سیروان محەمەد بریكاری وەزارەتی پلاندانانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و سەرۆكی دەستەی ئاماری كوردستانە و، لە ئامادەكارییەكانیش بۆ ئەنجامدانی پرۆسەی سەرژمێریی گشتی لە 20ی تشرینی دووەمی 2024، نوێنەری هەرێمی كوردستانە لە دەستەی ئامادەكاریی سەرژمێریی گشتی لە وەزارەتی پلاندانانی حكومەتی عێراقی فیدڕاڵیدا، لە گفتوگۆی ئەمجارەشدا (پرسی سەرژمێریی گشتی لە عێراق و ڕەهەندە یاساییەكان و ئاكامەكانی)، جیا لەوەی لەسەر گرنگیی سەرژمێریی گشتی هەڵوەستەی ڕاشكاوانەی كرد، لە هەمان كاتدا باسی لەو هاوكاری و هەماهەنگییەی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی كرد و سەبارەت بەو ئاستەنگانەش كە تا ئێستا یەكلایی نەكراونەتەوە، بەمجۆرە دیدوبۆچوونەكانی خستەڕوو.

 

زۆر سوپاسی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان دەكەم، كە بۆ یەكەمین جارە بازنەیەكی فراوانی بەم جۆرەی كردووەتەوە و پێكەوە لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان و عێراق، گفتوگۆی ڕاشكاوانە لەسەر پرسێكی زۆر گرنگ دەكەین ئەویش «پرسی سەرژمێریی گشتی»یە كە بڕیارە ئەمساڵ لە20ی تشرینی دووەمی 2024 بەڕێوە بچێت.

پێش هەموو شت ئەنجامدانی پرۆسەی سەرژمێریی گشتی دەكەوێتە ناو چوارچێوەی دەسەڵاتە سنووردارەكانی حكومەتی فیدڕاڵییەوە و لەلایەن حكومەتی فیدڕاڵییەوە بڕیار دەدرێت ئەم پرۆسەی جێبەجێ بكرێت، بەڵام بۆ جێبەجێكردنی ئەم بڕیارە و ئەنجامدانی سەرژمێریی گشتی لە كوردستاندا، حكومەتی هەرێمی كوردستان هاریكار و هاوبەش دەبێت لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵی بۆ جێبەجێكردنی ئەم پرۆسەیە لە چوارچێوەی ئەو پلان و بەرنامەیەی وەزارەتی پلاندانانی فیدڕاڵی بۆی دادەنێت.

ئەگەر توانیمان بە هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی پلاندانانی فیدڕاڵی پرۆسەی سەرژمێریی گشتی لە عێراق ئەنجام بدەین، ئەوا ئەم سەرژمێرییە بۆ هەرێمی كوردستان بایەخێكی زۆر گرنگی دەبێت، لەبەر ئەوەی لە مێژووی دامەزراندنی هەرێمی كوردستانەوە، ئەمە یەكەمین جارە سەرژمێریی گشتی لە هەرێمی كوردستان ئەنجام بدرێت. هەموو لایەكیش دەزانن لە ساڵی 1987ـەوە سەرژمێریی گشتی لە هەرێم نەكراوە و ئەو سەرژمێرییەشی لە ساڵی 1997 حكومەتی ئەو كاتی عێراق ئەنجامی دا، هەرێمی كوردستانی نەگرتەوە، ئەمەش واتە ماوەی 37 ساڵە سەرژمێری لە هەرێمی كوردستان نەكراوە.

