هیوا ئەحمەد مستەفا ئەندامی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستانە و بەرپرسی مەكتەبی ڕێكخستنی پارێزگای كەركووك – گەرمیانە، لە بازنەی گفتوگۆی ئەمجارەدا «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژیمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق»، زۆر بە واقیعی و ڕاشكاوانە لەسەر گۆڕانكارییەكانی ئەم دواییە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەڵوەستەی كرد و بەمجۆرە دیدوبۆچوون و پێشنیارەكانی خستەڕوو:

 

 

كۆبوونەوەی ئەم هەموو دەستەبژێرە سیاسییە لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان و عێراق و وڵاتانی دەوروبەر لەم هۆڵەدا، مانای ئەوەیە ئەو پرسە گرنگە «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق» ئەوە پیشان دەدات، كە گۆڕانكارییەكانی ئەم دواییە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە كەوتنی ڕژێمی ئەسەدی بە دوادا هات، ئەمە مانای ئەوەیە گۆڕانكارییەكان تەنیا كەوتنی «ڕژێمی ئەسەد» نییە، بەڵكو زنجیرەیەك گۆڕانكاریی پێشبینی نەكراون و لەوانەیە گۆڕانكاریی دیكەش بە دوای خۆیدا بهێنێت و هەندێك لە وڵاتان بەهێز دەبن و هەندێك لە وڵاتانیش لاواز دەبن، ئەمەش سەرتاسەری ناوچەكە بگرێتەوە، بە هەرێمی كوردستان و عێراق و توركیا و ئێرانیشەوە، لەمەش زیاتر لەوانەیە لەسەر ئاستی مەزهەبگەرایی و فیكریش گۆڕانكاری بە دوای خۆیدا بهێنێت.

دەوڵەتی سووریا وەك یەكێك لە كۆڵەگە سەرەكییەكانی بەرەی مقاوەمەی ئیسلامی شیعی لە ناوچەكە لە قەڵەم دەدرا، ڕاستە سەرۆكەكەی «بەشار ئەسەد» عەلەوی بوو، بەڵام ڕژێمەكەی ئیسلامیی شیعە نەبوو، بەڵكو حزبی بەعس لەوێ دەسەڵاتی بەدەستەوە بوو. ئەم حزبەل سووریا مێژوویێكی دوور و درێژی هەیە و، ڕژێمەكەش لە سەرووی نیو سەدەیە لە دەسەڵاتدایە، لەم ماوە دوور و درێژەدا حزبی بەعس لە سەردەمی حافز ئەسەد و دواتریش لە سەردەمی كوڕەكەی (بەشار ئەسەد) بە ئاگر و ئاسن حوكمڕانیی ئەو وڵاتەیان كردووە. ئازادی و دیموكراتی و فرەحزبی بوونی نەبووە، ڕێز لە مافەكانی مرۆڤ نەگیراوە و ئەوەی گومانی ئەوەی لێكرابێت كە دژی ئەو ڕژێمەیە، لە زیندانەكان بەند كراون و بە دڕەندەترین شێوازی نامرۆڤانە ئەشكەنجە دراون. هەر بۆیە ئەگەر تەنیا سەیری دیمەنی زیندانە شكاوەكانی سووریا بكەین، كە چۆن ئەو خەڵكە بێتاوانانەی لێهاتنە دەرەوە، دەگەینە ئەو قەناعەتەی كە كەوتنی ڕژێمی ئەسەد جێگەی خۆشحاڵییە بۆ هەموو مرۆڤایەتی و بۆ تەواوی ناوچەكەش.

ڕووخانی كتوپڕ و خێرای ڕژێمی ئەسەد، ئەوە پیشان دەدات، كە ئەم ڕژێمە پشتی بە گەلەكەی خۆی نەبەستووە و هەوڵی نەداوە كار بۆ بەرژەوەندیی گەلی سووریا بكات، هەر بۆیە وەك بینیمان سوپاكەی پشتی تێكرد و شەڕی بۆ نەكرد و، ئەگەر وای نەكردایە، لەوانەیە بەشار ئەسەد ئەو كارەساتەی بەسەردا نەیەت و لە وڵاتەكەی خۆی هەڵنەدەهات.

بۆ ئێستای سووریا، گرنگە هەموومان ڕێز لە ئیرادەی گەلی سووریا بگرین و هاوكاریان بین، بۆ ئەوەی بە زوویی قۆناغی ڕاگوزەر تێپەڕێنن و دەستوورێكی نوێ بۆ سووریا دابنێن و خۆیان چارەنووسی خۆیان دیاری بكەن.

