پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان بوارێکی فراوانی کارکردنە ، لە پێکدادان و کارلێکردن  و پەیوەندییەکانی نێوان دەوڵەتان و دامەزراوەکانی  گەلان  ، لەو گۆڕەپانە فراوانە نێودەوڵەتیدا ،  بابەتی سیاسی ، ئابووری ، کۆمەڵایەتی ، کولتووری ، ئاسایش و چەند بابەتێکی دیکە هەن  ، لە باس  و خواست و وردەکاریەکان لە هاوکاری و ململانێی نێوان وڵاتان و هەروەها ڕووداوە نێودەوڵەتییەکان و پێشهاتەکانی ئێستا و بەشێک لەسەر بنەمایی مێژوو ڕابردووی وڵاتان و بەرژەوەندیە هاوبەشەکان رێچکە دەگرێت.

کورد و پەیوەندیە نێودەلەتیەکان

لە تەواوی قۆناغە جیاوازەکانی مێژوودا پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان وەک بابەتێکی گرنگ و لە پێشینەی بنەماکانی بۆ دەوڵەتداری نەبووە ، بۆیە کورد تائێستە نەیتوانیوە لەسەر ئەو بنەمایە سەربەخۆیی خۆیی بنیادبنێ ، ئەگەر لە بیست ساڵی رابردوو لەو ڕوانگەیەوە کورد هەنگاوی لێرەو لەوێ نابێت ، بەڕێگای پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکانەوە ، بەرەو سەربۆخۆیی هەنگاو بنێ و هەندێک لە دۆخی نەتەوەی کورد بەرەو کەناری ئارامی بەرێت ، بەڵام هۆکارگەلێک بوونەتە بەربەست و هەنگاوەکان بێ ئاکام بوون .

سەروەختێک بە لاپەڕەی مێژوودا گوزەرێکی خێرا بکەین و هەندێک لەو پەیوەندیانەو ئەو ڕێککەوتنانەی هەمیشە کورد تێیاندا سەرکەوتوونەبووە دەبینین ، لە دوایی دەوڵەتی مادەکانەوە ، کورد وەک نەتەوەیەکی لەت لەت و دابەش بەسەر ئیمپراتۆریەتەکاندا بەش و داگیرکراو بووە و میرە کوردەکانی خاوەن دەسەڵات لە ناوچەکانی سنوری دەسەڵاتی خۆیاندا ، هێندەی کاریان لەسەر بەهێزکردنی دەسەڵاتی خۆیان و هێشتنەوەی فەرمانڕەوایەتیەکانی خۆیان و میراتگریەکان ، و دژایەتی و لەناوبردنی یەکتر و کوشتاری نێوخۆیی کردووە ، هێند بیریان لای سەربەخۆیی و یەکگرتن و دروستکردنی دەوڵەتی کوردی نەبووە .

لە دوایی سەرهەڵدانی ئیسلام و دەسەڵاتەکانی دەوڵەتی ئیسلامی و دواتر ناکۆکیەکانی ئەم دەوڵەتەو پارچە پارچەبوونی دەسەڵاتەکانی  ، کوردیش پەرتەوازە بووە بەسەر ئەو هێزانەدا ، لە کاتێکدا کورد لەسەردەستی سوڵتان سەڵاحەدینی ئەیووبیدا وەک سەرکردەیەکی دەوڵەتی ئیسلامی و بەڕەگەز کورد ، بووەتە هۆیی یەکخستنەوەی دەوڵەتی ئیسلام و توانیویەتی لەو سەردەمەدا گەورەترین سەرکەوتن بەدەست بێنێت ، ئەویش هەندەی لەخەمی یەکخستنی ئومەی ئیسلامی بووە ، هێندە لەخەمی نەتەوەکەی خۆیی نەبووە .

لە کاتێکدا سەیری دەسەڵاتی میرنشین و ئیمارەتەکانی کورد دەکەین دابەش بوون بەسەر دەسەڵاتی نەتەوە داگیرکارەکانی ناوچەکە ، لە تورک و فارس و عەرەب لەو سەردەمەدا ، لەگەڵ ئەمەشدا دژایەتی یەکترو شەڕی یەکتریان کردوە ، بۆیە کورد نەیتوانیوە سود لە پەیوەندیەکانی بۆ بەرژەوەندی نەتەوەکەی وەربگرێت .

