ematzya baram profîsore le beşî mêjuuy rojhelatî nawerast û berêweberî senterî dîrasatî êraqîye le zankoy heyfa le îsraîl، herweha pêştr berêweberî senterî cûleke- ereb û amojgay dîrasatî rojhelatî nawerast buwe lem zankoye.

ematzya baram profîsore le beşî mêjuuy rojhelatî nawerast û berêweberî senterî dîrasatî êraqîye le zankoy heyfa le îsraîl، herweha pêştr berêweberî senterî cûleke- ereb û amojgay dîrasatî rojhelatî nawerast buwe lem zankoye. profîsor ematzya le barey êraq û kendawewe rawêj û rasparde dedate hkumetekanî îsraîl (le salî 1980ـewe) û îdarekanî emerîka (le salî 1986ـewe). bo helwestekrdn leser syaset û helwêstî îdarey êstay emerîka le ast êraq û prsî rzgarkrdnewey musl û babetî serbexobûnî kurdstan، gulan dîdarêkî legelda encamda û euyş bem şêweye welamî prsyarekanî daynewe.

* çon le syasetî emerîka derwanît le ast rojhelatî nawerast betaybetî le pêwendî be berperçdanewey da'ş، herweha boçûnî êwe çîye lebarey eu têrwanîney pêywaye emerîka tenya mamele legel derhawîştey kêşekanda dekat، nek rîşey eu kêşane؟
- min legel eweda hawram، emerîka hewlî têkşkandnî da'ş dedat، emeş xoy le xoyda amancêkî başe û xzmet be hemû êraqîyekan dekat، wate le berjewendî kurd û şîe û tenanet sunneşdaye، belam eme nabêtehoy kotayîhênan be kêşeke، çunke eme wek ewe waye kesêk tay hebêt û hewl bdeyt tayekey dabezênît، to karêkî baş dekeyt، belam nettwanîwe nexoşîyekey çareser bkeyt. le êraqîşda kêşey serekî bexdaye û ebadî -îş malîkî nîye، euey lêy dlnyaîn eweye ke ebadî deyewêt karêkî baştr le malîkî bkat، belam deselatî syasî û pêwîstî nîye bo encamdanî eu kare، çunke çendîn mîlîşyaî şîe hen ke berhelstî sazşkrdnn bo kurd û bo sunne، leweş zyatr، êran djî eweye ebadî sazş bo kurd، yan sunne bkat، emerîka twanay euey nîye bo encamdanî karî rast û drust fşar leser bexda bkat. tenanet eger btwanêt muslîş rzgar bkat- ke renge 6 mangî dîke yan salêkî dîke rzgarî bkat، egerçî le kotayîşda her rzgar debêt-، ewa eger kêşey nêwan bexda û hewlêr û bexda û erebî sunne çareser nekat، ewa le eayndeda kêşey dîke drust debêt.

* pêşbînî dekrêt le şerî grtnewey muslda nzîkey 500 hezar aware rûbkate herêmî kurdstan، aya emerîka planî euey heye bo lexogrtnî eu jmare zorey awarekan hawkarî kurdstan bkat؟
- emerîka debêt dû şt bkat- min nazanm aya emerîka em kare dekat، yan na، belam be têrwanînî min debêt encamyan bdat-، yekemyan brîtîye le desteberkrdnî çek û teqemenî zyatr bo pêşmerge، çunke pêşmerge beşêk debêt le hêzî rzgarkrdnewey musl. duwem، min dezanm emerîka kêşey abûrî heye û qerzêkî nîştmanîî zorî lesere، belam debêt kar bo kokrdnewey komekî darayî le naw emerîka û sodye û wlatanî kendaw bkat bo yarmetîdanî awarekanî herêmî kurdstan ke jmareyan le nêwan 1.5 bo 1.8 mlyon kes debêt. minîş hawram ke legel destpêkrdnî şerî muslda be sedan hezar kesî dîke aware debn ke debêt hawkarîyan bo desteber bkrêt. xo eger hawkarî nekrên، ewa doxêkî zor djwar drust debêt. brwann le êstada eurupa hewlî yarmetîdanî awarekanî sûrya dedat، lem ruwewe hawkarî darayî turkyaşî krduwe، ke bawerîşm nîye serkewtû bêt، belam pêwîste em kare bken، eme le katêkda emerîka hîç karêkî nekrduwe lem ruwewe، yan karêkî zor kemî krduwe û tenya ewe bre hawkarîyeye ke deydate netewe yekgrtuwekan. leber ewe debêt emerîka le êstada em kare nexate hefte û mangekanî dahatû، pêwîste dest bkat be kokrdnewey eu komeke darayye، be dewlete erebîye dewlemendekanîşewe bo hawkarîkrdnî awarekan، çunke eu awarane erebî sunne debn، nek şîe û kurd، îdî boçî dewlete erebîye sunnekanî kendaw hawkar nebn، eme zor grnge.

