سەعدیە گەردی چالاكی بواری كۆمەڵگەی مەدەنی و پرسەكانی ئافرەتان: هەمواركردنی یاسای باری كەسیی عێراقی هەنگاوێكی مەترسیدارە لەسەر كۆمەڵگا بەگشتی
سەعدیە گەردی، چالاك لە بواری كۆمەڵگەی مەدەنی و پرسەكانی ئافرەتان، لە هەڤپەیڤینێكیدا لەگەڵ گۆڤاری گوڵان باس لە پرسە هەستیار و هەنووكەییەكانی پەیوەست بە خانمان دەكات و جەختیش لەوە دەكاتەوە كە بەر لە وڵاتانی دەوروبەرمان لە كۆمەڵگەی كوردەواریدا ئافرەت «میر» بووە، دواتریش لە بزووتنەوەی سیاسیی ڕزگاریخوازیی كوردستان ئافرەت كاراكتەرێكی كاریگەر بووە و لە قۆناغی شاخ و شار ڕۆڵی باڵای هەبووە.
گوڵان: كۆمەڵایەتی
* ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی فیدڕاڵ، رۆژی (٤ـی ئاب)ی ئەمساڵ (2024) خوێندنەوەی یەكەمی بۆ هەمواری یاسای باری كەسیی عێراق كرد. بە بۆچوونتان هەمواركرنی یاسای باری كەسیی عێراقی تا چەند زیان بە دەستكەوتە یاساییەكانی هەرێمی كوردستان دەگەیەنێت؟
- هەمواری یاسای باری كەسیی عێراقی زۆر ترسناكە لەسەر كۆمەڵگە بەگشتی و ژنان و منداڵان بەتایبەتی. ڕێگا بەوە دەدات، كچان لە تەمەنی نۆ ساڵی هاوسەرگیری بكەن. ئەوە تەواو مافی مرۆڤ و دژی مافی زایندەیی و تەندروستیی كچانە، هەروەها لە هەمواری یاسایەكەدا داوا دەكەن هاوسەران مەزهەبی خۆیان دیاری بكەن. ئەوەیان مەزهەبگەرایی تۆختر دەكاتەوە. بۆیە وەك كۆمەڵگەی كوردی، دەبێت ئێمە ئەوە ڕەت بكەینەوە و كۆدەنگ بین بە یەكەوە، لانیكەم نەتوانرێت لە هەرێم ئەو یاسایە جێبەجێ بكرێت(حەتمەن بە كەركووكیشەوە).
* وەك ئاگاداری خەریكە بە هاوردەكردنی كۆمەڵێك ئایدیۆلۆژیای دەرەكی، جوانیی ئافرەتی كورد دەشێوێندرێت و خەسەڵەتی كوردانەی بزر دەبێت، ئەمە لەكاتێكدا بەشی هەرە زۆری شاعیرانی كورد مەلا و زانایانی ئیسلامی بوون و شیعرەكانیشیان بەشی هەرە زۆری بۆ پیشاندانی جوانی و ئازایەتیی ئافرەت كورد بووە. ئایا ئەم ئایدیۆلۆژییە هاوردەكراوانە تا چەند سیما و ڕوخسار و جوانی و ئازایەتیی ئافرەتی كوردیان شێواندووە؟ تا چەند ئەم شێواندنە كاریگەری نەرێنی لەسەر بیری نەتەوەییمان دەبێت؟
- ئەو پرسیارە ڕۆژانە ڕووبەڕووی هەموومان دەبێتەوە: ئایا ئایدیۆلۆژیای هاوردەكراوە هاتووەتە ناو كۆمەڵگەی ئێمە؟ كام ئایدیۆلۆژیایە؟ ئەوەی دژی ئافرەتە» یان ئەوەی ژن دەكات بە كاڵای بازرگانی؟ ڕاستی من لەگەڵ ئەوەم هەردووكی خزاوەتە ناو كۆمەڵگەی ئێمە. ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژوو، ئەوا بەر لە وڵاتانی دەوروبەرمان لە كۆمەڵگەی كوردەواریدا ئافرەت «میر» بووە. نموونەی خانزادی میری سۆران، ئەو ئافرەتە بەهێزە لەو سەردەمەدا میری میرنشینێك بووە، عادیلە خان، كێخوا سێوێ و دواتر لە بزوتنەوەی سیاسیی ڕزگاریخوازیی كوردستان، ژن كاراكتەرێكی كاریگەر بووە و لە قۆناغی شاخ و شار ڕۆڵی باڵای هەبووە. دواتر لە ساڵانی ٩٠ شەپۆلێكی دژە ئافرەت و بە كۆیلەكردنی ئافرەت و بە گوناح نیشاندانی ئافرەت هاتە ناو كۆمەڵگەی كوردی و شەپۆلێكی ڕادیكاڵ(من ناڵێم ئایینی، بەڵكو دەڵێم ڕادیكاڵی و ئەوە بە ناوی دین هاتە ناو ئێمە. من دڵنیام دین لەوە بێبەرییە. نموونە «هیند»ی هاوسەری ئەبوو سوفیان، دوای ئەوەی هاتە ناو ئیسلام، بووە بازرگان. كەواتە ئەوەی دژی ئافرەت دەكرێ نەریتە، نەك ئایین. هاوكات شەپۆلێكی بەكاڵانیشاندانی ئافرەت لە تەواوی دنیا هەیە. ئەوە هاوتەریبە لەگەڵ دنیای سەرمایەداری كە ئافرەت وەك كاڵا سەیر دەكرێت. كاڵای سەرمایەداری ئەو شەپۆلە بەسەر دنیا باڵكێش بووە، بەڵام زۆربەی وڵاتانیش توانیویانە بۆشاییەك لە نێوان كۆمەڵگەی خۆیان و ئەو بیرۆكەیە دابنێن. من هەرگیز لەگەڵ بەكاڵاكردنی ئافرەت نیم. سەرمایەداری ئافرەت وەك كاڵا سەیر دەكات و هەر واش دەمێنێتەوە.
