دەستپێكردنەوەی پرۆسەی ئاشتی بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد لە باكوور، لەلایەن هەر كوردێكی دڵسۆز و نیشتمانپەروەرەوە پێشوازی لێدەكرێت و هەموو لەگەڵ ئەوەین كە كێشەی كوردی باكوور بە شێوازی ئاشتییانە چارەسەر بكرێت.

ئەوەی كە لە هەمووان زیاتر خۆشحاڵە بەم پرۆسەیە و پشتگیری لێدەكات»دەم پارتی»یە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە دەم پارتی حزبێكی مەدەنیی كوردییە و نوێنەری لەناو پەرلەمانی توركیا هەیە، نزیكە لە بۆچوونەكانی عەبدوڵڵا ئۆجەلانیش، دەتوانم بڵێم: ئەو حزب و سەندیكا و ڕێكخراوە كوردییانەی لە باكووری كوردستان دروست بوون، زۆربەیان عەبدوڵڵا ئۆجەلان بە مەرجەعی خۆیان دەزانن، پەیامەكەی هەر چۆنێك بێت، ئەوان پەسەندی دەكەن، پێشتریش هەر كاتێك باس لە پرۆسەی چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد لە باكوور كرابێت، ئەو حزب و سەندیكا و ڕێكخراوە كوردییانەی باكوور پشتگیرییان لە پرۆسەكە كردووە.

ئەو پارتە سیاسییەی ئێستا پێی دەگوترێت «دەم پارتی»، پارتێكی كوردییە، بەڵام بارودۆخی سیاسیی توركیا ڕێگە نادات پارتێك بە ناوی كوردستان، یان كورد دابمەزرێت، لەمەش زیاتر حكومەتی توركیا زۆر جار بیانووی سیاسی بە حزبە كوردییەكان دەگرێت و بە ڕێگەی دادگا هەڵیاندەوەشێنێتەوە، بۆیە پێش «دەم پارتی»یش حزبی دیكەی كوردی هەبوون، ئەوانیش بە هاوشێوەی «دەم پارتی» پشتگیرییان لە پرۆسەی چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد لە باكوور كردووە. ئەمجارەش وەك بینیمان بە شێوەیەكی فەرمی لە بەردەم دەزگاكانی ڕاگەیاندن، هەم پێشوازی و پشتگیری لە پەیامەكەی عەبدوڵڵا ئۆجەلانیان كرد، هەروەها پشتگیریییان لە لێدوانی بەرپرسە توركەكان «باخچەلی و ئەردۆغان»یش كرد، ئەمەش ئەوەمان پێدەڵێت كە «دەم پارتی» پێشوازی و پشتیوانی لە پرۆسەی چارەسەری ئاشتییانەی كوردی باكوور دەكات، كە لە ماوەی یەك دوو هەفتەی ڕابردووەوە باسی دەكرێت و چاوەڕێ دەكرێت دەستی پێبكرێت، بۆیە خوازیارین ئەمجارە بگەنە ڕێككەوتن و ڕێككەوتنەكەش جێبەجێ بكرێت.

خەباتی چەكداریی كورد لە باكوور، ئێستا 46 ساڵی تێپەڕاندووە، لەم ماوەیەدا بە هەموو شێوەیەك لەسەر ئاستی «سەربازی، ئابووری، هزری، دیپلۆماتی و...هتد»، دژایەتیی بزووتنەوەی كورد كراوە، ناوبەناو بەرپرسانی تورك باسیان لە چارەسەری ئاشتییانە كردووە، هەر لە سەردەمی توركوت ئۆزال و مەسعود یەلماز و بوڵند ئەجەوید، ئاماژەیان بە پرۆسەی چارەسەری ئاشتییانە كردووە، هەتا گەیشتووەتە سەردەمی ئەردۆغان، لەسەردەمی ئاك پارتی و ئەردۆغان خۆیشی ئاگادار بووە چەند جارێك لە ئۆسلۆی پایتەختی نەرویژ بە نهێنی گفتوگۆ و دانوستاندن لە نێوان «ئاك پارتی وەك پارتی فەرمانڕەوای توركیا» و نوێنەرانی پارتی كرێكارانی كوردستان ئەنجام دراوە، بەڵام نەگەیشتوونەتە ڕێككەوتن.

هۆكاری سەرەكی بۆ ئەوەی كورد و حكومەتی توركیا نەگەنە ڕێككەوتن، هێزە نەژادپەرستەكانی تورك بوون لە توركیا «مەهەپە»، ئەو مەهەپەی كە دەوڵەت باخچەلی سەرۆكایەتی دەكات، كە ئێستا دید و تێڕوانینەكانی بەرانبەر بە بوون و مافەكانی كورد لە توركیا گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، وەك گوێبیست بووین، هەندێك لێدوانی داوە و داوا دەكات «كێشەی كورد بە ڕێگە ئاشتییانە چارەسەر بكرێت، پەكەكە وەك هێزێكی چەكدار دەبێت كۆتایی بێت، عەبدوڵڵا ئۆجەلان بێتە ناو پەرلەمانی توركیا قسە بكات و كۆتایی بە شەڕ بهێنێت و دەست بە چارەسەری ئاشتییانە بكرێت»، لەمەش زیاتر لە یادكردنەوەی ڕۆشنبیرێكی تورك باخچەلی هەندێك قسەی دیكەشی كردبوو وەك «ئەوەی تورك بێت و كوردی خۆش نەوێت، تورك نییە، ئەوەی كورد بێت و توركی خۆش نەوێت، كورد نییە»، ئەم قسەیە هی ئەو ڕۆشنبیرە توركە بوو، بەڵام كاتێك باخچەلی لەو بۆنەیەدا دووپاتی دەكاتەوە، مانای ئەوەیە ئەویش ئەو قسانە تەبەنی دەكاتەوە.

