غیاسەدین نەقشبەندی توێژەر و چاودێری سیاسییە و یەكێكە لەو قەڵەمە بەبڕشتانەی كە هەموو كات لەسەر ڕووداوە گەرمەكان هەڵویستی جددی دەخاتە ڕوو و، بە واقیعییانە و بێلایەنانە شرۆڤەی ڕووداو و بارودۆخە جیاوازەكان دەكات. لە گفتوگۆی ئەم جارەدا (مامەڵەی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ڕووداوەكانی عێراق و ناوچەكە) بەم جۆرە دیدوتێڕوانین و بۆچوون و پێشنیارەكانی خۆی خستە ڕوو.

 

من كەسێكی ناحزبیم، بەڵام بێلایەن نیم، قسەكانی خۆم بە ڕاشكاوانە دەكەم و بە دیدێكی ڕەخنەییانە واقیعەكە دەخوێنەمەوە، ئەو بۆچوونانەش بەم ئاراستەیە دەخەمە ڕوو، ئەو بۆچوونانەم بەرهەمی خوێندنەوە و توێژینەوەی زۆر وردە و بە درێژایی چەندین ساڵ بە هەستێكی نەتەوەیی و نیشتمانپەروەرییەوە بەدواداچوونم بۆ كردوون، بەشی زۆریشیانم وەك توێژینەوە و كتێب بڵاو كردووەتەوە. بۆیە ئەوەی لێرە دەیخەمە ڕوو، بنەمای زانستی و پراكتیكییان هەیە. لەوانەیە هەندێك كەس پێیان ناخۆش بێت و هەندێك كەسیش هەمان بۆچوونیان هەبێت‌، بۆیەش سوپاسی داخوازنامەكەتان دەكەم.

بۆ هەرحزبێك زۆر گرنگە كە لە ناو ئۆرگانەكانی حزبیی خۆیدا توانای گوێگرتن لە بۆچوونی جیاوازی هەبێت و ویستی ئەوەی هەبێت، ڕایەكانم بە ئازادانە دەربڕم ئەگەرچی خۆشیان لەگەڵیدا نەبن. ئەوە زامنكردنی مافی دەربڕینی ڕای جیاوازە بە نەفەسێكی دیموكراسییانە و بە پڕاكتیك، نەك تەنیا بە دروشم، بۆیە دووبارە زۆر سوپاس.

چاودێر و شرۆڤەوانی سیاسی لە عێراق و هەرێمی كوردستاندا لە بارودۆخێكی ناخۆشدان، لە زۆر حاڵەتەدا وەكو فەرمانبەری دائیرەی كارەبا دێنە بەرچاوم. بەتایبەت لە ڕۆژانی زۆر گەرمی هاویندا، خەڵك داوای كارەبای لێ دەكەن و ئەویش توانای هیچی نییە، چونكە نازانێت توانای بەرانبەر بە توانای تۆڕبینەكان و هەبوونی گازی پێویست چەندە، بە هەمان شێوە چاودێر و شرۆڤەوانی سیاسی هەموو هەوڵ و توانای خۆیان دەخەنە كار بۆ ئەوەی ڕووداو و پێشهاتەكان شڕوڤە بكەن، بەڵام دەبینین ڕووداو و پێشهاتەكان بە پێچەوانەی شرۆڤەكە ئاراستە دەگرن. ئەمە لە نەزانی، یان نەبوونی بنەمای زانستی نییە، بەڵكو هۆكارەكەی ئەوەیە پێشهات و ڕووداوەكانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، یان لەو ناوچەیەی هەمیشە پێی دەڵێن تندەر بۆكس «Tinderbox»، واتە ئەو ناوچەیەی لە پڕ ئاگر دەگرێت، بەبێ ئەوەی هۆكارێكی لۆژیكی هەبێت، شتەكان ڕوو دەدەن و بەپێی لۆژیك و عەقڵ و تیۆری سیاسی و زانست بەڕێوە ناچن، واتە ڕووداو و پێشهات لەم ناوچەیە لە دەرەوەی بنەماكانی بیردۆزە و هاوكێشەكان‌ ڕوو دەدەن، ئەمەش بە لایەكەوە یەكێكە لەو پێناسانەی زانستی سیاسەت كە مەحاڵی تێدا نییە.

