سەبیحە ئەڵماس سەرۆكی كۆمەڵەی ئافرەتی كوردی فەیلی لە شاری یوتۆبۆری لە وڵاتی سوید بۆ گوڵان: جینۆسایدی كوردانی فەیلی لە هەموو بەهایەكی ئەخلاقی و مرۆیی و ئایینی داماڵدڕابوو
مێژوو هەرگیز ئەو كۆمەڵكوژی و جینۆسایدە لەبیر ناكات كە دەرهەق بە فەیلییەكان ئەنجام درا، هۆكاریشی تەنیا كوردبوونیان و بەشداریكردنیان لە شۆڕشی ڕزگاریخوازی كورد و پاڵپشتییان بۆ شۆڕشی ئەیلوول بوو. بۆیە كۆكوژیی كوردانی فەیلی دڕندەترین و قێزەوەنترینی ئەو زنجیرە تاوانانە بوو كە ڕژێمە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق بەرانبەر كوردەكان بە پیلانڕێژی جێبەجێیان كرد. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ سەبیحە ئەڵماس سەرۆكی ڕێكخراوی ئافرەتانی كوردی فەیلی لە شاری یوتۆبۆری وڵاتی سوید ساز دا.
* عێراق وڵاتێك بووە هەرگیز ڕێز و مافی پێكهاتەكانی لانەبووە و ڕژێمە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق بە عەقڵییەتێكی داخراوی پڕ لە توندوتیژی و بە دڕەندەترین و قێزەوەنترین شێواز كۆمەڵكوژییان دژی كورد ئەنجام داوە. وەكو خانەوادەیەكی قوربانیی كۆمەڵكوژیی كوردانی فەیلی چۆن باسی شێوازی ئەو جینۆسایدەمان بۆ دەكەیت؟
- ئێمەی فەیلی بە هۆی كوردبوونمانەوە تووشی جینۆساید بووین، گەنجەكانمان ڕەشبگیر كران و خرانە زیندانەكانی ئەبوغرێب و نوگرەسەلمان و لەوێشەوە بێسەروشوێن كران. لە زیندانەكان دەبرانە تاقیگەكانی كیمیایی و بایۆلۆجی و تاقیكردنەوەیان لەسەر دەكرا. پیاویان لە خێزانەكانیان لێك جیا دەكردەوە و ماڵ و حاڵیان تاڵان كران و بە هەزارەها خێزان بە زۆرەملێ ڕاپێچی ئێران كران. ئەوە جینۆسایدی جەستەیی و سیاسی و ئابووری و بایۆلۆژی و نەتەوەیی و ڕۆشنبیری و كەلتووری بوو. سووتانی جەرگی دایكەكان و لێك جیاكردنەوەی كوڕ لە دایك و بێسەروشوێنكردن و بزركردنی ڕۆڵەكانی كوردی فەیلی بوو. جینۆسایدی كوردانی فەیلی لە هەموو بەهایەكی ئەخلاقی و مرۆیی و ئاینی داماڵدرابوو. وڵاتەكە لە بەرانبەر كورد بەگشتی و كوردانی فەیلی بووە مەملەكەتی خوێن و كوشتن و سڕینەوەی ناسنامەی نەتەوەیەكی موسڵمان. بەداخەوە ئەم جینۆسایدە لەبەر چاوی دنیا و بێدەنگیی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە ناشیرینترین شێواز جێبەجێ كرا. بەپێی ئامارەكانی خاچی سوور و مانگی سووری نێودەوڵەتی زیاتر لە ٤٠٠ هەزار هاووڵاتیی فەیلی بە كوژران و ڕاگواستنەوە بوونەتە قوربانی.
