د.كاوە ئەزیزی ئەندامی ئەنجومەنی نیشتمانیی كورد لە سوریایە و، سیاسەتمەدارێكی دیاری ڕۆژئاوای كوردستانە و لە بازنەی گفتوگۆی ئەم جارەدا «دەرهاویشتەكانی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد و ئاكامەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان و عێراق»، بەم جۆرە دیدوتێڕوانین و بۆچوونەكانی خۆی خستە ڕوو:

 

 

ڕووخانی ڕژێمی سووریا بۆ گەلی سووریا بەگشتی و گەلی كورد بەتایبەتی، وەرچەرخان و چركەساتێكی مێژوویی بوو. ئەگەر ئەو ڕووداوە بۆ گەلی سووریا ڕزگاربوون بێت لە كۆیلایەتیی ڕژێم، ئەوا بۆ كورد ڕزگاربوونە لە كۆیلایەتیی ڕژێم و دەرفەتێكە بۆ گەیشتنی كورد بە مافی ڕەوای نەتەوەیی خۆی.

ڕووخانی ڕژێمی دیكتاتۆریی بەعس، شكستخواردنی پڕۆژەی دامەزراندنی دەوڵەتی شۆڤێنیی عەرەبە، لە پاش ڕووخانی ڕژێمی فاشیی بەعس لە بەغدا، هاوكات شكستی هیلالی شیعە و بەرەی ئێرانی شیعەیە تا دەگاتە دەریای سپیی ناوەڕاست.

دوای ڕووخانی ڕژێمی تایەفەخوازی عەلەویی بەعس، كە تەوەری سەرەكیی هەژموونی ئێران بوو، بە دەمیەوە هەژموونی ئێران لە سووریا و لوبنانیشدا ڕووخا.

ئێران دوای كشانەوەی لە سووریا، كەوتەوە كۆمەككردن بە حزبوڵڵا بۆ ئەوەی خۆی ڕێك بخاتەوە و درێژە بە پیادەكردنی سیاسەتی ئێران لە لوبنان بدات.

لەسەر زاری سەرۆكی حزبوڵڵاوە، ئەحمەد شەرع (ئەبوو محەمەدی جۆلانی)ی جاران، لە بارەی سەوداكردن لەگەڵ ئیسرائیل هۆشداریی دا، لەو كاتەی ئەحمەد شەرع ڕایگەیاند، ئەوان كاریان بۆ ڕووخاندنی ڕژێم و دەركردنی ئێرانییەكان كرد و، ئەوان شەڕی ئیسرائیل ناكەن، ئیدی دوو ڕژێم سەنگەر لە یەكدی دەگرن (ڕژێمی تازەی سووریا و ئێران) پێشتر ئێران بە پرۆسەی ڕزگاركردنی سووریا لە ڕژێمی ئەسەد و دەسەڵاتی تایەفەخوازانەی دەگوت، «ئەوە پیلانێكی ئیسرائیل و ئەمریكا بوو»، ئەم قسەیەش ئەوە دەگەیەنێت كە بەرەی مقاوەمە و دژبەری درێژەی هەیە، ئیدی ئێران كەوتە خۆئامادەكردن و پڕچەككردنی گرووپەكانی شیعەی لایەنگری خۆی لە عێراق، تا بۆ پیلانی دیكەی دواتری خۆی ساز و ئامادەیان بكات، ئیسرائیلیش لە لای خۆیەوە چەندین جار گوتوویەتی و چەند پاتی كردووەتەوە، هەر كەسێ شەڕی لەگەڵ بكات، بەرەنگاری دەبێتەوە، هەر كەسێكیش پەلاماری بدات، لە چەنەی دەداتەوە. گرووپەكانی شیعەی هەواداری ئێران لە عێراق هێشتا درێژە بە هێرشكردنە سەر ئیسرائیل دەدەن، ئا لێرەدا عێراق كەوتووەتە نێوان دوو بەرداشەوە، لە لایەكەوە حزبوڵڵا و ئێران هەڕەشە لە ڕژێمی تازەی سووریا دەكەن، لە لایەكی دیكەوە ئیسرائیل گەف لە میلیشیاكانی عێراق دەكات، ئێستاش عێراق بوو بە بەرەی پێشەوەی ئێران دژ بە هەر دەرەنجامێكی ئەو گۆڕانە جیۆسیاسییەی لە سووریادا ڕووی دا.

كشانەوەی ئێران لە سووریا و هەروەها حزبوڵڵا و میلیشیاكانی و ڕووخانی ڕژێم، بۆشاییەكی گەورەی سیاسی لێ كەوتەوە، كە هەر زوو توركیا قۆزتیەوە، ئیدی زۆر توند و دژوار هەڕەشە لە خۆبەڕێوەبەریی ڕۆژهەڵاتی فرات دەكات، ئاستی داواكاریی خۆیشی بەرزتر كردووەتەوە، نەك هەر داوای كشانەوەی پەكەكە لە ڕۆژهەڵاتی فرات دەكات، بەڵكوو داوای دەركردنی پەیەدە و هەسەدەش دەكات. ئێستاش داوای چەكداماڵین و هەروەها كشانەوەی لە خاكی زۆرینەی عەرەبی سووریا دەكات، ئەمەش دەروازەی فیتنەیەكە توركیا لە نێوانی كورد و عەرەبی سووریا دەینێتەوە. ئەگەر دەستتێوەردانی ئەمریكا نەبووایە، توركیا تەواوی كوردستانی سووریای داگیر دەكرد.