* ême dezanîn ke halî hazr supayekî nîştmanî le êraqda nemawe، herweha le egerî beşdarîkrdnî heşdî şe'bî le prosey grtnewey musl ewa be heman şêwey nawçekanî dîke ke le dest da'ş rzgar kran، karesatî mroyî û paktawî nejadî rûdedat leser destî mîlîşyakanî heşdî şe'bî، prsyareke eweye duay lenawbrdnî da'ş le êraqda çon mamele legel em mîlîşyayaneda dekrê؟
- eme prsyarêkî başe، belam derfet bden zanyarîyektan bo rast bkemewe، le êraqda supa mawe، raste supayekî baş nîye، raste xoşhal nîye katêk berew şer deçêt û tenya xwazyarî wergrtnî mûçekanyann، belam hêşta eu supaye bûnî heye، supayek nîye dj be kurd، yan dj be sunne bêt، raste beşî zorî supake le şîe pêkhatûn û eme baştrîn supa nîye، belam mameleşî legel xelkda xrap nîye û pêwîstî be kate bo euey xoy amade bkat bo şer. min agadarî ewem û le nîwyork taymzda xoêndûmetewe ke ebadî pêdagîrî krduwe leser euey debêt hendê le efsere sunnekan fermandeyî operasyonekey musl bken û min eu efserane denasm û ewane efserî başn. leber ewe supay êraq şer dekat، herçende nazanm çend be başî şer dekat. le salî 2014ـewe ke da'ş muslî dagîrkrd، raspardey min bo emerîka ewe buwe ke be mîlîşyaî şîe nawçe sunnekan rzgar nekenewe، çunke eger em kare bken، doran debête çarenûsyan، leber euey em mîlîşyayane kontrol nakrên û her karêk encam dedn ke byanewêt û dekrêt tawan encam bden û dlreqane reftar bken، hêşta heman raspardem bo emerîka heye û debêt musl lelayen sê hêzî serbazîyewe rzgar bkrêt، yekemyan lelayen supay êraqewe ke emerîka meşqî pêdekat û ewendey dekrêt debêt efsere sunnekan fermandeyî bken. hêzî duwem pêşmergeye،. sêyem eweye ke debêt emerîka û ebadî qenaet bew xêle sunnîyane bken ke dezann çon şer bken bo euey bçnepal supay êraq bo euey hawkarî bken le rzgarkrdnî muslda. halî hazr çend xêlêkî sunnî kem wek hozî elbunmr، betaybetî le hît û hendê şwênî rûmadî legel supay êraq û emerîkîda kardeken، herweha elbumehel، ke ewane le nawçey qaîmin le ser snûrî sûrya û kar legel emrîkîyekan deken، eme zor grnge. kewate debêt emerîka qenaet be ebadî bkat ke kar legel jmareyekî zyatrî em xêlaneda bkat bo rzgarkrdnî musl. çunke eger supay êraq û xêle sunnekan û ta raddeyek pêşmerge em şare rzgar bken، ewa be boçûnî min karesatî mroyî û tawanî ceng rûnaden. belam debêt emerîka çek bdate eu xêle sunnîyane، çunke eger amadey şerkrdn bn، ewa pêwîste hawkarîyan bken bo euey şer bken، belam debêt be endazeyekî zyatr çek be pêşmerge bdat، çunke pêşmerge le hemû şwênêk rûberuuy da'ş debêtewe. kurdstan selmandî ke bûnî heye û detwanêt bmênêtewe û şwênêke bo jyan، kurdstan taqîkrdnewey yekemî be serkewtuuyî têperand، emeş mayeî handane، xo eger serokî dahatû، yan îdarey dahatuuy emerîka bîrî lewe krdewe- ke salêkî dîke bîr leme dekenewe- bîrokeyekî başe hawkarî kurdstan bken bo euey serbexo bêt، çunke eger ddanî pêda bnên، ewa hawkarîşî deken.