* باسی ڕەشبگیری و لەسێدارەدان و بێسەروشوێنكردنی گەنجەكانی كوردانی فەیلیت كرد. ئایا تاكو ئێستا سۆراغی ئەو گەنجانە هەیە و هیچ گەڕان و پشكنینێك بۆ ڕوفات و دۆزینەوەی گۆڕە بەكۆمەڵەكانیان بۆ كراوە؟
- لە سەرەتای هەشتاكان كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دژی شۆڕشی ئیسلامی ئێران بوون و پاڵپشتیی سەدام حوسێن و ڕژێمەكەیان دەكرد. ئەو سەردەمە تەكنەلۆژیا و هۆكاری ڕاگەیاندن و سۆشیال میدیا و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و ئازادییەكان و ڕۆژنامەگەریی ئازاد لە عێراقدا وجوودی نەبوو، ئەوەی هەبوو دەزگایەكی ڕاگەیاندنی تایبەت بە ڕژێم و كەناڵی ڕاگەیاندنی حزبی بەعس بوو، بۆیە ڕەشبگیرییەكە دوور لە چاوی كامێرا و ڕێكخراوەكانی مافی مرۆڤ ئەنجام درا. گەنجەكانی فەیلی لە تەمەنی 15- 35 لە خێزانە بە زۆر دەركراوەكان بۆ ئێران جیا دەكرانەوە، بۆ ئەوەی نەوەكو ئێرانییەكان لە شەڕی عێراق- ئێران سوودیان لێوەربگرن و تەنانەت بۆ ئەوە بوو، نەسلی كورد نەهێڵن. گەنجەكانی كوردی فەیلی بازرگان و كاسبكار و پیشەوەر و كەسانی ڕۆشنبیر و هونەرمەند و پێشكەوتنخواز بوون و ژمارەیەكی زۆریان ئەندامی پارتی دیموكراتی كوردستان و حزبی شیوعی بوون. ئەوان دوای هەموو بزووتنەوە و حزب و شۆڕشێكی ئازادیخواز دەكەوتن، هەر بۆیە لەناو ڕیزەكانی پێشمەرگە و ڕێكخراوەكانی ئافرەتان و قوتابیان و لاوان ژمارەیەكی زۆریان پەیوەندییان هەبوو، نموونەش لەم بارەوە زۆرە، هەر لە حەبیب محەمەد كەریم سكرتێری پارتی و عادل موراد و زەكییە ئیسماعیل حەقی و لەیلا قاسم و عەبدولڕەزاق فەیلی و یەدوڵڵا فەیلی و سەدان شۆڕشگێڕی دیكە كە لەناو پارتی بوون و لەناو حزبی شیوعیش بە هەمان شێوە وەكو عەزیز حاج و ...هتد. كوردانی فەیلی لە شۆڕشی ئەیلوول بە كۆمەك و هاوكاریی ماددی پاڵپشتیی شۆڕشەكەی (مەلا مستەفا بارزانی)یان دەكرد و ئەم سەركردەیەیان بە باوك وەسف دەكرد و زۆریان خۆش دەویست و بە نوێنەری هەموو كورد و كوردانی فەیلیشیان دادەنا. لەبیرم دێت باوكم و پیاوانی ڕیش سپیمان سوێندیان بە مەلا مستەفا بارزانی دەخوارد، تەنانەت لە كاتی گەڕانەوەی لە یەكێتیی سۆفێتی ئەو سەردەمە، ئاهەنگێكی گەورەیان لە شەقامی كفاح بۆ مەلا مستەفا ساز دا، دواتریش ئێزگەی دەنگی كوردستانیان گەیاندە چیاكانی كوردستان و لە خۆپیشاندان و ڕێپێوانەكان پاڵپشتیی ڕێككەوتننامەی 11ی ئاداری مێژووییان كرد، بۆیە ڕژێمی بەعس خێزانەكانی بە پاساوی «التبعیة ایرانیة» و گەنجەكانیشی بە بیانووی ئەندامبوون لە پارتی و حزبی شیوعی دەستگیر كرد و بە تۆمەتی پیلاندانان دژی دەسەڵاتی حوكمڕان لە زیندانەكاندا بێسەروشوێنی كردن، كە تاكو ئێستا حكومەتی عێراق مشورێكی جارەنووسیانی نەخواردووە. لە سەرەتادا گەنجەكانیان لەگەڵ خێزانەكان بە زۆرەملێ بۆ ئێران دەنارد، بەڵام دواتر بۆ ئەوەی ئێران سوود لەم گەنجانە وەرنەگرێت و بیانكاتە سەرباز و لە دژی عێراق بەكاریان بهێنێت، گەنجەكانی دەستگیر دەكرد و تەنیا ئافرەت و منداڵ و پیر و پەككەوتەی دەناردە ئێران. هەر خۆی لەخۆیدا زۆربەی گەنجەكانی كوردی فەیلی ئەندام و لایەنگری مەلا مستەفا بارزانی بوون و كەسانێك نەبوون تێكەڵ بە حزبی ئیسلامی و مەزهەبی بن.
