî hêze kurdîyekanîş bkrêt، hêşta eweş bes nîye. çunke le ruuy emelîyewe musl gewretrîn pêgey da'şe، wate ewan ta dwaçekdaryan şerî leser deken eger naçar bn. emeş be watay euey eger hêzêkî zemînî gewre be palpştî hêzî asmanî şer neken، ewa debête şerî mal be mal û kulan be kulan، eu kate be endazeyekî gewre zyanî lawekî dêtearawe û musl wêran debêt. leber ewe pêşbînî ewe nakem ke hawpeymanan- be dlnyaîyewe hêzekanî êraqîş- bem nzîkane dest bdene hêrşî grtnewey musl، çunke hêşta amadekarîyekan bo encamdanî eu proseye tewau nebûn، amadekarîye locîstyekan û kokrdnewey hêzîş bo encamdanî hêrşêkî lew çeşne katî dewêt û pêwîste em hêrşeş le çend qolêkewe encam bdrêt. eme helmet û hêrşêkî zor qurse، belam hêşta layene serbazîyeke destebernekrawe bo encamdanî em kare û be dlnyaîyewe supay êraqîş amadey hêrşêkî gewrey lem çeşne nîye. eme xalî yekem. xalî duwem eweye ke raste da'ş le paşekşedaye، belam hêşta zorman mawe têkîbşkênîn، le layekî dîkewe renge le seda 60 bo 80î rêkxrawî da'ş têkbşkêt، belam natwanîn eaydyolojyayek le naw bbeyn، wate taweku tewauy bunyadekey wêran nekrêt، ewa trs û toqandn dexene dlî xelkewe le şwênekanî dîke û halî hazrîş le hendê şwênî nawçeke em kare deken. lêre serok û cêgrî serok- emerîka- xwazyarn blêyn berewpêşçûnî gewre le djî da'ş bedî hatuwe، raste lem ruwewe berewpêşçûn ruuydawe، belam min pêşbînî nakem pêş encamdanî helbjardne serokayetîyekey emerîka، musl azad bkrêtewe.

* raw boçûnî êwe le barey beşdarîkrdnî heşdî şe'bî le prosey azadkrdnewey muslda çîye؟ aya eme ç metrsîyek legel xoyda heldegrêt، yaxud aya kardanewey xelkî musl çî debêt، be taybetî ke metrsî ewe heye çekdaranî heşdî şe'bî pêşêlkarî û tawankarî encam bden؟

- eme babetêke zorî lebarewe wtrawe، nakokîî cddî heye le nêwan şîe û sunne، bo nmûne، sodye ke palpştî yaxîbuwanî sûrî dekat le djî beşar esed، xwazyarî ewe nîye êran beşdarîyekî qûlî hebêt le şerî dj be da'şda، bo eweş pasawî xoy heye، sodye nayewêt êran cê pêy xoy le êraqda bçespênêt. leweş zyatr- eme têgeyştnî mine- dewlete sunnekan، be kurdewe nayanewêt êran le ber derga û derwazekanyan bêt، îdî eu amadebûney êran le şêwey mîlîşyada bêt، yan her hêzêkî şerkerî dîke. leber ewe her katêk eu hêzane cê pêy xoyan qaym krd، paşekşepêkrdnyan asan nabêt. her le ber heman ho emerîkaş nayewêt êran ewende robçête nêw karubarekanî êraqewe. kewate nakokîî cddî le nêwan gemekare cyawazekanda heye le barey euey debêt êran ç rolêkî hebêt- herweha be leberçawgrtnî euey êran be qûlî roçote karubarekanî êraqewe، ewa natwann rêgaçareyek gelale bken le barey çonyetî têkşkandnî da'ş û çonyetî hemahengîkrdn le nêwan eu hemû hêzaneda، ke hêzekayn nêw rojawa û wlate erebîyekan û emerîka û êran û rûsya le xodegrn. kewate eme hawpeymanêtîyeke ke hemahengîkrdn têyda zor qurse، be hoy euey berjewendî layene cyawazekan wek yek nîn. bo nmûne، emerîka