* le salî 2006da katêk co baydn sînator bû، bîrokey dabeşkrdnî êraqî bo sê beş xsterû، êstaş ke cêgrî serokî emerîkaye û serperştîî faylî êraq dekat، aya baştr nîye pştîwanî cyabûnewey aştîyaney êraq bkat؟
- eme prsyarêkî baş û serekîye، belam le êstada eme mumkîn nîye û em îdareye tenya kemtr le salêkî mawe le deselatda û hîç bryarêkî pênadrêt، êmeş basî eaynde dekeyn. co baydnîş boçûnî gorawe. le salî 2010da helbjardnî perlemanî kra û ellawî brawe bû-lîstî yekem le perleman- û malîkî duwem bû، eu kate îdarey obama heleyekî gewrey krd ke pştîwanî malîkî krd، min nalêm eger pştîwanî ellawî bkrdaye debuwe serok wezîran، belam debuwe beşêkî grng، yan rasteqîne le hkumeteke، belam be pştkrdn le ellawî çuwe pal êran û pştîwanî malîkî krd، bemeş da'şyan drust krd، çunke malîkî zor xrap reftarî krd. le êstada، baştrîn bryarêk ke lelayen serokî dahatuuy emerîkawe- komarî bêt، yan dîmukratî- bdrêt bryarêkî zor sade debêt، ke debêt be serok wezîranî êraq rabgeyendrêt ke eger têrwanînî ême cêbecê bkeyt، ewa be hemû şêweyek hawkarît dekeyn، bepêçewaneşewe eger pêşnyarekeman retbkeytewe، ewa be hîç şêweyek hawkarît nakeyn. belam le êstada kes nazanêt ç deguzerêt، hemû bryarekan le layen bexdawe dedrên ke zorbey eu bryaraneş le taranewe derdeçn. herweha debêt herêmî kurdstan parêzgarî le pêşmerge bkat، herwek çon herême sunnîyeke gardî nîştmanî xoy hebêt، belam debêt pêşmerge behêztr bêt û prçektr bêt، çunke êwe çendîn sale dûçarî serkutkarî ereb bûnetewe û pêwîste eminîyetî xotan bparêzn، kewate em herêmane deselatyan debêt û hkumetî merkezîîş deselatî debêt، wek deselatî be ser drawî wlatekeda û çend deselatêkî dîke ke le fîdralîyetda heye، yaxud renge êwe nawî bnên konfîdralî. kewate eger êraq beme razî bû، ewa debêt lelayen emerîka û eurupa û wlate erebîyekanewe hawkarî bkrêt، xo eger bexdaş razî nebû، ewa min hîç çareserêk bedî nakem cge le dabeşbûnî bo sê dewletî serbexo. belam prsêkî grngtan le bîrneçêt، euyş eweye katêk êuey kurd serbexo bûn û wek endamî netewe yekgrtuwekanîş qbûl kran، ewa pêwîste pêwendîyekî baştan legel bexda û legel turkya hebêt، çunke rêga û derwazetan bo ser derya le rêy êraq، yan turkyawe debêt. katêk deyvîd bn gorîwn bryarî da ke îsraîl wek dewletêkî serbexo rabgeyenêt le salî 1948 euey dezanî ke pştîwanî netewe yekgrtuwekanî legelda debêt، herweha deyzanî ke ereb le ruuy serbazîyewe le îsraîl behêztre- le ruuy çek û tfaq û meşqewe-، belam deyzanî ke be xêrayî doxî cû baştr debêt û le rêy deryaî nawerastewe çekî pêdegat. belam êwe rêgetan nîye bo ser derya، wek ermînya، wek nemsa، belam em dû wlate pêwendî başyan heye legel drawsêkan، tenanet sereray komelkujîî ermînîyekan le salî 1915 ewa ermînya pêwendî başî legel turkya heye. kewate eger kurdstan deyewêt îdarey dahatuuy emerîka tawtuêy serbexoyî kurdstan bkat، debêt pêwendî baştan legel turkya û êraq hebêt، çunke pêwîsttan pêyane. sunneş heman kêşey heye ke rêgay nîye bo ser derya، wate le haletî serbexobûnî sunneda، leber ewe eger min le cêy syasîye sunnekan bm، ewa gftugom legel erden û şa ebdula dekrd û dawam lêdekrdn ke dewleteke rêrewêkî hebêt bo ser derya le rêy wlatî êwewe، herweha dawam le îsraîlîş dekrd ke bwarî pêbdat le rêy îsraîlewe bgate deryaî spî nawerast، belam kurd natwanêt em kare bkat، nek leber euey îsraîl retî dekatewe، belku leber euey êwe le ruuy xakewe -uşkanîyewe- be îsraîlewe grê nedrawn، xo eger btanewêt em kare bken، ewa debêt dewlete sunneke rêgetan pêbdat.