* ئەگەر لەسەر بابەتی پەراوێزخستنی كوردانی فەیلی لەدوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس ڕاوەستین، ئایا لەژێر چ پاساو و مەرام و مەبەستێكدا كەیسی جینۆسایدی كوردانی فەیلی بە شێوەیەكی زۆر پەراوێزخراو مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت؟
- ئەمە پرسیارێكی گرنگە. چی وای لە حكومەتە یەك لە دوای یەكەكانی عێراقی دوای سەدام حوسێن كرد، كۆمەڵكوژی و جینۆسایدێكی بەو فراوانی و قێزەوەنییە و ئەو هەموو قوربانییە وا فەرامۆش بكەن؟ هەرچەندە لە ساڵی ٢٠٠٦ لە دوای ڕووخانی ڕژێمی پێشووی عێراق یاسای ڕەگەزنامەی عێراقی و بڕیاری (٦٦٦)ی ساڵی ١٩٨٠ی پووچەڵ كرایەوە و كۆمەڵێك لە كوردانی فەیلی توانییان مافەكانیان بەدەست بهێننەوە، بەڵام بەشێكی زۆری مافەكانیان نەگەڕایەوە، ئەمە بۆ بەردەوامیی عەقڵیەتی ڕەتكردنەوەی بەرانبەر و قبووڵنەكردنی پێكەوەژیان و ئەوی دیكە دەگەڕێتەوە، ئەگینا ئێمە بڕیاری دادگای تاوانەكان و بڕیاری پەرلەمانی عێراق و بگرە ددانپێدانی حكومەتی عێراقیشمان هەیە، كەچی بەداخەوە هیچ لەو بڕیار و ڕاسپاردانە جێبەجێ نەكران كە لە خودی دەسەڵاتەكانی عێراق و دادگا و نەتەوە یەكگرتووەكانەوە دەرچوون، هەتا ئەمڕۆش دەرفەت بە گەنجەكانی كوردی فەیلی نەدراوە و بە پەراوێزخراون، ماڵ و موڵكمان نەگەڕێندراوەتەوە و تووشی دادگایەكی تاقەتپڕووكێنەری موڵكداری بووین و چارەسەری هیچ كەیسێكی كوردانی فەیلی نەكراوە، هەر لە چارەسەرنەكردنی كێشەی ئاوارەكان و قەرەبووكردنەوەی زیانەكان و كاركردن بۆ گەڕان و پشكنین و كۆكردنەوەی ڕوفاتی قوربانییەكان تاوەكو هەڵنەگرتنی پەراوێزخستنی گەنجەكانمان. هەتا ئەمڕۆش پێكەوەژیانی ئایینی و نەتەوەیی لەعێراق بوونی نییە و ئەگەری دووبارەبوونەوەی ئەم كۆمەڵكوژییانە زۆرە، چونكە نە تاوانكاران لەسەر ئەم كەیسە سزا دراون و نە ماف گەڕاوەتەوە بۆ خاوەنەكەی و بگرە ئەم تاوانە نێودەوڵەتییە تەحقیر نەكراوە. كە بەپێی هەموو بەڵگەنامەكان جینۆسایدەكە بۆ ئەو ڕق و قینە شۆڤێنییە دەگەڕایەوە كە كوردانی فەیلی ئینتیما و خۆشەویستییان بۆ نەتەوەی كورد لە ئاستێكی زۆر بەرزدا بوو. ئەو سەردەمە بوونی ژمارەیەكی زۆری كوردی فەیلی لەناو جەرگەی بەغدا و لە ڕۆژهەڵاتی دیجلە مەترسی بوو بۆ بەعسییەكان كە پاوانخوازیی دەسەڵاتیان دەست پێكردبوو، هەر بۆیە لە زۆربەی گوندەكانیان هەڵمەتێكی فراوانی تەرحیل و تەعریبیان ئەنجام دا، بەتایبەتی لە ناوچەكانی لووڕ لە زرباتیە و دیالە و خانەقین و كووت و دوز و بەدرە و زڕباتییە، كە تا ئێستاش ڕەز و باخ و گوندەكانیان نەگەڕێنراونەتەوە.
* بەو پێیەی سەرۆكی ڕێكخراوێكی كۆمەڵگەی مەدەنیی كوردی فەیلیت لە سوید، ئایا لە لە دەرەوەی وڵات كوردانی فەیلی چۆن دەتوانن ئەم تاوانە نێودەوڵەتییە بە زیندوویەتی ڕابگرن؟
- لە دەرەوەی وڵات بەردەوام یادی ئەو تاوانە نێودەوڵەتییەی جینۆسایدی كوردانی فەیلی دەكەینەوە، ژمارەی ڕێكخراوەكانی كوردانی فەیلییش زۆرن، بەڵام گەورەترین مەترسی تێكەڵبوونی كوردانی فەیلییە لەگەڵ خانەوادە عەرەبەكاندا بە هۆی ژن و ژنخوازییەوە، لێرەش لە هەندەران كوردانی فەیلی نەیانتوانیوە ببنە خاوەنی لۆبیەكی گەورە. هەردوو حزبی پارتی و یەكێتی لە هەندەران نەیانتوانیوە لۆبی بۆ كورد دروست بكەن و لە پاراستنی كەلتوور و زمان و هەموو مۆركەكانی دیكەی نەتەوەیی یەكگرتوو بن، بۆیە هیچ لایەنێك نەیتوانیوە كەیسی كوردانی فەیلی بەرز ڕابگرێت و بە هاوشێوەی تاوانی ئەرمەنەكان و جووەكان و ئێزدییەكان ئەم تاوانە نێودەوڵەتییە ئیدانە بكات و بە زیندوویی بیهێڵێتەوە، تاوەكو هیچ ڕژێمێكی دیكە لەعێراق و ناوچەكە تاوانی كۆمەڵكوژی و جینۆساید دووبارە و چەندبارە نەكەنەوە.