ڕووخانی ڕژێمی سووریا بۆشاییەكی گەورەی ئەمنیی دروست كرد و بواری بە گرووپە تیرۆریستییەكانی وەك داعش و قاعیدە دا، بێنەوە مەیدان، ئەمەش مایەی مەترسییە بۆ ڕژێمی تازە لە سووریا و عێراقیش.

بوونی ڕژێمی ئیسلامی بە پاشخانی سەلەفی لە دیمەشق لە نموونەی دەستەی ڕزگاركردنی شام، كە ڕایگەیاند ئەو دەخوازێت ڕژێمی سووریا بگۆڕێت، كە عەلەوییە و ئێرانیش لە سووریا دەردەكات و شەڕی ئیسرائیلیش ناكات، ئەوە فاكتەرێكی نائارامی و بەرەنگارییەكی ئاشكرای هەژموونی هیلالی شیعەیە، بەرانبەر بەویش لە عێراقدا دەسەڵاتدارییەك لە بەغدا هەیە كە زۆرینەی شیعە تێیدا باڵادەستن و لە سایەی هەبوونی گرووپگەلی شیعە و هەواداری ئێران لەسەر سنووری سووریا، ئەمەش بابەتێكی زۆر مەترسیدارە، بەدەم هەموو ئەمانەشەوە، سوننەی عێراق داوای هەرێمێكی فیدراڵ دەكەن و هەست بە نادادی دەكەن و پێیان وایە ناوچەكانیان لە لایەن حەشدی شەعبییەوە داگیر كراون، ئەمەش زەمینە بۆ هاتنی گەلێك ڕێكخراوی سوننەی توندڕەو و هاوكار لەگەڵ ژینگەی سوننەی عێراق بەرەو ناوەڕاستی عێراق خۆش دەكات، لە پێشەوەی هەمووانیش قاعیدە و داعش.

لە ئاستی هەرێمیدا

توركیا هەوڵ دەدات تەواوی باكووری سووریا داگیر بكات، بەوەی بە گوێرەی پەیمانی میللی بە بەشێك لە خاكی توركیای دەزانێت و، كاتێك حەلەب ڕزگار كرا، لە پەرلەمانی توركیا ئاهەنگ بۆ ڕزگاركردنەكەی گێڕدرا.

ئیسرائیلیش لە لای خۆیەوە بەرەو نێو خاكی سووریا پێشڕەویی كرد و ڕێككەوتننامەی 1974ی پێشێل كرد، بۆ ئەوەی ناوچەیەكی دابڕ لە نێوان خۆی و سووریا دابمەزرێنێت بۆ پاراستنی ئاسایشی دەوڵەتی عیبری.

لە ئاستی نێودەوڵەتیدا:

لە ناوچەكەدا ململانێیەكی سەرەكی لە نێوان ڕووسیا و ئەمریكا بەرپا دەبێت، ڕووسیا دەستبەرداری بنكەكانی لە حمێمیم و تەڕتووس و ئەو ماڵوموڵكەی نابێت كە لە دەوڵەتی سووریای كڕیون، هەرچی ئەمریكایە ئەوا سووریا بە ناوچەیەكی هەژموون و ناوچەیەكی ستراتیژی بۆ پاراستنی ئیسرائیل دەزانێت، پەیكەری جیۆسیاسیی سووریا گۆڕا، ئیدی هەر دەبێت یاریزانانی نێویشی بگۆڕێن.

سووریای دوای ڕووخانی ڕژێم لە بەردەم سێ سیناریۆدایە:

یەكەم: سووریاییەكان دەتوانن بە سازان بگەنە ڕێكارێك كە بە یارمەتیی هەرێمی و نێودەوڵەتی كار بۆ قۆناغێكی ڕاگوزەر بكەن و بە هەڵبژاردنێكی بێگەرد و دیموكراتییانە و بە چاودێریی نێودەوڵەتی پەرلەمانێك هەڵبژێرن و دەستوورێك بنووسن كە مافی هەمووان بگرێتە خۆ و دەوڵەتێكی دیموكرات و فرەیی و فیدڕاڵ و یەكگرتوو دابمەزرێنن.

دووەم: درێژەكێشانی پەشێوی و ململانێ لە نێو گرووپگەلی هەمەجۆر، ئەمەش دەبێتە مایەی دابەشبوونی سووریا بۆ چەند ناوچەیەكی هەمەجۆری هەژموون.

سێیەم: دەوڵەتانی هەرێمی و نێودەوڵەتی بۆ پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییەی لە ئاكامی ململانێی لایەنەكان دێتە دی، دەستتێوەردان دەكەن و ئەمەش سووریا دەكاتە بازنەیەكی ململانێی نێوان زلهێزان.

ئایندەی سووریا تەنیا كار لە گەلی سووریا ناكات، بەڵكوو كار لە تەواوی ناوچەی دەوروبەری ئەو وڵاتەش دەكات. تێپەڕاندنی ئەم قۆناغە زەحمەتە و دەبێتە نموونەیەك بۆ هیوا و هاتنەوەسەرخۆی تەواوی ناوچەكە، شكستی سووریاش لە تێپەڕاندنی ئەم قۆناغە دەبێتە مایەی زیاتر هەڵایسانی قەیران لە ناوچەكە و پتر ئاڵۆزبوونی دۆخی جیۆسیاسیی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی تازە.