 خاڵێكی دیكە كە دەمەوێت ئاماژەی پێ بكەم، ئەوەیە كە هیچ لایەك ناتوانێت هیچ گۆڕانكارییەك بكات، ئەمە لەبەر ئەوەیە كۆمەڵێك هاوكێشەی هەرێمی و نێودەوڵەتی هەن، ئێمە ملكەچی ئەو هاوكێشانەین و هیچیشیان لە بارەوە نازانین. ئەمە تیۆری پیلانگێڕیی سیاسی نییە، بەڵام لە ئێستاوە مەزندە دەكرێت،‌ هەموو شتێك ڕوو بدات، هەر بۆ نموونە كاری ئەستەم، ئەگەر سبەی یەكێك هات و پێی گوتی: سوپای ڤێتنام بەسرە داگیر دەكات، بێگومان ئەمە جۆرێكە لە شێتایەتی و شتی وا مەزندە ناكرێت، بەڵام سبەی لە خەو هەڵدەستن دەبینین سوپای ڤێتنام بە كردەیی لە عەشتار پیاسە دەكات، هەر وەك چۆن كەس مەزندەی نەدەكرد، تیرۆریستانی داعش لە ساڵی 2014 مووسڵ داگیر بكەن، بەڵام بەیانی هەستاین بینیمان تیرۆریستانی داعش مووسڵیان داگیركردووە، بۆیەش چاودێری سیاسی بوون بە دوو جۆر، جۆرێك هەواڵی كەناڵەكانی میدیای حەفتەی ڕابردوو دەجوونەوە و جۆرەكەی دی وەكو خێڤزان و فاڵگر بە ئارەزووی خۆیان ڕەقەم لێدەدا.

لەسەر ئەم پرسە گرنگە هەوڵ دەدەم ئەو قسانە دووبارە نەكەمەوە كە بەڕێزان لەم گفتوگۆیەدا‌ خستیانە ڕوو، كە هەموو پرس و بابەتی باش بوون، بەڵام هەندێك پرسی دیكە هەن، هەندێك قووڵتر كارم لەسەر كردووە، قەناعەتێكم لا دروست بووە كە سیاسەتی ناوخۆ و دەرەوەی هەرێمی كوردستان پێكەوە گرێ دراون و لێك جیا ناكرێنەوە،‌ لەبەر ئەوەی كاریگەریی دەوڵەتانی هەرێمییان لەسەرە، ئەمەش وای كردووە سیاسەتی ناوخۆیی و دەرەوەی هەرێمی كوردستان لە ناو‌ چوارچێوەیەكی داخراودا سەیر بكرێت، هەرچەندە لە دەستپێكی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستان و تیكڕای شۆڕشەكاندا، سەركردایەتی سیاسیی كوردستان جەختی لەوە كردووەتەوە كە كێشەی ئێمە لەگەڵ عێراق و ئێران و توركیا و سووریا كێشەیەكی سیاسییە، نەتەوەیی نییە‌ و دەبێت بە چارەسەری سیاسییانەش چارەسەر بكرێت، بەڵام بە تێڕوانینی من كێشەی ئێمەی كورد نەتەوەییە، نەك سیاسی، ئێمە كێشەمان لەگەڵ پێكهاتەكانی ئەو وڵاتە هەیە، دەبێت بە گوتارێكی نەتەوەیی چارەسەری بكەین، وەك چۆن كێشەی فەلەستین و جوو كێشەیەكی ئایینییە نەك سیاسی، ئەوەی كێشەی جوو و فەلەستینی كرد بە كێشەیەكی سیاسی، كاریگەریی ڕاگەیاندن و میدیای عەرەبی بووە لە خزمەت «پان عەرەبیزم» بۆ ڕاكێشانی شەقام و ڕای گشتیی عەرەبی بووە بۆ كێشەكە.

پرسیاری من لێرەدا ئەوەیە ئایا كورد چ قازانجێكی كرد كە كێشە نەتەوەییە بێگەردەكەی خۆی بكاتە كێشەیەكی سیاسی و پێداگری بكات كە ستراتیژیەتی خۆی لەسەر بنەمای «كێشەیەكی سیاسی» دابڕێژێت و لە گوتارە نەتەوەییەكەی دوور بكەوێتەوە؟ ئەم ئاراستە‌یە لە گفتوگۆ و دانوستاندەكانی شاندەكانی هەرێم لەگەڵ حكومەتی عێراق هەیە.