xwazyarî rzgarkrdnî musl û hêştnewey êraqe be yekparçeyî، belam êraq nabêtewe wlatêkî yekparçe، tenanet eger da'şîş têkbşkêndrêt. salî par katêk serok barzanî le waşnton bû، min be şexsî qsem legelda krd û eu zor raşkaw bû lebarey serbexobûnî kurdstanewe û meseleke ewe nîye aya eme rûdedat، belku eweye key rûdedat، herweha min qsem legel kesanî nêw wezaretî dereweşda krd û ewan dûpatyan krdewe ke 100% natwann le hengawhelgrtnyanda berew serbexoyî rêgrî le kurdî êraq bken، ke xawenî herêmî xoberêwber-otonomî-în، herweha pêyan rageyandm kurdî êraq serçawey xoyan heye، xawenî îdarey xoyann û jêrxanî dewletyan heye، supa û dezgay eminî û hewalgrî xoyan heye û le lelayen wlatgelî cyawazewe pştîwanî dekrên، le nêwyanda îsraîl. kewabê ewan serbexo debn، leber ewe hemû eu qse û basaney lebarey êraqêkî yekparçe dekrên، qsey bêmanan û êraq nabêtewe be wlatêkî yekparçe.


* ta êsta kurd take hêzêkî zemînî karîgere ke be hawkarî gurze asmanîyekanî hawpeymananan twanîwyetî da'ş têkbşkênêt، prsyareke eweye aya rolî pêşmerge le prosey rzgarkrdnî muslda çon debînît؟
- pêşmerge rolêkî yeklakerewey debêt، çunke kurd berjewendîyekî zorî le muslda heye û em şare cêy nîştecêbûnî jmareyekî zorî kurde، wate berjewendîyekî zoryan heye le grtnewey em şareda. belam katêk hêzî dîke beşdarî debn wek supay êraq، wek êran û rûsya û emerîka، ewa berjewendî nakok be yek drust debêt، çunke eu layenane berjewendî cyawazyan heye. belam be çawpoşîn lewey em hêrşe çon encam dedrêt، ewa xelkî musl zyanêkî zor deken، çunke herwek amajem pêkrd، eme duayîn pêgey behêzî da'ş debêt û ewan ta dwaçekdar şerî leser deken. kewate rolî pêşmerge yeklakerewe debêt û dlnyam le hêrşekeda rolyan debêt.
* euey aşkraye ke da'ş derhawîştey nexoşîyekeye û xudî kêşeke nîye، belku rîşey kêşeke brîtîye le syasete tayfegerîyekanî serdemî malîkî le êraq û rjêmî esed le sûryada، prsyareke eweye aya emerîka çon berengarî em prse debêtewe û aya cge le planî serbazî bo hêrşkrdneser musl، planêkî syasîşî bo çonyetî berêwebrdnî eu şare le duay da'şewe heye؟


- euey êwe amajetan pêkrd tewau rast û druste، derfetm bden cext leser çend meseleyek bkemewe. drustbûnî da'ş le seretada û dwatr derkewtnî be raddeyekî gewre derhawîştey şerî êraqe، da'ş lem yek dû saley duayîda drust nebuwe، belku rastewxo duay şerekey êraq drust buwe. kewate û taweku nakokîî şîe û sunne berdewam bêt û şerî nawxoyî –emrî waqî'- lem wlateda drêjey hebêt ke kes basî nakat -le katêkda eme le ruuy emrî waqîewe şerêkî nawxoyye، doxî êraq bew şêweye lerzok û da'şîş berdewam debêt. teqînewekanî heftey rabrdû gyanî nzîkey 200 kesî krde qurbanî û be sedan kesî dîkeş brîndar bûn، kewate taweku em şerane berdewam bn، ewa da'şîş berdewam debêt. wate da'ş derhawîştey em doxeye û em nexoşîyeke le sûrya û êraqda cêy xoy krdotewe û da'ş derencamî eu nexoşîyeye. her leber em