لایەنێكی دیكەی گرنگیی ئەم سەرژمێرییە بۆ هەرێمی كوردستان، ئەوەیە ئەم سەرژمێرییەی ئەمجارە لە هەرێمی كوردستان دەكرێت، جیاواز دەبێت لەو سەرژمێرییانەی پێشتر لەم ناوچەیە كراون و حكومەتە یەك لە دوایەكانی عێراق سەرپەرشتییان كردووە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە بە هۆی بارودۆخی نالەباری هەرێمی كوردستانەوە لەوانەیە خەڵكی كوردستان نەیانتوانیبێت بە دروستی زانیارییەكانی خۆیبان لەو پرۆسەیە تۆمار بكەن. بۆیە داتا كۆككراوەكانی ئەو سەرژمێرییانەی پێشتر هەموو كات جێگەی گومان بوون، تەنانەت باس لەوە دەكرێت لە سەرژمێرییەكانی پێشتردا لە زۆر ناوچە، كورد و توركمان نەیاندەوێرا ناسنامەی نەتەوەیی خۆیان تۆمار بكەن، لەبەر ئەوەی لە ناوچانە تووشی كێشە نەبن، یان دواتر كێشە و گرفتیان بۆ دروست نەبێت، بۆیە سەرژمێریی گشتیی ئەمجارە ئەگەر بكرێت كوالیتی و وردبینی لە كۆكردنەوەی داتاكان یەكلایی دەكاتەوە. لەمەش زیاتر، ئەو داتا و زانیارییانەی لەم پرۆسەی سەرژمێرییە كۆدەكرێتەوە، دەبێتە بنەمایەكی دروست بۆ دیاریكردنی «كورسییەكانی پەرلەمان، دابەشكردنی پشك و پۆستەكانی حكومەتی فیدڕاڵی، بنەمایەك بۆ دروستكردنی بڕیاری سیاسی» و هەر لەو چوارچێوەیەدا ئەگەر سەیری گرنگیی ئەم داتا و زانیارییانە بكەین، ئەگەر بە دروستی لەم پرۆسەیە داتا و زانیارییەكان كۆبكرێنەوە، دەبێتە بنەمایەك بۆ ئەوەی چەندین كێشەی هەرێمی كوردستان لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵی یەكلایی ببێتەوە، ئەگەر هێزە سیاسییەكانی عێراق ڕێگە بدەن ئەو داتا و زانیارییانە وەك خۆی كاریان لەسەر بكرێت.

لە عێراقی دوای 2003 كە هەموو ئومێدەكان بەو ئاراستەیە بوون، عێراقی نوێ دەوڵەتی هەموو نەتەوە و پێكهاتە جیاوازەكانی عێراق بێت، بەڵام بەداخەوە هەر هەوڵێك درابێت بۆ ئەوەی ئەم عێراقە ببێتە دەوڵەتێكی هاوچەرخ، لە قۆناغی زۆر هەستیاردا لەمپەڕ و ئاستەنگی سیاسیی بۆ دروست كراوە، كە بێگومان دواكەوتنی ئەنجامدانی پرۆسەی سەرژمێریی گشتیش لە عێراقدا و كە نەمانتوانی لە ساڵی 2010 پرۆسەكە ئەنجام بدەین، دروستكردنی لەمپەڕ و ئاستەنگی سیاسی بوو، كە بە دوو شێواز هەوڵ درا ئەم پرسە بە سیاسی بكرێت.

یەكەمیان: هەندێك لە لایەنە سیاسییەكانی پارێزگای نەینەوا و كەركووك ڕەتیان كردەوە كە لە ساڵی 2010 سەرژمێری لەو دوو پارێزگایە بكرێت، لەبەر ئەوەی ترسیان لەوە هەبوو، ڕێژەی ڕاستەقینەی دانیشتووانی ناوچە دابڕێنراوەكانی كوردستان دەربكەوێت.

دووەمیان: بەرنامەی ئەو كاتی وەزارەتی پلاندانانی فیدڕاڵی بەو جۆرە فۆرمی سەرژمێرییەكەی ڕێكخستبوو كە نەتەوەی كورد بەش بەش بكات و، لەناو فۆرمەكەدا چەندین بڕگەی دانابوو، وەك «كورد، عەرەب، توركمان، شەبەك، ئێزدی و...هتد»، بەمەش واتە بەشێكی زۆری لە نەتەوەی كورد دادەبڕی و وەك كورد تۆمار نەدەكران، بۆیە ئەم پرسە لەلایەن سەركردایەتیی سیاسیی كوردستانەوە ڕەت كرایەوە و جۆرێك لە سەرسامیی دروست كرد، بەوەی بۆچی وەزارەتێكی تەكنیكی وەك وەزارەتی پلاندانانی عێراق ئامانجی ئەوەیە بەو شێوازە نەتەوەیەك كە «نەتەوەی كوردە» دابەشی بكات؟ هەر بۆیە لە ساڵی 2010 لە كۆبوونەوەی لایەنەكان لەگەڵ سەرۆك كۆمار (كە ئەوكات بەڕێز مام جەلال بوو)، نەگەیشتنە هیچ ڕێككەوتنێك و كۆبوونەوەكە بێ ئاكام كۆتایی هات.