لەگەڵ گۆڕانیاریەکانی دەسەڵات و پارسەنگی زلهێزەکانی دونیا و قۆناغە جیاوازەکانی پەیوەندەیە نێودەوڵەتیەکان و تێڕوانینەکان لە بارەیەوە ، کورد  نەی توانیووە لەم پەراوێزەدا و لەو جەنجاڵیەی دونیای سیاسەت و بەرژەوەندیە ئابورییەکانی وڵاتانی خاوەن دەسەڵات و هێزەدا خۆیی بدۆزێتەوە و بەرژەوەندی هاوبەش دروست بکات.

ئەو چەمک و بابەتانەی لە بواری پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان ، کورد لە ڕێگایانەوە بەردەوام زیانی پێگەیشتووە و دواتر دەکرێ لەو دەرگایانەوە کورد پەیوەندیەکانی رێکبخاتەوەو بتوانێ کاریگەر بێت و لەگەڵ بەرژەوەندیەکانی دونیایی ئەمڕۆی سیاسەت و جیهان بینی و ئەو تەوژمە نوێیەی کاری لەسەر دەکرێت ، چ بۆ گۆڕانکاری و نوێکردنەوەی پەیوەندییەکانی دونیا بێت ، یان رێکخستنەوەو بنیادنانەوەی جیهانێکی نوێ بێت ، ئەمەش پێویستی بەزۆر گۆڕانکاری هەیە ، بەشێک لەو هەنگاوانە گەر وەک تاقیکردنەوەش بێت لە چەند ساڵی رابردوو بەدیارکەوتوون ، لەوانە کۆڕۆنا و ئەو شەڕانەی لەو ماوەیەدا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەورووپا و ئاسیا و هەندێک وڵاتی دی ، لەگەڵ ئەو پلان و بەرنامە ئابورییانەی وڵاتانی زلهێزلە ڕێگایەوە بەبێ شەڕو داگیرکاری ، ئەو وڵاتانە داگیردەکەن و دەیانخەنە ژێر ڕکێفی خۆیانەوە .

سیاسەتی نێودەوڵەتی و چۆنیەتی کارلێکەوتنەوەی وڵاتان لەگەڵ یەکتر ، سەبارەت بە بڕیاری سیاسی و هاوپەیمانی و ناکۆکییەکان، لێرەدا ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەک هەمیشە جێگای گرنگی وچەقی ململانێکان بووە  ، لە ڕوانگەی ئاینیەوە ناکۆکیەکانی ئیسلام و ئاینەکانی دی لە ناوچەکە ، لەگەڵ ناکۆکیەکانی شیعەو سوننە ، خۆیی لە سەفەوییەکان و عەجەمییەکان دەبینێتەوە وەک پێشتر ئاماژەم پێدا ، لە ڕوانگەی مێژووییەوە بنەمای پەیوەندیەکان دادەڕێژرێت ، بەڵام بەشێوازێکی مۆدێرن و لە بەرگێکی نوێدا ، ئەوەی لە ئیسرائیل و فەلەستین و لوبنان و میسر دەگوزەرێ لەگەڵ ئەوەی بابەتەکە فرە ڕەهەندە ، بەڵام کاریگەری لەسەر سیاسەتی نێودەوڵەتی  هەیە و ڕاستەوخۆ پارسەنگی هێز یەکلا دەکاتەوە .

ئەورووپایی ڕۆژهەڵات و وڵاتانی ژێر دەسەڵاتی یەکیەتی سۆڤیەتی پێشوو ، ئەمڕۆ زۆربەیان بەتەواوی لەژێر دەسەڵاتی بلۆکی ڕۆژئاوادان و بەتایبەت تر ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی .

لەنێو ئەم سیاسەتە نێودەوڵەتیە ئاڵۆزە فرە جەنگە بەرژەوەندخوازەدا ، کورد لە پێگەیەکی گرنگ و مەترسیداردایە ، پێگەی گرنگی کورد هەڵکەوتە جوگرافیەکەیەتی ، زیندوویی نەتەوەکەی ، مانەوەی زمان و کلتورو داب و نەریتەکەیەتی ، بەدەر لە گرنگیە ئابورییەکەی ، فراوانی سنورەکانی و خاک و نەتەوەیە ، کە ئەوروپا و ئاسیا و ئارستە جیاوازەکان بەیەکەوە دەبەستێتەوە و تێکەلەیەک لە ڕەنگەکان و ئاینەکان و نەتەوە جیاوازەکانی قۆناغی رابردوو ، لە مێژووی مرۆڤایەتی لەخۆدەگرێت .

مەترسیەکان لە ڕوانگەی هەموو ئەو گرنگیانەی سەرەوە و ئەو دابەشکارییەی بەسەریدا سەپاوە و لە سێ ئاراستەی جیاوازو بەرژەوەندی جیاواز ودژە یەک ، بەڵام بۆ بەرەنگاربوونەوەی دۆزی کورد هەمیشە دوژمنەکان یەک دەنگ و تەبان ، بۆیە دەبینن  کورد لەم خاڵەدا زۆر ئاستەنگی بۆ دورست بووە و بەردەوام ئەم لایەنە بوەتە هۆیی ئەوەی کورد لە گۆڕەپانی سیاسەتی نێودەوڵەتی سەرکەوتوونەبێت و بەئامانجەکانی نەگات ، هەموو ئەو نەهامەتیانەی بەسەر کورداهاتن لەو سەد ساڵەی ڕابردوو ، تەنها لە ڕوانگەی مرۆڤایەتیەوە هەندێک وڵات بە پیرییەوە هاتوون ، ئەوەش زۆر سنوردار بووە ، بەڵام بابەتەکە  کاتێک هاتە سەر لێدانی بەرژەوەندیەکانی وڵاتان و شەرو داگیرکاری لەسەردەمی سەرهەڵدانی داعشدا ، سیاسەتی نێودەوڵەتی بەرامبەر بە ناوچەکە گۆڕانێکی بەرچاوی بەخۆییەوە دی و کورد وەک کارەکتەرێکی دیارو کاریگەر لە گۆڕەپانەکەدا دەرکەوت و ڕۆڵی گرنگی خۆیی گێڕا ، و بەشێک بوو لە ڕزگارکردنی مرۆڤایەتی لەو دەسەڵاتە شەوە زەنگیە تاریکە .

چەمکەکانی پەیوەندەیە نێودەوڵەتیەکان گرنگە کورد لە رێگایانەوە پەیوەندیەکانی خۆیی بگەیێنتە ئاستێک بتوانێ پارێزگاری لە بەرژەوەندییەکانی خۆیی بکات و بیکاتە بەشێک لە بنەماکانی ئەو پارێزگاریە نێودەوڵەتییە بۆ کورد بەئاراستەی سەربەخۆیی و پاراستینی لە توانەوەو سڕینەوەی .

ئابووری نێودەوڵەتی مامەڵە کردن لەگەڵ بازرگانی و وەبەرهێنان و سیستەمی دارایی نێودەوڵەتی وزە و پیشەسازی و کشتوکاڵ  ، کە راستەوخۆ  کاریگەرییەکانی لەسەر ئابووری نیشتمانی و پەیوەندییەکانی نێوان وڵاتان دەبێت ، کورد دەبێ لەم ڕێیەوە پەیوەندیەکانی خۆیی پتەو بکات ، بێگومان لە ڕووی وزەوە کورد هەوڵیدا بەڵام کێشەو گرفتەکان و پلانە ناوچەییەکان ئاستەنگی هێنایە بەردەم هەوڵەکانی کورد .