hokareş bû ke pêştr wtm detwanît da'ş wek rêkxrawêk têkbşkênît، nek wek eaydyolojya، çunke taweku doxeke le êraq û sûrya û ta raddeyek lubnanîş lebar bêt bo teqînewe le nêwan pêkhate tayfegere cyawazekanda، ewa her grupêkî tîrorîstî û her grupêkî tundrew detwanêt sûd lem nakokî û şere nawxoyyaney nêwan em pêkhate cyawazane werbgrêt. kewate debêt eme çaresereke bêt، belam ewendî min detwanm lebarey êraqewe bîlêm، eweye ke em çaresere le arada nîye، çunke min qsem legel her berprsêkî balay êraqda krdbêt، geşbîn nebuwe be eayndey êraq، le barey euey salî dahatû، yan salanî dwatr rûdeden. emerîka ruuy le êraq krd û pêy rageyand xwazyarî hkumetêkî yekgrtuuyn le êraqda û welamî êraqîş ewe bû ke hkumetî yekgrtû le aradaye û sunne û kurdîş beşdarî deken، belam waqîeke eweye hkumetî şîe bayex be hîç yekêk lew meselane nadat. kewate nakokîyeke le êraq û sûryada berdewame û hokare rêyşeyyekan drêjeyan heye، bew pyêe da'şîş drêjey debêt. eme layenêkî meselekeye. layenêkî grîngî dîke eweye ke rêjey genc be kç û kurewe le wlatanî erebîda- betaybetî sûrya û êraq- le seda 70î danîştuwan pêkdehênn ke temenyan le xwar 25 saleweye، nzîkey le seda 30 bo 40î eu gencaneş bêkar û bêumêdn û le hejarîda dejîn، lêreda da'ş dêt û wêneyekî cwanyan bo dexaterû û qenaetyan pêdekat ke eger kujran şehîd debn û be beheşt şad debn، kewate pêwîste barudoxe komelayetî û syasyekey em wlatane rast bkrênewe، leber euey be deyan mlyon û le rastîda 150 mlyon gencî naumêd hen le wlatanî erebîda، eme nexoşîye rasteqînekeye، ke hîç kesêk natwanêt bem nzîkane çareserî bkat، eme be sedan mlyar dolarî weberhênanî dewêt. le lelayekî dîkewe hkumetekanî nawçeke be tewawetî gendeln û le xemî çareserkrdnî barudoxe komelayetî û abûrîyekeda nîn، eme hokarî sêyeme ke waman lêdekat pêşbînî gorankarî gewre nebîn le salanî dahatûda. hokarî çwarem brîtîye le pabendbûnî derekî، ta ç endazeyek emerîka û eurupa amaden leser nehêştnî em nexoşîye û em hokare rîşeyyane kar bken، ta çend îradeyan heye û ta çend serçawekanî xoyan terxan deken bo em amance، çunke euey bedî dekrêt eweye çîtr rojawa nayewêt weberhênan lem nawçeye bkat û le nakokîyekanî em nawçeyewe têwebglêt، be dlnyaîyewe eme bo emerîka raste، belam eurupa nzîktre û kêşey awarekan û kêşey dîkey ruberu debêtewe، belam eurupa serçawey pêwîstî nîye. her leber emeşe ke kurd nayewêt bbête beşêk lem doxe û her katêk da'ş têkşkênra، ewa kurd detwann xoyan rêkbxen û dewletî serbexoy xoyan dabmezrênn، eu dewletey ke halî hazr le aradaye. wate kurd deyewêt xoy bparêzêt le barudoxî pr le pşêwîî êraq betaybetî kêşe û şerî şîe û sunne ke be maweyekî drêj berdewam debêt، kewate taweku zûtr kurd xoy lew pşêwî û paşagerdanîyeî êraq cya bkatewe، baştre، serok barzanî leweda rastî pêkawe ke raygeyand pêwîste çawerê bkeyn taweku lenawbrdnî da'ş، eu kate detwanîn xoman kêşey xoman yekla bkeynewe.