پرسی ئەنجامدانی سەرژمێریی گشتی لە دوای ساڵی 2010 هەتا ساڵی 2019 بە كراوەیی مایەوە، ئەمەش لەبەر ئەوە بوو، تەنگژەی ئابووری هاتەئاراوە، شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش دەستی پێكرد، بۆیە دەرفەتی گونجاو نەبوو، هەتا بڕیاری ئەنجامدانی سەرژمێریی گشتی بدرێت. لە ساڵی 2019 وەزارەتی پلاندانانی فیدڕاڵی بڕیاری دا لە ساڵی 2020 سەرژمێریی گشتی ئەنجام بدرێت، بەڵام بە هۆی بڵاوبوونەوەی پەتای ڤایرۆسی كۆرۆنا و پاشانیش بڕیاردانی هەڵبژاردنی پێشوەختە، پرسی بڕیاردان كەوتە كابینەكەی د.محەمەد شیاع سوودانی كە لە تەممووزی 2023 بڕیارەكە دراوە و لە دوای دەرچوونی ئەو بڕیارەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان هاریكارە لەگەڵ وەزارەتی پلاندانانی فیدڕاڵی ئەم پرۆسەیە ئەنجام بدرێت.

من لە كۆبوونەوەكانی دەستەی باڵای ئاماری عێراق (بێجگە لە یەك كۆبوونەوە) لە هەموو كۆبوونەوەكان ئامادە بووم. هەر لەسەرەتاوە بێجگە لە تێبینیی سەرەكیمان كە مەزندەكانی ئێمە بەو جۆرە بوون، كە ساڵێك بەس نەبێت بۆ تەواوكردنی ئامادەكارییەكان بۆ ئەنجامدانی سەرژمێری، ئەمەش لەبەر ئەوەیە كە ئەمجارە سەرژمێری بە شێوازی ئەلیكترۆنی بەڕێوە دەچێت و وردەكاریی زۆر دەوێت، لە هەمان كاتدا دوو تێبینیی گرنگی دیكەشمان هەبوو داومانەتە وەزارەتی پلاندانانی فیدڕاڵی كە بریتی بوون لە:

یەكەمیان: پرسی ئەنجامدانی سەرژمێری لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان.

دووەمیان: دانانی سەنتەری داتای سەرژمێری لە هەرێمی كوردستاندا.

لەسەر ئەم دوو پرسە بۆ ئەنجامدانی سەرژمێری لە ساڵی 2020 و هەروەها لە ساڵی 2023 و هەتا ئێستاش لەسەر ئەم دوو پرسە لەگەڵ وەزارەتی پلاندانانی فیدڕاڵی لە گفتوگۆداین و بەداخەوە و زۆرم پێ ناخۆشە كە دەڵێم ئەم دوو پرسە هەتا ئێستا یەكلایی نەكراونەتەوە.

بە مەزندەی من كە ئومێدەوارم بەوجۆرە نەبێت، هەردوو بابەتی (ئەنجامدانی سەرژمێری لە ناوچە كوردستانییە دابڕێنراوەكان و دانانی سەنتەری داتا لە هەرێم) كە ئێستا ناوی سەنتەری داتا لە بەغدا گۆڕاوە بۆ «ژینگەی داتا و ڕاپۆرتەكان»، وا زوو چارەسەر ناكرێن.

