بەهار عەلی بەڕێوەبەری ڕێكخراوی «ئێمە» بۆ پەرەپێدانی مرۆییه ‌و، یەكێكە لە چالاكوانە دیارەكانی هەرێمی كوردستان و عێراق بۆ داكۆكیكردن لە مافی ئافرەتان و دروستكردنی كۆمەڵگەیەكی مەدەنی لە هەرێمی كوردستان و عێراقدا، لە ئێستاشدا بۆ رەتكردنەوەی پێشنیاری هەمواركردنی یاسای باری كەسی، رێكخراوی «ئێمە» لەگەڵ هاپەیمانی ئافرەتانی كوردستان ئەندامی هاوپەیمانی (188)ن بۆرێگرتن لەو هەموارە، لەگفتوگۆی ئەمجارە «هەمواركردنی یاسای باری كەسیی عێراق و ئاكامەكانی» بەمجۆرە بیروبۆچوون و پێشنیارەكانی خۆی خستەڕوو.

 

دەستخۆشی له ‌بەشی رۆشنبیری و راگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان دەكەم بۆ سازدانی ئەم گفتوگۆیە، لەگەڵ ئەوەی ئەم پرسە بابەتی گفتوگۆی كۆی ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و هێز و لایەنە سیاسییەكانی كوردستانە، بەڵام كۆكردنەوەی ئەم بیروبۆچوونە جیاوازانە لەسەر ئاستی عێراق و كوردستان هەنگاوێكی گرنگە، لای ئێمە لە كوردستان، خەباتی راستەقینە بریتییە لە شەڕ كردنە لەسەر «مافی مرۆڤ، مافە مەدەنییەكان، كەرامەتی مرۆڤ، كەرامەتی ئافرەت».

كاك فەرهاد محەمەد له ‌وەڵامی د.هاشم كەندی كە گووتی باش نییە « پارتی دیموكراتی كوردستان تەبەننی سیاسیی ئەم پرسە بكات» گووتی « ئەوەی لەم هۆڵەدا قسە لەسەر ئەو پرسە دەكات هەموویان ئەندامی پارتی دیموكراتی كوردستان نین و نوێنەری هەموو عێراقییەكان بوون و تۆش قسەی خۆتت بە ئازادانە كرد»، بۆیە من راشكاوانە بە كاك فەرهاد دەڵێم، پێویست ناكات بڵێت ئەمە هەر ئێمه ‌نین، بەڵكو ئەمە شانازییەكە بۆ ئێوە كە وەك پارتی دیموكراتی كوردستان ئەم دەستپێشخەرییەتان كردووە، ئێمە لەناو ماڵی خۆمانین د.هاشم كەندی هەڕەشەمان لێدەكات و پێمان دەڵێت ئەم كارەتان بۆ هاوپەیمانی سیاسیی باش نابێت.

بۆیە جێگەی خۆیەتی راشكاوانە بڵێم ئێمە لە هەرێمی كوردستان لە كوێین و قسە لەسەر چی دەكەین و له ‌بەرامبەردا چۆن وەڵاممان دەدەنەوە، بەڕاستی ئێمە لە هەرێمی كوردستان زۆر جار رەخنەی توند لە حزبە سیاسییەكان دەگرین كە نایا‌نەوێت خۆیان بكەنە خاوەنی پاراستنی مافەكانی ئافرەتان، مافەكانی مرۆڤ، بۆیە دووبارە دەستخۆشی له ‌بەشی رۆشنبیری و راگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان دەكەم.

من كەسێكی نەتەوەییم، كەسێكی سەربەخۆم، زۆر بڕوام به ‌سەربەخۆیی كوردستان هەیە، بەڵام ئەوەی لەم گفتوگۆیە گوێم لێ بوو و ئەوەشی ئێستا لە عێراق دەیبینین، وامان لێدەكات كە دەبێت پەلە لە سەربەخۆیی بكەین، گوناهی من یان گوناهی كچەكەی من چییە لە عێراقدا بژی و چارەنووسی ببێتە قوربانی ئەو ئەقڵییەتەی كە لە كوردستاندا پەسەند نییه ‌و ڕەتدەكرێتەوە.

با زۆر بەڕاشكاوی قسە بكەین، كاتێك بەراوردی هەرێمی كوردستان و عێراق دەكەین، وەك ئەوەیە قسە لەسەر جیاوازیی مەریخ و زەوی بكەین، بەڕاستی دوو جیهانی جیاوازن.

باس لەوە كرا كە رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پشتگیری لە ئافرەتانی عێراق دەكەن و ئافرەتانی عێراقیش پێشوازی لەو پشتگیرییە دەكەن، گوایە ئەمە خراپە و كێشە دروست دەكات، باشە لە عێراقێكدا دەستتێوەردانی دەرەكی هەبێت، ئەقڵییەتێك هەبێت خاوەنی دەسەڵات بێت و بیەوێت بەزۆر یاسایەك فەرز بكات كە هیچ ماف و كەرامەت بۆ ئافرەت ناهێڵێتەوە، ئافرەتانی عێراق چی بكەن پێشوازی لەو پشتگیریانەش نەكەن، لەمەش زیاتر بۆ چاو لەوە دەپۆشن، عێراقیش بەشێكە لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، خۆ ئێمە لە هەسارەیەكی دیكەی دەرەوەی ئەم جیهانە ناژین، بۆیە كاتێك دەوڵەت نەتوانێت ماف و كەرامەتی هاووڵاتیانی خۆی بپارێزێت، ئەوا مافی هەر هاووڵاتییەكە پێشوازی لە پشتگیری نێودەوڵەتی بكات.

