لە نەخشەڕێگای ستراتیژیی عێراق (2015-2035) دروستكردنی بەنداوەكانی باكرمان، مەنداوە، تەقتەق و دەڵگە خراونەتە بەرنامەی كار

 

بەنداوەكانی وڵاتانی دەوروبەر كاریگەریی لەسەر كەمكردنەوەی داهاتی ئاو لە ڕووبارە هاوبەشەكان لە هەرێمی كوردستان كردووە

 

عەبدولڕەحمان خانی بەڕێوەبەری گشتیی بەنداو و كۆگاكانی ئاو لە هەرێمی كوردستان، لەم دیدارەیدا لەگەڵ گۆڤاری گوڵان، جەخت لەسەر گرنگیی بەنداوە گەورەكان و ژمارەیەك بەنداوی نوێ دەكاتەوە، كە لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا بایەخی تەواویان پێدراوە و تەنیا لە ماوەی دوو ساڵی ڕابردوو شەش بەنداو تەواو كراون و سێ بەنداویش كاریان تێدا دەكرێت و ئەمساڵ تەواو دەبن. ئەوەش دەخاتەڕوو كە ژمارەیەك بەنداوی گەورە و ستراتیژی بۆ ئاو و زەوی و زار وەك نەخشەڕێگایەكی ستراتیژی بۆ ساڵانی 2015 تا 2035 دانراوە.

 

 

* لە هەرێمی كوردستان ژمارەیەك بەنداوی گەورەو بچووك دروست كراون. ئایا ئەم بەنداوانە تاچەند گرنگن بۆ ئەمباركردنی سامانی ئاوی و ئەمساڵیش كە ڕێژەی بارانبارین زۆر بوو، ئایا بڕی ئاوەكە چەند بووە و تا چەند لە ساڵی ڕابردوو باشتر بووە؟

- لەهەرێمی كوردستان چەندین بەنداوی گەورە و مامناوەند و بچووك هەن، هەرچی بەنداوە گەورەكانە بریتین لە بەنداوەكانی (دووكان و دەربەندیخان و دهۆك) لە ئێستادا (6.5 ملیار م3) ئاویان تێدایە، بەنداوە بچووكەكانیش كە ژمارەیان 20 بەنداوە، نزیكەی 85 ملیۆن م3 ئاویان تێدایە و 1.5 ملیار م3 ئاویان لە ساڵی پار باشترە. كە دەكاتە 65%ی توانای خەزنی گشت بەنداوەكان و پلانی بەردانەوەی ئاوەكەشیان تا كۆتایی ساڵ لەسەر بنەمای پێویستییەكانی هاوین دانراوە. لەدوای 2005ـەوە چەندین بەنداوی بچووك و مامناوەند دروست كراون. لەوانە بەنداوەكانی سەروچاوە لە ڕانیە، هەڕاوە لە چەمچەماڵ، كەشكان لە دهۆك، ئەوانەشی تایبەتن بە سنووری ناوچە دابڕاوەكان، بەنداوی خاسەچای، شیرین و پەلكانە لە پارێزگای كەركووك و ئەڵوەندە لە خانەقین.

لە ساڵانی ڕابردووش لەلایەن وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو و بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی بەنداوەكانی هەرێمەوە چەندین بەنداو دروست كراون، لەوانە لە سنووری سلێمانی، بەنداوەكانی ئەستێڵ، حەسەن كەنۆش، قادركەرەم، هەشەزینی، دێوانە (دەربەندیخان) و چەندین پۆند، هەروەها شیوەسووری چەمچەماڵ – شوان تەواو كراون. بەنداوەكانی باسەڕە، زەلان، چەقچەق، سورقاوشان كاریان تێدا كراوە و لەبەر نەبوونی نەختینە و گرفتی دارایی كارەكانیان وەستێنراون. لە هەوڵداین ئەمساڵ ئەگەر بودجەیان بۆ دابین بكرێت، تیایاندا دەست بە كاركردن بكەینەوە. لە پارێزگای هەولێریش، بەنداوەكانی دێگەڵە و حەمامۆك و جەلی و كۆدەرە و چەمرگە تەواو كراون. بەنداوەكانی شەوگێڕ و ئاقوبان ئەمساڵ ئاویان كۆكردووەتەوە و لە قۆناغی كۆتاییدان. هەروەها بەنداوەكانی نازەنین، شیواشۆك و بانوی تاڵەبان كارەكانیان لەبەر گرفتی دارایی ڕاگیراون و لە هەوڵداین بۆ دەستپێكردنەوەیان، بەنداوی گۆمەسپان لە قۆناغی جێبەجێكردندایە، بەنداوی بەستۆڕە لەلایەن كەرتی تایبەتەوە بودجەی بۆ دابین كراوە و كاری تێدا دەكرێت. لە پارێزگای دهۆكیش هەردوو بەنداوی بێدوهێ و خەنەس تەواو كراون و بەنداوەكانی گەلی بەنداو و سبنەش لە قۆناغی جێبەجێكردندان، لەئیدارەی سەربەخۆی گەرمیانیش بەنداوی تورەجار و ئاوە سپی تەواو كراون و بەنداوەكانی خۆرنەوەزان و باوەنوور كاریان تێدا دەكرێت .