* aya pêtanwaye feramoşkrdnî êraq lelayen îdarey obamawe le mawey heşt salî rabrdûda hokarêk buwe bo euey êran pere be destroyştuuyî xoy bdat le êraqda û btwanêt hîlalî şîe tewau bkat û emeş serîkêşawe bo mlmlanê û nakokîî tayfegerî zyatr le nawçekeda؟
- duayîn car ke legel emerîkyekan kobubêtmewe mangî temûzî salî 2014 bû، ke mangêk bû da'ş muslî dagîrkrdbû، le hendê prsda hawrabuuyn û le hendêkîşda cyawaz buuyn، min pêmrageyandn ke êsta em da'şe sereroyane hêrş dekeneser hewlêr û kurd le metrsîyekî bepeledaye û debêt her êsta û lem satewexteda pştîwanî serbazî bo kurd bnêrn، le nêwyanda hêzî asmanî، çunke nabêt rêge bdrêt da'ş hewlêr dagîr bkat، nabêt be hîç şêweyek rêge beme bdrêt، çunke eger bwar bdrêt da'ş hewlêr dagîr bkat، ewa emerîka le rojhelatî nawerastda kotayî hatuwe، leber euey kurd baştrîn hawpeymanî emerîkaye le nêw cîhanî îslamîda û eger naumêdyan bken، ewa carêkî dîke hîç kes û layenêk mtmane be emerîka naken. herweha pêmutn eger eu hawkarîye zor nebêt، ewa kurd hewlêr le dest dedat. min qsem legel yekêk lew kesaneda krd ke bryaryan derdekrd، ke natwanm nawekey bdrkênm، euyş pêyutm euey to deylêyt tewau rast û druste û le mawey rojêkda pştîwanî rewane kra bo êwe- dekrêt blên keme û pêwîstman be hawkarî zyatre- belam euey kra buwe hoy rzgarkrdnî kurdstan. kurd edayekî başî hebû، belam lew kateda amadey şer nebûn، eme wek eu halete bû ke îsraîl beserîda hat le beramber mîsrda le şerî oktoberî 1973da، ke îsraîl amadey şer nebû، mîsr zor nzîk bû lewey şereke bbatewe. êweş le heman haletda bûn. kewate eu kese sed der sed hawra bû legelmda، dwatr min pêmut ke pêwîste be malîkî blên- ke eu kate hêşta serok wezîran bû- rêgetan bdat yarmetî zyatrî kurd bden، belam eger malîkî razî nebû، ewa hîç hawkarîyekî meken û pêy rabgeyenn tenanet eger bexdaş kewte dest da'ş، ewa kêşey xote. min emem bew kese rageyand. belam eu le welamda wtî: êran em kare dekat û minîş ramgeyand malîkî le zor ruwewe le jêr kontrolî êrandaye û êweş destroyştuuyyekî kemtan leser malîkî heye. wek bûnî eu hemû mîlîşya û bûnî supay quds û qasm slêmanî le êraq، wate êwe hîç destroyştuuyyektan le bexda nîye û eme derfete bo ewe karîgerîtan hebêt leser bexda. belam pêyutm brwane profîsor baram، legel euperî rêzmda ême natwanîn rêge bdeyn da'ş bexda dagîrbkat û debêt kar legel êranda bkeyn، minîş wtm asayye، belam katêk kar legel êran deken، ewa eme debête hoy euey êran ewendey dîke behêz bêt le bexda. belam malîkî zor xrap reftarî krd û emerîkaş naçar bû dûrî bxatewe le deselat. başe ba bprsîn boçî min pêmwaye çareserî dûrmewda eweye êraq wek yek dewlet bmênêtewe- eger be namerkezî bkrêt û le formî fîdralîyet، yan konfîdralîda bêt-، çunke êwe û sunnekan karîgerîtan debêt leser prosey bryardan le bexda- ke debêt wek beşêk le rêkkewtneke em karîgerîyetan hebêt-، emeş debête hoy kemkrdnewey karîgerî êran leser êraq. belam eu satewextey êraq dabeş debêt bo kurdstan û şîestan û sunnestan، ewa beşe şîeke be rêjey le seda 99 dekewête jêr kontrolî êranewe، çunke eger şîekanî êraq le kurd û sunne btrsn، ewa delên eger ême nîgeranîş bîn le êran ewa tefzîlî dekeyn beser kurd û sunneda، çunke nazanîn çîman beser dehênn. leber euey pêyan baştre supay êran le wlatekeyanda bêt û parêzgarîyan lêbkat.