* eu ajaweyeî êsta le bexda berdewame، bote hokarî euey perlemanî êraq dagîrbkrêt û perleman le karbkewêt، herweha hkumetekey ebadî pekî kewtuwe، emeş manay eweye prosey syasî le êraqda bûnî nemawe، aya eme manay ewe nîye ke emerîka leser astî syasî û serbazî êraqî le dest çuwe؟
- le bneretda obama nayewêt destberdarî hemû prsekan bêt û pştyan têbkat، leber euey karîgeryan leser eurupa debêt، nek leser emerîka، herweha emerîka lem ruwewe berprsyarêtî le estoye، çunke katêk emerîka çuwe êraqewe le salî 2003da - raste seddam kesêkî drnde bû û min dezanm çî beser kurdda hênawe- ême eu wlateman wêran krd û planî karkrdnman nebû، wate ême tenya çuuyne êraq û deselatî seddam-man rûxand، belam aya planî dwatrman çî bû؟ tenya ewe bû ke kesêkî gemjey wek brîmer-man nard û tewauy wlatekey leberyek helweşand، eme heleyekî trajîdî bû le êraqda krdman، êstaş emerîka be peroyekî bçuk brîne gewrekey êraq depêçêt، emeş serkewtû nabêt، xelkî emerîkaş nayanewêt wlatekeyan bçête şerêkî dîkewe legel êraqda، leber ewe çawerêy ewe mebn ke emerîka be deyan hezar serbaz bnêrête êraq، belku tenya be hêzî asmanî û renge be zyadkrdnî çend hezar serbazêk le hêzî zemînî hawkarî bkat، emeş bes nîye bo euey bem nzîkane da'ş têkbşkêndrêt.


* bîrokey dabeşkrdnî êraq bîrokey cozêf baydn bû le salî 2006 katêk sînator bû، belam êsta cêgrî serokî emerîkaye û xoy serperştî eu barudoxe xrapey êraq dekat، aya eger hewlbdat be aştî êraq dabeş bkat، lewe baştr nîye eu hemû xwênrştn û kuştne ke le duay salî 2003ewe le êraqda rûdedat؟
- pêmwaye emerîka heleyekî gemjane dekat eger pêywabêt êraq pêkewe kodekatewe، eger bjardeyan bxeyte berdest le nêwan da'ş û hkumete şîekeda، sunnekan da'ş heldebjêrn eme raddey eu rqe qûleye ke le ast hkumete şîekeda heyane، hkumetekey ebadîş cyawazî nîye le hkumetekey malîkî û be her şêweyek btwann pêşêlkarî beramber sunne deken. take rêgayek bo çareserkrdnî kêşey sunne û şîe brîtîye le drustkrdnî herêmêkî sunney xoberêwber ke le nzîkewe kar legel herême xoberêwberekey kurdda bkat، take kêşeyek ke bêtearawe çonyetî dabeşkrdnî dahatî newt debêt، leber euey herême sunneke newtî nîye û serçawey sruştî nîye û wlatêkî daxraw debêt. min lêre be wezaretî derewem rageyand ke eger le asoda û le eayndeda sunnekan hîwayek bedî neken، ewa be hemû twanay xoyanewe şerî da'ş naken، wate debêt eayndeyekyan hebêt û eweş bewe debêt beşêk le dahatî newtyan bo dabîn bkrêt. kurdîş detwanêt lem ruwewe rolî hebêt، çunke êsta kurd newt henarde dekat û beşêkî le dahatekey degerênêtewe bo bexda، eu kate detwanêt eu beşey dahatî newt bo herême sunneke rewane bkat، nek hkumetî êraqî، emeş bes nîye، belam yekêke le rêgakan. rêgayekî dîke eweye le layen hkumetî şîewe boyan dabîn bkrêt، yaxud le rêgay hawkarî derekîyewe. emane take rêgan bo çareserkrdnî kêşey sunne û şîe. çunke sodye û êran berdewam debn leser berpakrdnî şerî be wekalet û hîçyan amade nabn destberdarî xewnî bûn be hêzî xawenî hejmûn le nawçekeda bn. wate hîçyan amade nîn em şere rabgrn، katêk baweryan wabêt، detwann be têperbûnî kat pêgey xoyan baştr bken.