* بەنداوە گەورەكان خزمەتێكی زۆریان كردووە و پێویستیان بە سیانە هەیە. بەو پێیەی ئەم بەنداوانە بە هەماهەنگی لەنێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق بەڕێوە دەبرێن ئایا بۆچی لە بودجەی گشتیی عێراقدا بودجە بۆ نۆەنكردنەوەیان تەرخان ناكرێت؟

 - بەنداوەكان بەتایبەت گەورەكان زیاتر لە 60 ساڵە خزمەت دەكەن و پیر بوون و پێویستیان بە چاودێریی ورد و سیانە و كاری تەواوكاریی بەردەوام هەیە، ئەمە وێڕای ئەوەی پێویستیان بە دامەزراندنی كادیری ئەندازیاری گەنج و ڕاهێنراوی بەردەوام هەیە، كە بەشی زۆری كارمەندانی ساڵ لە دوای ساڵ خانەنشین دەبن و كەس لە جێیان دانامەزرێ و بۆشایی شارەزایی دروست بووە، ساڵانە پێویستیان بە گوژمەی زۆرە بۆ پڕكردنەوەی پێویستییەكانیان، جگە لە حكومەتی هەرێم پێویستە حكومەتی فیدڕاڵیش لە خەمی ئەو بەنداوانە بێت، كە خزمەتێكی زۆری ناوەڕاست و خوارووی عێراقیش دەكەن. بەنداوەكان كارەبای بەردەوام بەرهەم دەهێنن، كە كارەبایەكی هەرزان و وزەیەكی پاكی دۆستی ژینگەیە، پێویستە لەو كارەبایەی دەفرۆشرێتەوە، ڕێژەیەكی بۆ چاككردنەوەی بەنداوەكان خەرج بكرێت. هەروەها بەنداوە بچووكەكانیش بەشێكیان زیاتر لە 15 ساڵە دروست كراون و قوڕ و لیتەیەكی زۆریان تێدا كۆبووەتەوە و بەشیكیان گیراون و ئەمانەش چەندین گرفتیان هەیە، گرفتی پاسەوانی و كارپێكەر و چاودێریان هەیە، ئەوانەش هەموویان بودجەیان پێویستە.

* وەكو ئاشكرایە لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی وشكەساڵی گرنگی بە دروستكردنی بەنداوەكان دراوە، ئایا لەم كابینەیەدا چەند بەنداوی نوێ دروست كراون؟

- لەم كابینەیەی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا بەتایبەتی لە دوو ساڵی ڕابردوو شەش بەنداو تەواو كراون و سێ بەنداویش كاریان تێدا دەكرێت و ئەمساڵ تەواو دەبن، هەروەها بەنداوێكی دیكەش وا لە هەوڵداین دەست پێبكاتەوە و تەواو بكرێت، چوار بەنداوی دیكەش لە سنووری سلێمانی و دهۆك كاریان تێد دەكرێتەوە، بەڵام گرفتی دارایی ڕێگر بووە لە جێبەجێكردنی تەواوی پلانەكان.

