د. باخان ئازاد پزیشكی شارەزا و كاندیدی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان، لە هەڤپەیڤینێكدا لەگەڵ گۆڤاری گوڵان باس لە دۆخی ئێستای توندوتیژییە خێزانییەكان دەكات و تیشك دەخاتە سەر هەنگاوەكانی پەروەردەكردن و پێگەیاندنی كچان و، جەختیش لەوە دەكاتەوە كە پێویستە پێداچوونەوە بە دادگای توندوتیژیی خێزانیدا بكرێت.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

* لە ئێستادا دۆخی توندوتیژیی خێزانی، بەتایبەت توندوتیژی دژی ئافرەتان لە چ ئاستێكدا دەبینیت و چۆن هەڵسەنگاندنی بۆ دەكەیت؟

- ئاستی توندوتیژیی خێزانی ڕۆژانە زیاد دەكات، چونكە ئەو بەرنامەیەی تایبەت بە چارەسەری كێشەی توندوتیژیی خێزانی كە لە لایەن دادگاوە دانراوە، وای كردووە كە خەڵك بە ڕۆحییەتێكیتر و بەچاوێكیتر سەیری دۆخەكە بكات، بەتایبەتی لە ناو دادگای توندوتیژیی خێزانیدا، كاتێك كێشە خێزانییەكان دەچێتە ناو دادگا و پۆلیس دەست لە دۆخەكە وەردەدات، ئەمە وای لێدێت بە شێوەیەكی دوژمنانانە لە لایەن ڕەگەزی نێرەوە سەیری دۆسێكە بكرێت، جا چ باوك بێت چ برا بێت چ هاوسەر بێت، چونكە كۆمەڵگەی ئێمە بمانەوێت و نەمانەوێت كۆمەڵگەیەكی شەرقییە، ئەمە وای كردووە لە زهنی باوك و برا و هاوسەرەكانەوە وەكو دوژمنێك سەیری دۆسێ توندوتیژییەكان بكرین، بۆ نموونە دۆسێی توندوتیژیی خێزانی وای لێهاتووە كار گەیشتووەتە كوشتنی خێزانەكان، بۆیە ئەمەی كە ڕوو دەدات لەسەر ئاستی ئێستای كۆمەڵگەی كوردی، ئاماژەیەكی خراپە بۆ زیادبوونی توندوتیژی، هەر لە ماوەكانی ڕابردوودا ئەو كچەی كە لە لایەن چەند كوڕە هاوڕێیەكیەوە برابوو بۆ شوقەیەك و دەستدرێژیی كرایە سەر و هەڵدرایە خوارەوە، دواتر لە لایەن خێزانی باوكییەوە كچەكەیان كوشت، ئێستا توندوتیژیی خێزانی زۆر زیاد بووە هۆكارەكەشی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو سیستەمەی توندوتیژی خێزانی كە هیچ متمانە پێكراو و قبوڵكراو نییە بۆ كۆمەڵگایەكی ڕۆژهەڵاتی وەكو ئێمە، چونكە كێشە خێزانییەكان دەبێ بە شێوازێكی كۆمەڵایەتی چارەسەر بكرێت نەك بە بردنی پۆلیس و بە گرتنی پیاوەكە، یان براكەی یان هاوسەرەكەی یان باوكی لە ناو مەركەز، تەنیا لە حاڵەتێكدا نەبێت كە دۆسێیەكی زۆر زۆر قورسی هەبێت، ناكرێت بۆ شەڕ و دەمەقاڵێیەكی نێوان ژن و پیاوێك یان باوك و كچێك فەرمانی دەستگیركردنت هەبێت، چونكە بەم شێوەیە هەم كچەكە لە لایەن باوكییەوە وەكو دووژمن تەماشا دەكرێت، هەم بەشودان كۆمەڵگەوە دۆسێكەیان وەكو دۆسێیەكی قێزەون سەیر دەكرێت، بۆیە دەبێت پێداچوونەوەیەك بۆ كەیسی ئەم خاتوونانە بكرێت لە ناو دادگادان و پێداچوونەوەیەك بۆ دادگای توندوتیژیی خێزانی بكرێت، بە شێوەیەكی كۆمەڵایەتییانە نەك بە شێوەیەكی عەسكەرتارییەت لەگەڵ كەیسەكاندا مامەڵە بكەن.

 * لە كۆمەڵگە پێشكەوتووەكاندا چارەسەری كێشەی ئافرەتیان گرێ داوەتەوە بە «وەبەرهێنان لە كچاندا» بۆ ئەوەی ئافرەتێكی باش پێشكەشی كۆمەڵگە بكرێت، لە كوردستان ئەم ئاراستەیە نییە، ئایا تاچەند گرنگە كە وەبەرهێنان لە كچاندا بكرێت؟