ئەوانەی ئێستا لە دیمەشق دەسەڵاتیان گرتووەتە دەست «هەیئەی تەحریری شام»، لە دەستپێكەوە هەوڵیان داوە، بە جۆرێك بە كراوەیی و لۆژیك پەیامەكانی خۆیان ئاراستە بكەن، لە ناویاندا سەبارەت بە ماف و ناسنامەی كوردی سووریا، ئەگەر لەسەر ئەم ئاراستەیە بەردەوام بن و ڕێز لە مافی كۆی نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی سووریا بگرن و، لەمەش گرنگتر لە نووسینەوەی دەستووری تازەی سووریادا مافی تێكڕای پێكهاتەكان بچەسپێنرێت، بەتایبەتی مافی گەلی كورد لە سووریا، كە هەتا ئێستاش لە سووریا وەك هاووڵاتی سەیر ناكرێن و هەموو مافەكانیان پێشێل كراوە.

زۆر گرنگە برایانمان «گەلی كورد لە سووریا» مامەڵەیەكی لۆژیكانە لەگەڵ ئەم گۆڕانكارییە بكەن و بیكەنە دەرفەتێك و سوودی لێوەربگرن، ئەمەش بەوە دەكرێت تێكڕای هێزە سیاسییە كوردییەكانی سووریا وەك «هێزی سووریای دیموكرات، ئەنەكەسە، پەیەدە» لەگەڵ كۆی هێزە كوردییەكانی سووریا خۆیان لە تەوقی ئایدیۆلۆژیەتی حزبی دەرباز بكەن و، بەرژەوەندیی گەلی كوردی سووریا بخەنە سەرووی بەرژەوەندیی تەسكی حزبایەتییەوە. زۆر گرنگە واقیعی ئێستای ڕۆژئاوای كوردستان كە دەبێتە ڕۆژهەڵاتی سووریا بە وردی هەڵوەستەی لەسەر بكرێت. جوگرافیای ئەم ناوچەیە بەو جۆرەیە كە سنوورێكی بەرفراوانی لەگەڵ توركیا هەیە، بۆیە دەبێت دیالۆگ لەگەڵ توركیا بكەن و بزانن چۆن پەیوەندییەكانی خۆیان لەگەڵ ئەو وڵاتە ڕێك دەخەنەوە، لەبەرئەوەی توركیا یەكێكە لەو وڵاتانەی كە هەموو كات دەتوانێت كێشە بۆ سووریا بە گشتی و بۆ كورد بەتایبەتی دروست بكات.

گرنگە هێزە سیاسییەكانی كورد لە سووریا بە لۆژیك بارودۆخی ئێستای ناوچەكە بخوێننەوە و، هەوڵ بدەن یەكڕیزیی خۆیان بپارێزن و خۆیان لە ئایدیۆلۆژیای پەكەكە دابماڵن. دەبێت ئەو ڕاسیتیە لەبەرچاو بگرین، كە ئەگەر هەتا ئێستا بۆ شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش، بایەخ بە هێزە كوردییەكانی سووریا درابێت، ئەوا ئێستا بارودۆخێكی دیكە هاتووەتە پێشەوە و لەوانەیە ئەو بایەخدانە گۆڕانكاریی بەسەردا بێت و گرنگە خۆیان لەگەڵ ئەو گۆڕانكارییە تازەیە بگونجێنن.

لێدوانەكانی ئەم دواییەی ئەحمەد شەرع كە جەخت لەوە دەكاتەوە، گەلی كورد بەشێكی سەرەكیی گەلی سووریایە، جێگەی دڵخۆشییە، هاوكات پەیامی سەرۆك بارزانی لەسەر ئەم قسانەی ئەحمەد شەرع، مانای ئەوەیە دەمانەوێت سوود لەو دەرفەتە وەربگرین كە بۆ گەلی كوردی سووریا هاتووەتە پێشەوە، بۆ ئەوەی بە زمانی دیالۆگ و دانوستاندن مافەكانی گەلی كورد لە سووریای تازە بچەسپێنرێت.