كێشەی گەورەی دەوڵەتی توركیا دەستوورەكەیەتی، دەستووری توركیا لەسەر بنەمای» یەك نەتەوە، یەك دەوڵەت، یەك ئاڵا، یەك زمان» نووسراوەتەوە، بەڵام واقیعی توركیا شتێكی دیكە و دەوڵەتێكی فرەنەتەوەیە نەك هاموجینی یەك نەتەوە، لە توركیا بێجگە لە تورك چەندین نەتەوەی دیكە هەن وەك «كورد، چەركەس، ئەرمەن، عەرەب»، لەمەش زیاتر ئایین و مەزهەبی جیاوای تێدایە و بە ئیسلامی سوننە و شیعەشەوە.

دوای ڕووخانی دەوڵەتی عوسمانی و دامەزراندنی كۆماری توركیا، توركیا هەوڵی دا، لاسایی دەوڵەتێكی ئەورووپی بكاتەوە كە ئەویش فەرەنسا بوو. فەرەنسا سەركەوتوو بوو لەوەی هەموو دانیشتووانی دەوڵەتەكەی بكاتە فەرەنسی، بەڵام توركیا لەم پرۆسە سەركەوتوو نەبوو و نەیتوانی هەموو دانیشتووانی توركیا بكات بە تورك، یەكێك لەو فاكتەرانەی ڕێگر بوو كە توركیا هەمووی نەبێت بە تورك، كورد بوو، كە ئەو كات بە كوردیان دەگوت «توركی چیا». ئەمە وای كرد، لە دوای دامەزراندنەوەی توركیا، لە باكووری كوردستان چەندین جار شۆڕش و ڕاپەرین لە دژی دەوڵەتی توركیا ئەنجام دراوە، بەڵام شۆڕشەكان زۆریان نەخایاندووە لە ماوەی ساڵێك یان كەمتر لە ساڵێك دیانمركاندوونەتەوە. بەڵام ئەمجارەیان ئەوا زیاتر لە 40 ساڵی خایاندووە و هەتا ئێستاش داوای ئەوە دەكرێت «توركیا دەوڵەتێكی فرەنەتەوەیە، دەبێت سیستمی ئەم دەوڵەتە دیموكراتی بێت».

ئەوەی وا دەكات بە گەشبینییەوە سەیری پرۆسەی چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد لە باكوور بكەین، ئەوەیە كە قسەكانی هەریەك لە «ئەردۆغان، باخچەلی، ئۆجەلان» هەموویان باس لە فرەپێكهاتەیی توركیا دەكەن، بەڵام ئەم فرەییە دەبێت شێوازێكی دەستووری و یاسایی وەربگرێت، چۆن ئەم شێوازە دەستووری و یاسایە وەردەگرێت؟ ئەوا دەبێت لە پرۆسەی هەمواركردنەوەی ئەمجارەی دەستووری توركیا ئەو بڕگەیە لاببرێت كە دەڵێت توركیا «یەك نەتەوە، یەك زمان، یەك ئاڵا»ی هەیە و دەبێت ئەمە هەموار بكرێتەوە، یان بڵێن «توركیای دیموكراتی» یان شتێكی دیكە كە پێشنیاری بۆ دەكەن. هەر بۆ نموونە لەم ڕۆژانە گفتوگۆیەك لەسەر دەستووری سووریا كرا، ئێستا دەستوورێك هەیە و دەڵێت «كۆماری عەرەبی سووریا، لەسەر ئەمە گفتوگۆیەك لەنێوان حكومەتی سووریا و لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن هەیە بۆ هەمواركردنەوەی دەستوورەكە و دەیانەوێت چەمكی – كۆماری عەرەبی سووریا- بگۆڕن بۆ ئەوەی تەنیا «كۆماری سووریا» بێت، كە ئەمە كرا، ئەو كات كورد و عەرەب و تورك دەبنە هاووڵاتی و دەتوانن لە دەوڵەتی سووریا بژین.

هەر بۆیە ئەگەر لە پرۆسەی هەمواركردنەوەی دەستووری توركیاشدا كورد بەشداری لە دووبارە داڕشتنەوە و هەمواری دەستوورەكە بكات و ئەو بڕگەیە هەموار بكرێتەوە كە دەڵێت توركیا «یەك نەتەوە، یەك زمان، یەك ئاڵا»ی هەبێت و بیگۆڕێت بۆ شێوازێك كە لەگەڵ سرووشتی فرەپێكهاتەیی توركیا بگونجێت، هەروەها لە پرۆسەی دەنگدانیش بۆ پەسەندكردنی هەمواركردنەوەكە بەشدار بێت، ئەوا گۆڕانكارییەكان بۆ بەرژەوەندیی مافەكانی كورد لە باكوور باش دەبن، هەروەها بە قازانجی كوردی پارچەكانی دیكەش تەواو دەبێت.