سەبارەت بە دانانی «ژینگەی داتا و ڕاپۆرتەكان» لە هەرێمی كوردستان بە هاوشێوەی بەغدا، دەستەی باڵای ئاماری عێراق ڕازی نییە بە هەمان شێوە لە هەرێمی كوردستانیش دابنرێت، لەسەر پرسی دووەم «ئەنجامدانی سەرژمێری لە ناوچە كوردستانییە دابڕێنراوەكان، هەوڵەكانی خۆمان چڕ كردووەتەوە بۆ ئەوەی بتوانین جێبەجیكردنی سەرژمێری لەو ناوچانە تێكەڵی بابەتی سیاسی نەكرێت، ئێمە هاوشان لەگەڵ وەزارەتی پلاندانانی فیدڕاڵی لایەنی تەكنیكی جێبەجێكردنی ئەم سەرژمێرییە گشتییەن، بەڵام لایەنی سیاسی بۆ یەكلاكردنەوەی كێشەی ناوچە كێشە لەسەرەكان، ئەم پرسەی داپۆشیوە، بۆیە ئەگەر ئەم پرسە لەگەڵ وەزارەتی پلاندانانی فیدڕاڵی بە زوویی یەكلایی نەكەینەوە، ئەوا دەگەڕێینەوە بۆ هەمان خاڵ و چوارگۆشە كە لە ساڵی 2010 ڕووبەڕوومان بووەوە و بووە بەربەست و ئاستەنگ بۆ ئەوەی لەو ساڵەدا سەرژمێریی گشتی ئەنجام بدەین.

بەڕێز وتەبێژی وەزارەتی پلاندانانی فیدڕاڵی لەم گفتوگۆیەدا ئاماژەی بەوە كرد، بە هۆی هاوكات بوونی خولی دووەمی تاقیكردنەوەی قوتابیان لەگەڵ دەستپێكردنی قۆناغی «گەمارۆسازی و ژمارەدانان»، پرۆسەكە لە هەرێمی كوردستان دواكەوت، لەگەڵ ئەوەی ڕاستە بەشێكی دەگەڕێتەوە بۆ ئەم هۆكارە، بەڵام بەشێكی دیكەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی هەر دوو پرسی «ئەنجامدانی سەرژمێری لە ناوچە دابڕێنراوەكانی دەرەوەوی هەرێم، و دانانی ژینگەی داتا و ڕاپۆرتەكان لە هەرێم»، هەتا ئێستا لەگەڵ وەزارەتی پلاندانانی فیدڕاڵی نەمانتوانیوە یەكلاییان بكەینەوە، بۆیە ئێمە لە مانگی تەممووزی ڕابردوو بۆ ماوەی دوو هەفتە كارەكانی خۆمان ڕاگرت، هەتا بەڕێز وەزیری پلاندانانی هەرێم دوای وەرگرتنی بەڵێن لە وەزیری پلاندانانی فیدڕاڵی بەوەی ئەو دوو پرسە جێبەجێ دەكرێن، ئەوجا بڕیاری دا دەست بە كارەكانمان بكەینەوە.

لە دوماهیدا دەمەوێت ئەوە بڵێم 20ی تشرینی دووەمی 2024 كە بۆ ڕۆژی ئەنجامدانی سەرژمێرییەكە دەستنیشان كراوە، زۆری نەماوە، ئێمە ئەگەر بمانەوێت ئەم پرۆسەیە بە سەركەوتوویی جێبەجێ بكەین، ئەوا دەبێت هەموو هەوڵی خۆمان بخەینە كار بۆ ئەوەی لەو ماوە كورتەی لەبەردەستمان ماوە، كارەكان تەواو بكەین. جارێكی دووبارە دەكەمەوە ئێمە ئەگەر بتوانین ئەم سەرژمێرییە بە سەركەوتوویی ئەنجام بدەین، بەڕاستی دەستكەوتێكی گەورە دەبێت بۆ هەموو عێراق بە هەرێمی كوردستانیشەوە، بەڵام بەداخەوە پرسە سیاسییەكان كاریگەریی زۆری لەسەر هەوڵ و ئامادەكارییەكانی سەرژمێریی گشتی هەبووە. مەزندەی من بەوجۆرەیە، هەتا دەگەینە ئەو ساتەی بڕیارێكی یەكلاكەرەوە لەسەر ئەو پرسانە بدەین، پرسی سیاسی كاریگەری هەر دەمێنێت.