شڤان حەمدی، ئەندامی بازنەی گفتوگۆ و ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و بەرپرسی ئاژانسی هەواڵی زاگرۆسە، لە گفتوگۆی ئەم جارەی بازنەی گفتوگۆدا (پڕۆژەی هەمواركردنەوەی دەستوور و دەستپێكردنەوەی چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد لە توركیا)، بەم جۆرە دید و تێڕوانین و بۆچوون و پێشنیارەكانی خستە ڕوو.

 

دوای تێپەربوونی پێنج شەش مانگ بەسەر هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی توركیادا، ڕێگە بە عومەر ئۆجەلان درا كە سەردانی ئیمڕاڵی بكات و عەبدوڵڵا ئۆجەلان ببینێت و، لە ئاكامی ئەم سەردانەدا عومەر ئۆجەلان لە كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانیدا بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاند: «پەیامی عەبدوڵڵا ئۆجەلان بۆ دەوڵەتی توركیا ئەوەیە، ئەگەر دەرفەتی پێ بدرێت، كۆتایی بە شەڕ دەهێنێت و زەمینەیەك بۆ چارەسەركردنی ئاشتییانەی كێشەی كورد دروست دەكات»، هاوكات دەوڵەت باخچەلی سەرۆكی پارتی مەهەپەی نەژادپەرستی تورك، چووە پەرلەمانی توركیا و تەوقەی لەگەڵ سەرۆكی فراكسیۆنی دەم پارتی كرد و پاشانیش ڕایگەیاند: «هەر توركێك نكۆڵی لە بوونی كورد بكات، تورك نییە و هەر كوردێك نكۆڵی لە بوونی تورك بكات، كورد نییە».

دوای ئەم دوو ئاخاوتنە، پرسی دەستپێكردنەوەی پرۆسەی ئاشتی بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد لە باكوور، بووە گفتوگۆی گەرمی ناو میدیاكانی توركیا و، هەروەها بووە گفتوگۆی گەرمی میدیاكانی كوردستان و تەواوی ناوەندە سیاسییەكان لە هەر چوار پارچەی كوردستاندا.

پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە بۆچی ماوەی 43 مانگە ڕێگە نەدراوە بە هیچ كەسێك سەردانی زیندانی ئیمڕاڵی بكات و عەبدوڵڵا ئۆجەلان ببینیت و هەتا پەیامێك لە زیندانەوە بەرێت؟ لە بەرانبەردا بۆچی دەوڵەت باخچەلی و مەهەپە كە چەندین ساڵە هاوپەیمانی ئاك پارتین لە دەسەڵاتدا، بەردەوام نكۆڵییان لە بوونی كورد و مافەكانی كردووە، بەڵام ئێستا دەڵێن – ئەوەی نكۆڵی لە بوونی كورد بكات، تورك نییە؟

بەڕێزانی بەشداربووی ئەم گفتوگۆیە هۆكاری ئەم وەرچەرخانە لە ناكاوەیان گێڕایەوە بۆ دوو هۆكار، كە بریتین لە:

1. ترسی داكشانی دەنگەكانی ئاك پارتی و مەهەپە لە هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی مانگی نیسانی 2024 كە بە ڕاستی ئاماژەیەك بوو بۆ ئەوەی چیتر ئەردۆغان نەتوانێ 50+1% دەنگەكان بەدەست بهێنێت و ببێتەوە بە سەرۆك كۆمار.

2. ئەو گۆڕانكاییانەی شەڕی ئیسرائیل و حەماس بەدوای خۆیاندا هێناویەتی و بووەتە شەڕێكی كراوە و، بە تەواوەتی فراوان بووە و زۆر شوێنی دیكەی وەك «لوبنان، سووریا، ئێران، یەمەن»ی گرتووەتەوە و، مەترسیی ئەوەشی لێ دەكرێت لە كۆنتڕۆڵ دەربچێت و گۆڕانكاریی زۆر گەورەتر بەدوای خۆیدا بهێنێت، ئەم گۆڕانكارییانەش بەراورد كرا بە ڕاپەرینەكانی بەهاری عەرەبی، كە توركیای ناچار كرد لە ساڵی 2012 دەست بە پرۆسەی ئاشتی بۆ چارەسەری كێشەی كورد لە توركیا بكات.

ئەوجا لەگەڵ ئەوەی پرسی دەستپێكردنەوەی پرۆسەی ئاشتی، هەردوو ڕەهەندەكە بە شێوەیەك لە شێوەكان پێكەوە گرێ دەداتەوە، بەڵام بە هەڵوەستەكردن لە ماوەی 22 ساڵی ڕابردووی پرۆسەی حوكمڕانیی توركیا كە ئاك پارتی فەرمانڕەوا بووە و ئەردۆغان سەرۆك وەزیران و سەرۆك كۆمار بووە، ئەوا ڕەهەندی یەكەم كە پرۆسەی سیاسیی ناوخۆی توركیایە، دەبێتە هۆكاری سەرەكی بۆ دەستپێكردنەوەی پرۆسەی ئاشتی، نەك ڕەهەندی دەرەكی و گۆڕانكارییەكانی ئێستای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەمەش لەبەر ئەوەیە هەر لە ساڵی 1931 كە مستەفا كەمال ئەتاتورك ڕایگەیاند «ئاشتیی ناو نیشتمان ئاشتییە لە هەموو جیهاندا - Peace at home، peace in the world» ئەوجا ئەگەر ئەم ستراتیژەی دەوڵەتی توركیا بكەینە بنەمای خوێندنەوەمان بۆ پرۆسەی ئاشتیی ئێستا، ئەوا دەبێت زیاتر جەخت لەسەر ڕەهەندی ناوخۆیی پرۆسەی سیاسیی توركیا بكەینەوە.

لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ دەستپێكردنی یەكەمین پرۆسەی ئاشتی بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد لە باكوور لە ساڵی 2012، ئەوا دەستپێكردنی ئەو پرۆسەی ئاشتییە هێندەی پەیوەندیی بە بونیادنانی ئەو ژێرخانەوە هەیە كە لە دوای ساڵی 2005 تا 2012 لە سەردەستی سەرۆك بارزانی لە هەرێمی كوردستانەوە بۆی دروست كرا، هێندە پەیوەندیی بە ڕووداوەكانی بەهاری عەرەبییەوە نییە.

ئاراستەی هەنگاوەكانی سەرۆك بارزانی بۆ بونیادنانەوەی ژێرخانێك كە تیایدا «توركیا و هەرێمی كوردستان- توركیا و كورد» بگەنە لێكتێگەیشتنی هاوبەش، بووە پرۆژەیەكی نێودەوڵەتی و ناوی لێ نرا «پرۆژەی دروستكردنەوەی متمانە لە نێوان توركیا و كورد». دەستپێكردنی گفتوگۆی دوولایەنە بۆ سەرخستنی پرۆسەی «دروستكردنەوەی متمانە» سەرەتا لە نێوان دەستەبژێری «ئەكادیمیست و ڕۆشنبیران و میدیاكاران» دەستی پێكرد، سەرەنجام گەیشتە ئەو ئاستەی كە توركیا نەك هەر كونسووڵخانەی خۆی لە هەرێم كردەوە و ڕێگەی بە هێڵە ئاسمانییەكانی دا گەشت بۆ هەولێر بكەن، بەڵكو ئەردۆغان سەردانی هەولێری كرد و بە ئاڵای كوردستان و توركیا پێشوازیی لێكرا.

دروستبوونەوەی متمانە لە نێوان هەرێمی كوردستان و توركیا، كاریگەریی لەسەر ڕای گشتیی كوردی باكوور هەبوو، وردە وردە دەركەوت ئەگەر زەمینەیەك بێتە ئاراوە بۆ چارەسەری ئاشتییانە، ئەوا گەلی كورد لە باكوور پشتگیریی ئەو ئاراستەیە دەكات كە سەرۆك بارزانی ئامانجیەتی كێشەی كورد لە باكوور بە ئاشتییانە چارەسەر بكرێت، زیاد لەمەش سیاسەتمەدار و پارتە سیاسییە كوردییەكانی باكوور ئەوانەی لە ناو پەرلەمانی توركیادا نوێنەریان هەبوو، بە خودی عەبدوڵڵا ئۆجەلانیشەوە، بە ئاشكرا پشتگیریی ئەو ئاراستەیەیان دەكرد كە سەرۆك بارزانی مەبەستی بوو كێشەی كورد لە باكوور بە ئاشتییانە چارەسەر بكرێت، ئەمە گۆڕانكاریی لە بیركردنەوەی ئەردۆغانیشدا دروست كرد و پرۆسەی چارەسەری ئاشتییانەی كێشەی كورد دەستی پێكرد، بەڵام وەك بەڕێزان ئاماژەیان پێكرد، سەرەنجام پەكەكە بە شەڕی خەندەق كۆتایی پێ هێنا.

لە دەستپێكردنەوەی پرۆسەی ئاشتیی ئەمجارەدا، كە بە‌ وەرچەخانێكی گەورە لە پەیامەكانی عەبدوڵڵا ئۆجەلان و دەوڵەت باخچەلی خۆی بەرجەستە كردووە، دووخاڵی گرنگی لێ دەخوێنرێتەوە، كە بریتین لە:

1. باخچەلی پێی گوتین: ئەو سەردەمە بەسەر چوو نكۆڵی لە ماف و بوونی نەتەوەیەك بكرێت كە ئەویش نەتەوەی كوردە.

2. عەبدوڵڵا ئۆجەلان بە جیهانی ڕاگەیاند سەردەمی چارەسەری خەباتی چەكداری كۆتایی هات و دەبێت بە پرۆسەی چارەسەری ئاشتییانە كێشەی كورد لە توركیا چارەسەر بكرێت.

ئەم دوو وەرچەرخانە دەبنە ترووسكاییەك بۆ ئەوەی بە گەشبینییەوە سەیری بەرەوپێشەوەچوونی پرۆسەی ئاشتی بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد لە توركیا بكەین و، زەمینەیەكی لەباریش دێنتە پێشەوە بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان ڕۆڵێكی كاریگەر لە سەركەوتنی ئەو پرۆسەیەدا بگێڕێت.