- كچ لەو ڕۆژەوەی كە دەچێتە ناو باخچەی ساوایان دەبێت مافەكانی خۆی بۆ دەستنیشان بكرێت، دەبێ كۆمەڵگەیەك بەرهەم بهێنرێت كە كچان و كوڕان پێكەوە هەردوو ڕەگەز باس لە مافە خێزانییەكان بكەن، باسی ئەركی خێزان بكەن لەسەر منداڵەكانیان و باسی ئەركی باوك بكەن، باسی پەیوەندیی ژن و پیاو بكەن، بۆیە كە تۆ كۆمەڵگەیەكت بنیاد نا وەرچەرخانێكی نوێ دروست دەكەی، چ لە ڕەگەزی نێر چ لە ڕەگەزی مێ، بۆیە هەردوو ڕەگەزەكە پەروەردە دەبن لەسەر ئەوەی كە دەستدرێژی نەكەنە سە ر مافی یەكتر و مامەڵەی ناتەندروست نەكەن، پێویستە ئێمە كۆمەڵگەیەك وەبەربهێنین كە هەر لە باخچەی ساوایانەوە هەردوو ڕەگەز بنەماكانی پەروەردی كۆمەڵگەیەكی تەندروستیان بۆ فەراهەم بكرێت. بەدڵنیاییەوە پەروەردەكردن گەورەترین بنچینەیە لەم كۆمەڵگەیەدا، بۆ ئەوەی بتوانرێت ئەو بیرە كۆمەڵایەتییە كۆنانە لە مێشكی تاك بە تاكی كورد دەربهێنرێت، دەبێت كوڕەكانمان پەروەردەیەك پەروەردە بكرێین كە ژن بە تەنیا هەڵگری شەرەفی بنەماڵە نییە، بەڵكو شەرەفمەندبوون ئەوەیە كە مامەڵەیەكی پیاوانە و مەردانە لەگەڵ ئافرەتدا بكرێت، بۆ ئەوەی لە ئایندەدا بونیادنانێكی هزری و پەروەردەیەكی ئەخلاقی بۆ دروست بكەیت.

* وەكو پزیشكێكی شارەزا ئاكامە خراپەكانی هاوسەرگیریی پێشوەختە چۆن دەبینن؟

- لە هیچ كۆمەڵگایەكدا كە بەرەوپێشچوونێكی ئابووری و كۆمەڵایەتی هەبێت بڕیاری لەم جۆرە نادرێت، لە یاسای باری كەسییەتیدا نابێ كچ لە تەمەنی نۆ ساڵییەوە بەشو بدرێت، چونكە ئەمە تەواو دەستدرێژیكردنە بۆ سەر مافەكانی ئافرەتان، بە هیچ شێوەیەك نابێت ئەم یاسایە قبووڵبكرێت و دەبێت كاردانەوە هەبێت بەرامبەری، چونكە كچ لەو تەمەنەدا لە ڕووی جەستەیی و لە ڕووی بایەلۆجی و فسیۆلۆجییەوە بە هیچ شێوەیەك تەواو گەشەی نەكردووە، لە ئەگەری دووگیانبوونیدا ئەگەری مردنی هەیە، بۆیە ئەوە یەكێكە لە هۆكارەكان كە دەتوانین بڵێین كوشتنی بە ئەنقەست ئەو كەسە لەبەر ئەوەی دووگیان دەبێت و بەرگەی ئەو دووگیانییە ناگرێت، دواتریش هەر لە ڕووی نەفسی و جەسەدییەوە ئەم كچە چێژ لە ژیان و حەز و ئارەزووە جنسییەكانی خۆی نابینێت، چونكە منداڵێكی نۆ ساڵ نازانێت چێژی هاوسەرگیری لە چیدایە، بۆیە بەشودانی كچێك لەو تەمەنەدا ئاكامێكی زۆر خراپی دەروونیی دەبێت، زیاتر وەكو كۆیلەیەك پەروەردە دەكرێن كە جەستەیان تەنیا بەكار دەهێنرێت بۆ تێركردنی حەز و ئارەزووە سێكسییەكانی لایەنی بەرامبەر، جگە لەوەش ئەم كەسە ماڵوێران دەبێت لە ڕووی كۆمەڵایەتییشەوە چەندین كێشەی خێزانیی بۆ دروست دەبێت، چونكە منداڵێكی لەم شێوەیە بەرگەی بەڕێوەبردنی خێزان ناگرێت، بەرگەی ئەوە ناگرێت كە وەكو ژنێكی كامڵ و پەروەردە كراو خێزانەكەی خۆی بەڕێوە ببات، كەسێكی سەركەوتوو نابێت لە پەروەردەكردنی خێزانەكەی و لە دەرئەنجامدا تووشی لێدان و توندوتیژی و تەڵاقدان ببێتەوە، بۆیە ئەمە دەبێتە هۆی زیادبوونی ڕێژەی توندوتیژی و جیابوونەوە. جگە لەوەش دەبێتە هۆكاری ئەوەی كە نەوەیەكی داینەمۆیی دەستەمۆ كراو، نەوەیەكی بێ عیززەت و ترسێندراو، كۆیلەكراو دروست ببێت بۆ داهاتوو، ئەمەش دەبێتە هۆكاری كێشە كۆمەڵایەتییەكان. هۆكاری درووستبوونی كێشە تەندرووستییەكان بۆ ئافرەتان بەتایبەتی لە كاتی دووگیانیدا مردنی ئافرەتانی لێ دەكەوێتەوە، جگە لەوەش دەبێ ئێمە هەوڵی جددی بدەین ئەم یاسای باری كەسیەتییە لە هەرێمی كوردستاندا بە هیچ شێوەیەك جێبەجێ نەكرێت، چونكە كۆمەڵگەی كوردستان دەتوانین بڵیین بە 50 ساڵ لە پێش عێراقەوەیە، بۆیە هەرێمی كوردستان دەبێت یاسایەك دەربكات كە كچان و كوڕانی هەرێمی كوردستان لە تەمەنێكی دیاریكراوی یاساییدا هاوسەرگیری بكەن، كە لە ڕووی یاسایی و شەرعییەوە گونجاو بێت بۆ پێكهێنانی خێزانێكی تەندروست.