ئاسایشی نێودەوڵەتی وەک پرسی سەلامەتی و ئاسایشی نیشتمانی ، لەوانە هەڕەشەی تیرۆریستی، بڵاوبوونەوەی چەکی ئەتۆمی و تەحەددیاتی دیکەی ئەمنی ، ئەمەش هۆکارێکی گرنگە بۆ هەرێمی کوردستان ، لە ناوچەکە هیچ کات نەبووەتە هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی هیچ وڵاتێکی دراوسێ و هەمیشە پێچەوانەی ئەو بۆچوونانە مامەڵەی کردووە .

یەکگرتن و هاوپەیمانیەتە ناوچەییەکان و نێودەوڵەتیەکان ، لە هاوپەیمانی و ڕێکخراوە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکانی وەک نەتەوە یەکگرتووەکان، ڕێکخراوی هاوکاری ئابووری، ڕێکخراوی پەیمانی باکووری ئەتڵەسی (ناتۆ) و یەکێتی ئەوروپا  ، ئەمەش هەنگاوێکە بۆ پەیداکردنی هێزو گۆڕینی پارسەنگی هێزو کوردیش لە نێو ئەو جەمسەرانەدا مامەڵەیەکی یەکسان دەکا .

یاسای نێودەوڵەتی لەگەڵ ئەوەی بنەما و یاساکانی ڕێکخستنی پەیوەندییەکانی نێوان دەوڵەتەکانە و  چۆنیەتی لێکدانەوە و جێبەجێکردنیان دەکات لە ناکۆکی و ڕێککەوتنەکاندا ، کەواتە کورد دەتوانێ سود لەبەند و یاساکانی نێودەوڵەتی وەربگرێت و بەو شێوەیە مامەڵەیان لەگەدا بکات کە لە بەرژەوەندی نەتەوەیی خۆیەتی .

پرسەکانی ژینگە و گەشەپێدان وەک گۆڕانی کەشوهەوا و گەشەپێدانی بەردەوام و چۆنیەتی هاوکاریکردن بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشانە ، ئەم بابەتانە لە دونیای دەرەوە بابەت گەلێکی گرنگی کایەی سیاسی وڵاتانن ، بۆیە کوردیش پێویستی بەوە هەیە لەم ڕاونگانەوە بچێتە نێوکۆمەڵگای نێودەڵەتیەوە .

کولتوور وفەرهەنگ لە ئەمڕۆدا پردێکی  پەیوەندی نێودەوڵەتی زۆر گرنگ و خێرایە  ، کولتوور و میدیا کاریگەری لەسەر پەیوەندییەکانی نێوان وڵاتان و گەلان هەیە ، کوردیش نەتەوەیەکی فرە فەرهەنگ و دەوڵەمەندە لە کلتووری  ، دەکرێ لەم چەمکەوە زیاتر لەوەی ئێستە هەیە ، کاری لەسەربکرێت .

هەمیشە لە چەمکی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانەوە دەتوانین لەو داینامیک و هۆکارانە تێبگەین کە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان لە چوارچێوەیەکدا دەهێڵرێتەوە و کاریگەری لەسەر دروستی پرۆسەکە دروست دەکات ، هەروەها شیکردنەوەی پێشهاتەکانی ئێستا و پێشبینیکردنی ڕەوتەکانی داهاتوو لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان .

گرنگی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان بەشداری کردنە لە گەیشتن بە ئاشتی و سەقامگیری جیهانی لە ڕێگەی هاوکاری نێوان وڵاتان و چارەسەرکردنی پرسە هاوبەشەکان و نەهێشتنی ناکۆکی و لێک تێنەگەیشتنەکان ، بۆ ئەم هەنگاوەش سیاسەتی دەرەوە بڕیارەکانی وڵات لە بوارەکانی ئاسایشی نێودەوڵەتی، بازرگانی، گەشەپێدان و مافی مرۆڤ دادەڕێژێت و ڕێنمایی دەکات ، واتە ئەمەی کوردستان لەهەموو ئاستەکاندا گرنگە مامەڵە دبلۆماسی و پەیوەندیەکان چ بۆ دەرەوەبێت یان نێوخۆ لەو ڕوانگەیەوە بێت بۆ بەرژەوەندی گشتی و بەرژەوەندی وڵات و نەتەوە بێت و ئامانجی وڵاتێکی سەربەخۆیی کوردستان بێت .