ئەوەی پەیوەندی بەهەمواركردنەوەی «یاسای باری كەسیی عێراق» ژمارە 188ی ساڵی 1959وە هەیە، پرۆژەیەكی تەبەننی كراوی لایەنە سیاسییەكانی عێراقە بەتایبەتی لایەنە سیاسییەكانی شیعە و، ئامانجیان ئەوەیە بەم هەمواركردنەوەیە بە ئیسلامیكردنی كۆمەڵگە و كردنی عێراقە بە دەوڵەتێكی ئیسلامی.

ئەم ئامانجەی لایەنەكانی شیعە هەر لەسەرەتاوە بەو جۆرە بووە، بەڵام لەبەر ئەوەی لە ساڵی 2003 كە رژێمی پێشوو رووخاو گۆڕانكاری لە پرۆسەی سیاسیی عێراق هاتە ئاراوە و ئەو گۆڕانكارییە بەدەستی دەرەكی روویدا، بۆیە نەیانتوانی دەستورێكی ئایینی بۆ عێراق دابنین، بەڵام ئەو دەستورەشی لە ساڵی 2005 پەسەند كرا پڕ كرا لە شتی سەیر و سەمەرە كە ئێستا به ‌دەستییەوە دەناڵێنین و، هەموو هەوڵیشیان بۆ بە ئیسلامیكردنی كۆمەڵگەی عێراقییە.

چۆن دەیانەوێت ئەم ئامانجە جێبەجێ بكەن؟ بێگومان ئاسانترین رێگە بۆ ئەوەی دەست بۆ ئەم پرۆسەیە بەرن، دەستبردنە بۆ مەسەلەی ئافرەتان و مەسەلەی پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینییە جیاوازەكان لەعێراقدا، لەبەر ئەوەی ئەم دوو پرسە دوو ئەڵقەی لاوازن.

ئەگەر سەرنج بدەین ئایا لە پارێزگاكانی عێراق پێكهاتەكان بوونیان ماوە، ئێستا لە بەغدا چەند هەزار كریستیان ماون، 10 ساڵ پێش ئێستا سەردانی بەسرام كرد لەوێ ئافرەتێكی كریستیانم بینی و پێی گووتم «ناتوانم بچمە بازاڕ ئەگەر سەرپۆش (حیجاب)م لەسەر نەبێت لەبەر ئەوەی دەترسم پەلامارم بدەن و بمكوژن»، پرسیاری دیكە ئەوەیە كوا پێكهاتەكانی «سابیئە، بەهائی، هەزاران خێزانی جوو . هتد»، بینیمان ئیزدییەكان بە بەرچاوی هەموو جیهانەوە جینۆساید كران و ئافرەتانیان ڕفێندران و كران كەنیزەك و سەبایە و، دەوڵەتی عێراقیش بە شێوەیەكی زۆر لاوەكی مامەڵە لەگەڵ ئەم تاوانە گەورەیە دەكات، ئەمە ئەوەمان پێدەڵێت دەستبردن بۆ پێكهاتەكان لەبەر ئەوەی ئەڵقەیەكی لاوازن، بەهەمان شێوە دەست بۆ پرس و مافەكانی ژنیش دەبەن لەبەر ئەوەی پێیان وایە ئەمەش ئەڵقەیەكی لاوازە، بۆیە ئەمە شتێكی تازە نییە یەكەمجار نییە كار بۆ ئەم هەمواركردنەوەیە دەكەن و دوایین جاریشیان نابێت، ئەگەریش زۆرە ئەمجارە هەوڵبدەن‌ بە زۆرینە ئەم پێشنیاری هەمواركردنە تێپەرێنن ئەگەر بزووتنەوەیەكی بەهێز و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی رێگریی لێ نەكات.

پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئەگەر ئەم هەموارە تێپەڕێنن تاچەند بۆیان دەچێتە سەر؟ بێگومان ئیرادەی هاووڵاتیان لەسەرووی هەموو پرسیارێكەوەیە.

لە عێراقدا زەمینەی كۆمەڵایەتی بۆ ئەم پرسە خۆشكراوە، لە ساڵی 2003وە لایەنە سیاسییەكانی شیعە بەدەنگی بەرز و بە هەوڵی ئاشكرا بەردەوام هەوڵیانداوە ئەم هەموارە بكەن، بەڵام ئەگەر سەرنج بدەین لە كوردستان بارودۆخەكە‌ هێندە بەرەو پێش چووە كەس ناتوانێت باس لەوە بكات مافەكانی ئافرەتان بگەڕێننەوە دواوە.