* دوای تەواوبوونی بەنداوەكان وەكو وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو، ئایا پێویستیتان بەوە نییە لە ڕووی ڕێگاوبان و گەشتوگوزار و كارەبا و سەوزایی و ڕوواندنی درەخت و پاسەوان و چەندین بواری دیكەوە پڕۆژەی هاوبەشتان هەبێت؟

- لە ڕاستیدا وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو لەسەر ئەو بەنداوانەی تەواو بوون، نووسراوی ئاراستەی سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی وەزیران و تەواوی وەزارەتەكانی شارەوانی و گەشتوگوزار و ئاوەدانكردنەوە و كارەبا كردووە بۆ دروستكردنی ماستەرپلانی گەشتیاری، ئاوی خواردنەوە، ڕێگاوبان، كارەبا و چەندین بواری دی، هەروەها نووسراو بۆ پارێزگا و شارو شارۆچكەكانی نزیك بەنداوەكان نێردراوە بۆ هەمان مەبەست، بۆ ئەوەی زۆرترین سوود لە بەنداوەكان وەربگیرێت. لە هەندێ شوێن هەنگاو بەو ئاراستەیە نراوە و بەردەوامە. بەداخەوە لە هەندێ شوێنیش زیادەڕۆیی كراوەتە سەر شوێنە هەستیارەكانی بەنداوەكە و مەترسی بۆ سەر سەلامەتیی پڕۆژەكە هەیە.

* تا چ ڕاددەیەك بەنداوەكانی وڵاتانی دراوسێ كاریگەریی لەسەر سامانی ئاو لەناو بەنداوەكانماندا هەیە، بەتایبەتی كە هەردوو وڵاتی توركیا و ئێران ژمارەیەكی زۆری بەنداو و بەربەست و ڕێڕەوی ئاوی و پڕۆژەی جۆراوجۆریان دروست كردووە و كاریگەری لەسەر وشكبوون و گۆڕینی ڕێڕەوی سەرچاوە ئاوییەكان بۆ هەرێمی كوردستان و عێراق كردووە؟

- بە دڵنیایی بەنداوەكانی وڵاتانی دەوروبەر كاریگەریی لەسەر كەمكردنەوەی داهاتی ئاو لە ڕووبارە هاوبەشەكان لە هەرێمی كوردستان كردووە، بە تایبەتی لە وەرزە وشكەساڵەكاندا، حكومەتی فیدڕاڵی ئاگاداری ئەو بابەتەیە، كە بەپێی مادەی 110ی دەستوور لە دەسەڵاتی حكومەتی فیدڕاڵە لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ لەسەر ئاوە هاوبەش و سنووربڕەكان وتووێژ و ڕێككەوتن بكات، كە تا ئێستا ڕێككەوتن نەكراوە، بەڵام هەوڵەكان بەردەوامە.

* زۆر لە پڕۆژە گەورەكانی وەكو بەنداوەكان پێویستە لەسەر بودجەی سیادی ئەنجام بدرێن، چونكە سوودی هاوبەشی بۆ هەرێمی كوردستان و عێراق هەیە. بەڵام هەست دەكرێت عێراق بۆ ئەم بوارە نەك هەر كەمتەرخەمە بەڵكو هیچ گرنگییەكی بە دروستكردنی بەنداوەكان لە هەرێمی كوردستان نەداوە؟

- دیراسەی ستراتیژیی عێراق كە بۆ ئاو و زەوی و زار وەك نەخشەڕێگایەك لە 2015 تا 2035 دانراوە و، چەندین پڕۆژەی بەنداوی لە هەرێمی كوردستان تێدایە، ئێستا وەكو لە دوایین كۆبوونەوەی شاندی هەردوولا لە بەغدا و دوایین كۆبونوەوەی وەزیری كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوی هەرێم و شاندی هاوەڵی لەگەڵ سەرۆك كۆمار و سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران و وەزیری سەرچاوەكانی ئاوی عێراق و سەرۆكی دەستەی ڕاوێژكارانی ئەنجومەنی وەزیران و لەگەڵ هەوڵەكانی سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم لەگەڵ عێراق لە سەر دەستپێكردنی هەرچوار بەنداوی باكرمان (زێی خازر) و مەنداوە (زێی گەورە) و تەقتەق و دەڵگە (زێی بچووك) گفتوگۆی جددی كراوە و لێژنەی تەكنیكیی هاوبەش دروست كراون و كۆنووسی هاوبەش كراوە. بڕیارە لە بودجەی فیدڕاڵیی عێراقدا جێگیر بكرێن و پێداچوونەوە و ئامادەكاری بۆ دیراسە و دیزاینكردنەوەی بەنداوەكان دەستپێبكەین.