* aya serokî dahatuuy emerîka syaset û helwêstêkî cyawaztrî debêt le ast xwastî netewekanî êraqda eger xwazyarî cyabûnewe bûn؟
- le rastîda min natwanm pêtan blêm ke syasetî serokî dahatuuy emerîka çî debêt، betaybetî ke ême nazanîn kê debête serokî dahatû، eger hîlarî klînton bêt، ewa drêje be heman syasetî obama dedat، eger serokêkî komarî bêt ewa eaydyayekî cyawazî debêt lem ruwewe. belam tenanet eger donald tramp xwanexwaste bbête serok، ewa herwek çon boş raygeyand ke esed le naw debat، emîş rageyanduwe ke da'ş le naw debat، belam prsyareke eweye to çon hokare rîşeyyekan da'ş le naw debeyt. wate hem le nawbrdnî rêkxrawekey û hem eaydyolojyakey، kes welamî em prsyarey nedawetewe، çunke eme proseyekî zor drêjxayene û be sedan mlyar dolarî dewêt، eme hkumetêkî rastgoy dewêt، pêwîstî be le nawbrdnî gendelîye û emeş erkêkî qurse. leber ewe belay minewe karêkî jîraneye eger kurd û kurdstan zû dewletî serbexo rabgeyenn، çunke xawenî serçawey sruştî xoyann û pêwîste xoyan be dûr bgrn le kêşe û pşêwîyekanî nawçeke û her kesêkîş ruuy krde kurdstan ewa emerîka û wlatanî dîke palpştîtan deken، eger pêwîsttan bew palpştîye bû. eme grngtrîn karêke ke encam bdrêt، pêmwaye êraq rûberuy hewraz û nşêwî zor debêtewe û taweku kurdstan zûtr xoy lê dûrbxatewe، baştre.



* le kotayîda detewêt çî bo xwêneranî gulan bas bkeyt ke lew bareyewe prsyarman nekrdbêt؟
- her karêkyan le dest bêt، be hawkarî emerîka û wlatanî dîke encamî bden bo le nawbrdnî da'ş û ewendey dekrêt kar bken bo snurdarkrdnî qurbanî û zyanekan. eu katey kurdstan serbexoyî rabgeyenêt، lewe dlnyam ke be deyan dewlet rastewxo î'tîraf be dewletî kurdstan deken. katêk barzanî le waşnton bû min qsem legelda krd، belam eger êsta serok barzanî rawêjm pê bkat، ewa delêm le haletî rageyandnî serbexoyîda، turkya hîç kardaneweyekî nabêt، çunke serqalî bazrganîye legel kurd، le bwarî newt û bwarekanî dîke، ç cay euey kurdstan dagîr bkat، eme rûnadat. êraq bwêrî ewe nakat hêz bnêrêt bo bakûr û şer bkat، leber hokarêkî sade، çunke dûçarî şermezarîyekî gewre debêt، emerîka rêga nadat hkumetî êranîş şerî kurdî êraq bkat. min le wezaretî derewem dezanm pêşnyarî ewan bo barzanî eweye ke zyatr çawerî bkat، taweku da'ş le nawdeçêt. kewate raste em wlatane le serbexoyî kurdstan nîgeran debn، belam hîç karêk encam naden، renge le seretada rabgeyenn ke çîtr pêwendî bazrganî legelda naken û lêdwanî hawşêwe bden، belam dostekanî êwe le dujminekantan zyatrn û emeş grngtrîn şte ke debêt le yadtan bêt.