بەڕای من تەنیا تایوان دەتوانێت ناوی كێشەی سیاسی لەسەر كێشەی خۆی لەگەڵ چیندا دابنێت، كە زمانیان یەكە، كولتوور، دابونەریت، ئایین، سایكۆلۆژی نەتەوە و...هتد. هەمووی یەكە، تەنیا لە ڕووی سیاسییەوە یەك ناگرنەوە، بەڵام كورد چ سوودێكی لەوە هەیە، كێشە نەتەوەییەكانی خۆی لە عێراقدا بكات بە كێشەی سیاسی؟

لەو وڵاتەدا بە دەیان حكومەت گۆڕاوە و بە سەدان شەپۆلی سیاسی پەیدا بووە، لە چەپەوە بۆ ڕاست و لە كۆنسێرڤەتیڤ و میانڕەو، پادشایی، كۆماری، چەپ، ڕاست، بەڵام كێشەی كورد هەر وەكوخۆی مایەوە و ڕۆژ لە دوای ڕۆژ خەراپتری لێ دێت. سەرەڕای ئەو هەمووە، ئێستاش لەگەڵ ئەوەدام گفتوگۆ باشترین ڕێگەیە بۆ چارەسەركردنی هەموو گرفت و كێشەكان، بەڵام ئەوەی من دەیبینم لە گفتوگۆ و دانوستاندنەكانی نێوان هەرێم و بەغدا لەسەر ئەو بنەمایە نییە كە ئامانجی هەردوولا پێكەوە كاركردن و پێكەوە ژیان بێت، هاوكار و هەماهەنگ بن بۆ ئەوەی كێشەكان چارەسەر بكەن، بەڵكو لەسەر بنەمای لاوازی و بەهێزیی هەردوولا بەڕێوە دەچن، ئەمەش بەو مانایەی كاتێك بەغدا بەهێز دەبێت، هەوڵ دەدات مەرجەكانی خۆی بەسەر هەرێمدا بسەپێنێت، بەپێچەوانەشەوە كاتێك هەرێم هەست دەكات بەهێزە سەقفی داواكارییەكانی بەرز دەكاتەوە و بە لووتبەرزییەكی زۆر ناباو لە زمانی سیاسەت ڕەفتار دەكات‌.

گرفتێكی دیكەمان هەیە كە برادەران ئاماژەیان پێ دا، حزبە سیاسییەكانی كوردستان بە تەنیا سەردانی بەغدا دەكەن، نەك لە چوارچێوەی شاندێكی یەكگرتووی خاوەنی یەك گوتار، بۆیە وەك دەڵێن دەسەڵاتدارانی بەغدا نازانن لەگەڵ كام لایەن ڕێككەوتن بكەن. ئەوە نیشانەی ئەوەیە نەمانتوانیوە ماڵی كورد یەك بخەین، بەڵام ئەوەش بە گرفت هەژمار ناكرێت، یان خاڵێكی لاواز لای كورد لەگەڵ بەغدا، چونكە لە بەغداش هێزگەلێك هەن و ئێمەی كوردیش نازانین لەگەڵ كێ ڕێككەوتن بكەین، بۆیە بەم ئاراستەیە هەوڵەكان بۆ چارەسەری كێشەكانی هەرێم و بەغدا بێ ئاكام دەبن و وەك ئەو پەندە عەرەبییەش كە دەڵێت: «عصفور كفل زرزور واثنينهم طيارة»، ئەم پەندە عەرەبییە عێراقییە لەوەوە هاتووە كە یەكێك دەبێتە كەفیلی ئەوی دیكە،‌ كە ئەویش هیچ مەرجێكی كەفالەتی تیا نییە و شوێنی دیاریكراوی نییە. بەڕاستی ئەو گفتوگۆیانەی كە بە تەنیا لایەك لەگەڵ لایەنێكی دیكەی عێراقی دەیكات، هیچیان خاوەنی بڕیار نین، بڕیارەكان لە شوێنی دیكەوە دەردەچن و ئەوان تەنیا هەوڵی جێبەجێكردنیان دەدەن. یەكبوونی بڕیارێكی سیاسیی بەهێزی دەوێ بۆ ئەوەی بتوانن كێشەكان لە بنەڕەتەوە چارەسەر بكەن، كە پێم وا نییە جارێ بیانەوێ چارەسەری بكەن.

لەسەر ئاستی میدیای عێراق، تەنانەت میدیا نافەرمییەكانیش هەڵمەتێكی ئیعلامیی گەرموگوڕیان هەیە بۆ عەرەبی عێراق، كە هەرێمی كوردستان هەموو داهاتی عێراق دەخوات و هەرێم هۆی سەرەكیی نەبوونی خزمەتگوزارییە لە شارەكانی ناوەند و باشوور، ئەمە خاڵێكی زۆر گرنگە پێویستە میدیای عەرەبی لە عێراق هەندێك مونسیفانە بیر لەوە بكاتەوە كە هەرێمی كوردستان هۆی نەهامەتیی عێراق نییە، بەڵكو هەرێم سەر لە نوێ عێراقی دامەزراندەوە كە لەسەر قەراغی ڕووخان بووە.