ئێمە لە عێراقدا بە هەموو پێكهاتەكانەوە (كورد، عەرەبی سوننە، عەرەبی شیعە و پێكهاتە جیاوازەكانی دیكە)، دەبێت ئایندەی وڵاتی خۆمان لەبەر چاو بێت. لە ئێستادا كە دەسەڵاتی سیاسی لە دەستی شیعەدایە بە حوكمی زۆرینە، دەبوو سەركردایەتیی سیاسیی هێزە شیعەكان كە بەشێكی زۆریان لە خەباتی ئۆپۆزسیۆندا لەگەڵ هێزی پێشمەرگە لەیەك سەنگەردا بوون و، پێكەوە خەباتمان كرد لە دژی ڕژێمی بەعس و سەدام حوسێن، بەداخەوە بەشێكیان كە گەیشتنە دەسەڵات مێژووی ئەو خەباتە هاوبەشەیان لە بیر خۆیان بردەوە و مامەڵەیەكی دروستیان لەگەڵ كێشەی كورد و عەرەبی سوننە نەكرد، ئەمەش بووە هۆكاری ئەوەی جۆرێك لە بێمتمانەیی لەناو پرۆسەی سیاسی بێتە ئاراوە و زیان بە دووبارە بونیادنانەوەی ئەو عێراقە نوێیە بگەیەنن، كە هەموو لایەك ئومێدمان بۆ دەخواست.

بۆ ئەوەی عێراق لە پریشكی ئەم شەڕ و گۆڕانكارییانە بپارێزین، باشترین ڕێگە ئەوەیە هەموومان بگەڕێینەوە بۆ پابەندبوون و جێبەجێكردنی ئەو دەستورەی كە لەساڵی 2005 گەلانی عێراق دەنگیان پێ داوە. ئەوەی ئێستا لە سووریا دەگوزەرێت، دەبێت ئێمە بیكەینە پەندێك و سوودی لێوەربگرین. دەبێت بڕیاری شەڕ و ئاشتی بگێڕینەوە بۆ دەستی دامەزراوە شەرعییەكانی دەوڵەت و چیدیكە ڕێگە نەدەین، چەند گرووپی میلیشیایی چەكدار، یاری بە چارەنووسی ئەم وڵاتە بكەن.

بۆ ئێستای بارودۆخی سیاسیی عێراق، كاتی ئەوەیە ڕێگە نەدەین دەستی دەرەكی ئاراستەی پرۆسەی سیاسیی ئێمە دیاری بكات. دەبێت عێراقییەكان بە «كورد و عەرەب و تەواوی پێكهاتە جیاوازەكانەوە» یەكدەنگ و یەكڕیز بن، بۆ ئەوەی دووبارە پرۆسەی سیاسی ئەم نیشتمانە ڕێك بخەنەوە و، حوكمڕانییەكی دروست پیادە بكرێت، كە چیتر لەم وڵاتەدا یەكتری نەخوێندنەوە و یەكتری قبووڵنەكردن نەمێنێت و، هەموومان پابەندی دەستوورەكەی خۆمان بین، بۆ ئەوەی كۆمەڵگەیەكی دیموكراسی بەو جۆرە بێتە ئاراوە كە تیایدا تەواوی مافەكانی مرۆڤ پارێزراو بێت، ژێرخانە گرنگەكانی دەوڵەت بە شێوەیەكی پتەو بونیاد بنێتەوە، بۆ ئەوەی هاووڵاتیانی عێراق بە ئاستێك خزمەتگوزارییان پێشكەش بكرێت، كە شایستەیانە.

ئێستا لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا جۆرێك لە ناهاوسەنگی هەیە. وای دەبینم هەموو لایەك پێویستی بە بەخۆداچوونەوە هەیە. دەبێت بە شێوەیەكی نیشتمانی و عێراقییانە بیر لە چارەنووسی ئەم نیشمانە بكەینەوە، بۆ ئەمەش بە دووری نابینم كە دەبێت پاكتێكی نیشتمانی لەنێوان تەواوی هێزە سیاسییەكان و پێكهاتە جیاوازەكانی ئەم وڵاتە گرێ بدرێت و، جەخت لەسەر ئەوە بكرێتەوە، دەستووری عێراق وەك ئەوەی گەلانی عێراق دەنگیان لەسەر داوە، جێبەجێ بكرێت و هەر لەبەر ڕۆشنایی ماددەكانی ئەو دەستوورەدا كێشەكانی خۆمان چارەسەر بكەین.