* dwautetan çîye؟
drêje be pêwendîyekantan bden legel turkyada، ke êsta le pêwendî başdan. raste erdoxan hendê car djî îsraîl qse dekat û min wek îsraîlîyek legel syasetekanî erdoxan nîm، belam ême lêreda basî ewe dekeyn ke çî le berjewendî kurddaye، êsta berjewendî kurd lewedaye ke ewendey dekrêt pêwendî abûrî û syasî baştan legel turkyada hebêt û hawkarî pekeke neken- ke dezanm em kare naken-، wate êwe serqalî karî xotan bn û pêwendî zor baştan legel turkyada hebêt. êran hemîşe hereşe le ême dekat ke wlatekeman wêran dekat û xelkekeman dekujêt، belam eme cyê pêkenîne، ême dûrîn le êranewe، belam debêt êweş pêwendî zor nzîktan legel êranda nebêt، belku pêwendyekî seqamgîrtan legel êranda hebêt ke zor cyawaz bêt le pêwendî legel turkyada û rêge neden êran karîgerî rasteqîney lesertan hebêt. euey peywest bêt be pêwendî êwe be bexdawe، ewa min legeltandam ke nabêt destberdarî mafe bneretîyekanî xotan bn. êwe bakûrî musltan ta nzîkey snûrî sûrya rzgarkrduwe، wate be xwênî xotan em karetan krduwe û ewe xwênî kurd buwe rêgrî le da'ş krduwe، ke debêt legel bexda bkewne gftugo leser euey ç beşêkî eu nawçane be dest êwewe bêt، êweş le pêgeyekî behêzdan û debêt bekarî bhênn. heman şt le barey kerkûkewe، ke debêt sereta hemahengî legel turkya bken، turkya zor hestyare le ast prsî kerkûkda leber bûnî turkmanekan û dwatr bkewne gftugo le bexda leser euey çon sazş lebarey em prsewe bkrêt. belam nabêt destberdarî komelêk dawakarî bn. herweha debêt ewetan lebîr neçêt ke êwe wek îsraîl gelêkî bçûk û wlatêkî bçûkn- min basî herêmî kurdstan dekem- û pşt be eurupa û emerîka debestn û debêt pêwendîî berdewamtan legel emerîka û eurupa hebêt، renge ferensa baştrîn dostî êwe bêt le eurupa. euey pêwendî be erebewe hebêt، sodye û şay sodye zor dostanen legel êweda، leber euey êwe be berbestêk dezann leberamber destroyştuuyî êran le nawçekeda، ke debêt kar bken bo euey sodye legeltanda bêt. leweş zyatr، bo yekemcare sodye djî dewletêkî kurdî serbexo nîye، herçende eme manay ewe nîye ke îtr êwe serbexo debn، ewan le êstada dostî êwen û êweş parêzgarî leme bken، çunke zor zor grnge، heman şt bo îmarat û erden û mîsrîş raste. le kotayîda delêm tenya dewletêk hebêt ke btwanêt parêzgarîtan lêbkat û btanparêzêt، îsraîle، be dlnyaîyewe pştîwanîtan dekat، îsraîl detwanêt le ruuy syasîyewe hawkarîtan bkat، belam le ruuy darayyewe natwanêt، çunke xawenî darayyekî zor nîye، herweha le ruuy serbazyewe natwanêt çunke rêgayek nîye bo geyandnî çek û teqemenî be kurdstan.