 لە دوای ڕیفراندۆمی ساڵی 2017 بەتایبەت لە دوای دەرچوونی بڕیارەكەی دادگای پاریس، ڕاگەیاندنی كوردی هەوڵی پێچەوانەی داوە و شەقامی كوردی بۆ ئەوە هان دەدا كە لە عێراقدا بژین و باسی برایەتی دەكات، پێویستە هەرێم نەك تەنیا لەبەر مووچە لەگەڵ بەغدا ڕێككەوتن بكات، بەڵكو كێشەكانمان زۆر لەوە قووڵتر و ئاڵۆزترن كە لە ناو كێشەی مووچەدا چڕ بكرێنەوە. ئەمە ئەوە نیشان دەدات كە زۆر لەیەكتری دوورین، باشە چۆن ڕێك بكەوین كە هەر لایەك مەرامێكی تایبەتیی لە سەردایە و پەیوەندی بە بەرانبەرەكەیەوە نییە، ئەمەش بەو مانایەی هەر لایەك بۆ بەرژەوەندیی خۆی بیر دەكاتەوە و دەیەوێت بەرانبەرەكەی لاواز بكات، یان لەناوی ببات، ئەو عەقڵییەتەی سڕینەوەیە بە هیچ شێوەیەك خزمەت ناكات و كێشەكانیش قووڵتر دەكاتەوە، كە تەنیا میللەت زیانی لێ دەكەوێت.

گرفتێكی دیكە لە تێڕوانینی برادەرانی عەرەب ئەوەیە كە بەو‌ جۆرە سەیری ڕای گشتیی كوردستان دەكەن، كوردستان هەمووی تەنیا ڕای پارتی دیموكراتی كوردستانە، ئەمە لە كاتێكدا ڕای گشتی ڕای هیچ حزبێكی سیاسیی نییە، تەنیا ڕای خەڵكی كوردستانە، بەڵكو ئێمە ڕایەكی گشتیی كپكراومان هەیە و پێش هەموو شت بووەتە قوربانیی ڕەفتارەكانی حكومەتە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق.

 با لەوە گەڕێن، ئێستا ئێمە دانیشتووین گفتوگۆ دەكەین، بەڵام بڕینی مووچەی فەرمانبەران ئەمەیان بڕینی قووتی ئەو خەڵكەیە، ناكرێت سزای ئەو میللەتە بدرێت لەبەر حزبێك، یان بۆچوونی سەركردەیەك، كە ئێستا پڕۆژەكان هەموویان ڕاوەستاون. بۆیە ئەمە واقیعێكی ئاشكرایە،‌ پێویست ناكات پڕۆفیسۆری سیاسەت بین بۆ ئەوەی بزانین مەبەستی حكومەتی عێراق لە بڕینی مووچەی فەرمانبەران، لاوازكردنی هەرێمی كوردستانە، ئەمە ئاشكرایە، بۆیەش دەبینین خەڵكی تێكۆشەر و كوردپەروەر و تەنانەت شۆڕشگێڕیش بە هەموو شێوازێك حەز دەكەن ئیدارەكە بچێتەوە سەر بەغدا و مووچە لەوێ بێت. ئەوە كارەساتە، ئەوە زەنگی مەترسیدارە، حزبە كوردییەكان بگەنە ئەو ڕاددەیە خەڵك داگیركەری پێ باشتر بێت، هەرچەندە حزبە كوردییەكان بە گشتی بە ٣٣ ساڵ نەیانتوانی لەوە بگەن كە خەباتی شاخ جیاوازە لە خەباتی شار، شار نە بە فیوداڵیزم و نە بە جل و پارە و كۆشك و ئۆتۆمبێلی مۆدێرن دروست دەبێت، شار مرۆڤی سڤیل و ئەفەندیی دەوێ بۆ ئەوەی دروستی بكات، بۆیەش هەمیشە سەردانكەری كوردستان هەركێ بێت، هەست بەوە دەكات كە شارەكان سەرەڕای پێشكەوتنی ئاڤاهی و ڕێگەوبان، هەر گوندی گەورەن، پەسنی شار و شارستانییەتیان پێوە دیار نییە. لە هەمان كاتدا سەركردایەتیی كوردیش هەوڵی ئەوەی داوە و لە ڕاگەیاندنەكانیان بڵاوی دەكەنەوە كە بەغدا هۆكاری نەهامەتیی هاووڵاتیی هەرێمی كوردستانە، ئەو هاوكێشە كۆمەڵێك چەمكی ڕاگەیاندنی نوێی بەرهەم هێناوە و خەڵك باش تێدەگات كە ئەوە بە تەنیا بەغدا نییە بووەتە هۆی تێكچوونی بارودۆخ و گوزەرانی خەڵكی هەرێم.