لە كۆتاییدا دەمەوێت جەخت لەسەر ئەوە بكەمەوە، كە بەرژەوەندیی هێزە دەرەكییەكان لەم ناوچەیە بەردەوام گۆڕانكاری بەسەردا دێت و هەرگیز ناتوانرێت وەك فاكتەرێكی یەكلاكەرەوە پشتی پێ ببەسترێت. ئەگەر سەرنج لە بارودۆخی سووریا بدەین، دەبینین هێزێكی گەورەی وەك ڕووسیا هاتبووە سووریا بۆ ئەوەی ڕژێمی ئەسەد بپارێزیت، بەڵام كاتێك بارودۆخەكە گۆڕانكاری بەسەردا هات، وەك بینیمان پشتی لە ڕژێمی ئەسەد كرد. هەروەها ئێران كە چەندین ساڵە هێز لە دەوری ڕژێمەكەی ئەسەد كۆدەكاتەوە، ئەوانیش پشتیان لە ئەسەد كرد و بە تەنیا هێشتیانەوە، هەتا بەشار ئەسەد ناچار بوو، هەڵبێت و وڵات بەجێ بهێڵێت. هۆكاری هەموو ئەم شكستانەی ئەسەد ئەوە بوو، پشتی بە بەرژەوەندیی باڵای گەلی سووریا نەبەست و پشتی بە هێزی دەرەكی بەست، سەرەنجامیش هێزی دەرەكی بە جێیان هێشت و كەس فریای نەكەوت.

ئەوەی تایبەتە بە چارەنووسی برایانمان «گەلی كورد لە سووریا»، ئەوەیە كە دەبێت زۆر بە باشی بارودۆخی سیاسیی ئێستای ناوچەكە و هاوسەنگیی هێز لە سووریای دوای ئەم گۆڕانكارییانە بخوێننەوە. بوونی هێزەكانی پەكەكە و سەركردایەتیی قەندیل لە ڕۆژئاوای كوردستان یاریكردنە بە چارەنووسی ڕۆژئاوا، بۆیە ئەگەر هێزەكانی سووریای دیموكرات كە بەشی هەرە زۆریان كوردی سووریان، خۆیان لە پەكەكە جیا نەكەنەوە، ئەوا هەموو كات ئەمە دەبێتە كارتێك بۆ ئەوەی سوپای توركیا هێرش بكاتە سەر ڕۆژئاوا و مەترسییان لەسەر دروست بكات. بۆیە دەبێت كاری سەرەكیی میدیای كوردستان ئەوە بێت، كە پرسی جیاكردنەوەی چارەنووسی كوردانی سووریا لە گەڵ پەكەكە بكاتە پرسێك و ڕای گشتیی بۆ دروست بكات و، ڕێگە نەدات ئەو دەرفەتەی لە سووریا هاتووەتە پێشەوە گەلی كوردی سووریا لە دەستی بدەن.

لایەنێكی دیكە كە پەیوەستە بە سەقامگیریی تەواوی ناوچەكە، ئەوەیە كە لە ڕۆژئاوای كوردستان چەند خێوەتگە هەن وەك خێوەتگەی «هۆڵ و ڕۆژ» كەوەك ئاماژەیان پێكرا، زیاتر لە 50 هەزار كەسیان تێدایە و بە كرۆكی ڕێكخراوی تیرۆریستیی داعش دادەنرێن، ئەگەر ئەم دوو خێوەتگەیە ئاسایشیان نەپارێزرێت و خەڵكەكەی ناوی بەڕەڵا بكرێن، ئەمانە دووبارە دەبنەوە بە مەترسییەكی گەورە بۆ دووبارە سەرهەڵدانەوەی ڕێكخراوی تیرۆریستیی داعش هەم لەناو سووریا و هەمیش لە عێراق و هەرێمی كوردستان.

بە شێوەیەكی گشتی ڕووداو و گۆڕانكارییەكانی ئەم دواییە لە سووریا كە بە كەوتنی ڕژێمی ئەسەد كۆتایی پێهات، وەك وەرچەرخانێكی ئەرێنی دەخوێندرێتەوە بۆ تەواوی ناوچەكە، ئەگەر بە لۆژیكانە مامەڵەی لەگەڵ بكرێت. بۆ عێراق زۆر گرنگە ڕێگە نەدات، گرووپە چەكدارەكان لە ناو عێراقەوە هێرش بكەنە سەر وڵاتانی دەوروبەر و بیانوو بدەن بە دەستەوە بۆ ئەوەی عێراق لەم شەڕەوە تێوە بگلێنن، بۆ كوردانی سووریاش دەرفەتێك هاتووەتە پێشەوە، بۆ ئەوەی بە مافەكانی خۆیان بگەن، بەڵام زۆر گرنگە هەموو یەك ڕیز و یەك هەڵوێست بن و خۆیان لە تەوقی ئایدیۆلۆژیای پەكەكە بێننە دەرەوە.