لەسەر ئەو ژینگەیەی كە لە عێراقدا زەمینەی بۆ خۆشكراوە و تاچەند ئەو زەمینەیە كاریگەرییان هەیە لەسەر پیاوانی ئێمەش، بەسەرهاتێك دەگێرمەوە، پیاوێك هەبوو یەكێك بوو لە چالاكوانانی بەگریكردن له ‌مافی ئافرەت، بوو بە ئەندامی پەرلەمانی عێراق، من لەگەڵ هاوڕێكەم توێژینەوەیەكم هەبوو، بۆ وەرگرتنی هەندێك ئامار سەردانی ئەو پیاوەمان كرد لە پەرلەمانی عێراق، دواتر پێی گووتین من داواكارییەكم له ‌ئێوەیە، پێمان گووت فەرموو، وتی پیاوانی عێراق كامەرانن هەر یەكەیان چوار ژنی هەیە، دەتوانن هاوسەرگیری مسیار و كاتی ئەنجامبدەن، بەڵام ئێمە لە هەرێمی كوردستان ناتوانین ژنی دووەم بێنین، بۆ ئێوە ناچن هاوسەرگیری كاتی « موتعە» بكەن بە یاسا.

سەرنج بدەن ژینگەی كۆمەڵایەتی عێراق نەك بۆ خۆیان بەڵكو چەند كاریگەری لەسەر پیاوانی ئێمەش هەیە، ئەمەیە وادەكات كە من دەڵێم دەبێت پەلە لە سەربەخۆیی بكەین، چونكە پیاوانی ئێمەش كە لە كوردستان پەروەردە دەبن كە دەچنە بەغدا دەكەونە ژێر كاریگەری ئەو ژینگە كۆمەڵایەتییەی لەوێ بوونی هەیە و زەمینە سازی بۆ كراوە.

لەوێ شانازی دەكەن پیاوێك چوار ژنی هەیە كە جیاوازییەكی گەورەی تەمەن لە نێوانیاندا هەیە، لەوێ نوسینگەی جێگری هاوسەرگیری كاتی « موتعە» هەیە، بۆیە كاتێك تۆ هاوسەرگیری كاتی دەكەیتە‌ شتێكی ئاسایی لەناو كۆمەڵگە، ئەوا زۆر ئاسایی دەبێت سبەی یاساشی بۆ دابنێت.

سەیری ئەو ژینگە كۆمەڵایەتییە جیاوازە بكە كە ئێستا لە كوردستان بوونی هەیە، بەشی هەرە زۆری ئافرەتانی كوردستان قبوڵ ناكەن پیاوەكانیان ژنی دووەمیان بەسەردا بێنێت، هەندێك پیاو كە له ‌كوردستان ژنی دووەم و سێیەمیان هێناوە هەموویان چوون لە پارێزگاكانی باشوور و ناوەڕاستی عێراق كچی منداڵی عەرەبیان هێناوە، هەر بۆیە بە تێپەڕاندنی هەموار كردنی ئەم یاسایە رێگە خۆش دەكەن بۆ ئەوەی پیاوانی میللەتانی تریش كچەكانیان بچەوسێننەوە.

مەترسی دەستبردن بۆ یاسای باری كەسی، تەنیا مەترسی بۆ ژیانی تاك و خێزان نییە، بەڵكو دەستبردنە بۆ ماف و كەرامەتی مرۆڤ، ئەمەش لەبەر ئەوەیە بەو یاسایە كەرامەتی مرۆڤ دیاریكراوە كاتێك دەستی بۆ دەبرێت كەرامەتی مرۆڤ پێشێل دەكرێت. دەستبردن بۆ ئەم یاسای بێ بەهاكردنی مانای هاوڵاتیبوونی عێراقیەكانە.

قسەكانم بەم پرسیارە كۆتایی پێدەهێنم «ئێمە لە كوردستان چی بكەین؟»

بەراستی من خەمی هەرێمی كوردستانیشمە، هەر بۆیە وەك ڕێكخراوی (ئێمه)‌ و هاوپەیمانی ژنانی كوردستان بووینە بەشێك لە هاوپەیمانی 188 و هەموو هەوڵی خۆمان دەخەینەگەڕ بۆ ئەوەی رێگری لە تێپەڕاندنی ئەم هەموارە بگرین، لە خەمی ئەوەدام ئەو دەستكەوتانەی لەماوەی 33 ساڵی رابردوو بۆ مافی ئافرەتان بەدەستمان هێناوە كۆمەڵگەمان گەیاندۆتە قەناعەت كە ئەو مافانە قبوڵ بكەن، بەهۆی ئەم یاسایەوە زیانی بەربكەوێت.

بۆیە پێشنیارەكەم بۆ ئێستا ئەوەیە، لەبەر ئەوەی پەرلەمانی كوردستان ئێستا كارا نییە، داوا له ‌سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەكەم بەو حكومەی ئەو دەسەڵاتەی هەیە بڕیارێك دەربكات بەوەی هەرێمی كوردستان بەهیچ جۆرێك ناچێتە ژێر باری ئەو یاسایەو پەیوەندیمان پێوەی نابێت.