* لە كۆمەڵگە پێشكەوتووەكان چارەسەر كێشەی ئافرەتانیان گرێ داوەتەوە بە «وەبەرهێنان لە كچاندا»، ئەمەش بەو مانایەی پێویستە لە قۆناغی باخچەی ساوایانەوە كچ پەروەردە بكرێت بۆ ئەوەی ژنێكی باش پێشكەشی كۆمەڵگە بكرێت، لە كوردستان ئەم ئاراستەیە چ ئاستێكی هەیە؟ ئایا تاچەند گرنگە كە وەبەرهێنان لە كچاندا بكرێت؟
- پەروەردەكردنی كچان جگە لەوەی ئەركێكی مرۆیی و مۆرالییە، هاوكات هەنگاوێكی گرنگە بۆ بەرەوپێشبردنی كۆمەڵگە، خێزان دامەزراوەیەكی گرنگە لە كۆمەڵگە و بەشێكی بەرچاو لە پەروەردە و ڕۆشنبیریی مرۆڤەكان لە خێزاندا دەستەبەر دەبێت. ئافرەت توخمێكی چالاكە لە خێزان و بەشێكی گرنگ لە پەروەردەی خێزانی لە ئەستۆدایە، ئەوەش كاریگەری هەیە لەسەر پەروەردەی نەوەكانی داهاتوو، بۆیە خوێندەواری و ڕۆشنبیربوونی ئافرەت دەبێتە هۆی ئەوەی نەوەی تەندروست پێشكەش بە كۆمەڵگە بكرێت. هەر گۆڕانكارییەك بۆ ئافرەتان لە ڕووی ڕۆشنبیرییەوە فەراهەم بێت، لە قازانجی پیاوان و كۆمەڵگە و نەوەی داهاتووە، باسەكەی ئێمەش لەسەر پێگەیاندنی كچە و پێشكەشكردنی بە كچی بەتوانایە بە كۆمەڵگە، یەكەم شوێنیش بۆ پێگەیاندنی كچ خێزانە، یەكەم ئەركی خێزانیش دابینكردنی ئارامی و ئاسوودەییە بۆ ئەوەی خێزان ببێتە شوێن و پەناگەیەك بۆ دروستكردن و پێگەیاندنی منداڵ، بەتایبەت كچ، مامۆستای سەرەكییش لە خێزان بۆ پێگەیاندنی كچ دایكە، دایك لە سەرەتاوە دەبێت وا كچەكەی فێر بكات، كە خۆشەویستی و دڵسۆزی بۆ چواردەوری مەرج نییە بە مەرام بێت، یان دڵسۆزی لە كار خۆشەویستی دروست بكات.
لەلایەكی دیكەوە، پرۆسەی پەروەردە و فێركردن، فاكتەری سەرەكییە بۆ پەروەردەوی تاك و لە زۆربەی هەرە زۆری وڵاتان پرۆسەی پەروەردە زیاتر ڕۆڵ دەبینێت لە پێگەیاندن و بنیادنانی تاكێكی تەندروست بۆ كۆمەڵگە دوای ئەوە زانستخوازی دێت، چونكە ئەگەر مرۆڤ بەهای ڕەوشتی لاواز بوو، ئەوا ئەو زانستەی كە فێریشی دەبێت، نازانێت چۆن پەخشی بكات، یان خزمەت بكات، بۆیە هۆشداری و پەروەردەی تاك گرنگە بە واتای ئینتیما بوون بۆ خێزان و خوێندنگە و نیشتمان، هۆشیاركردنەوەی تاك لە ڕێزگرتن لە سەروەریی مامۆستا و لە ڕۆڵبینینی خودی مامۆستا لە بنیادنانی نەوەیەكی تەندروست.
